Memoria histórica
Meirás: un espolio que non acaba

Desde que a Audiencia Provincial da Coruña revogara o 20 de abril a medida cautelar que prohibía aos herdeiros de Franco sacar bens do pazo de Meirás, impera a incerteza sobre o futuro dos case 700 obxectos que foron incluídos no inventario realizado a finais do ano pasado por técnicos de Patrimonio da Xunta de Galicia. A conta atrás para actuar comezou o 29 de abril, cando o Xulgado de Primeira Instancia número 1 da Coruña emitiu unha dilixencia de ordenación xudicial na que se lle concedía un mes á familia do ditador para retirar os bens mobles que existen no pazo. Contra esta última resolución cabía recurso de reposición para frear a súa execución, e a Avogacía do Estado agardou até o último día do prazo estipulado para comunicar esta iniciativa. Durante días, houbo máis información sobre a planificación da mudanza dos Franco que sobre a estratexia administrativa para evitar o espolio.

Cautela en las asociaciones de memoria ante el anuncio de 650.000 euros para exhumaciones en Cuelgamuros

Pablo Rivas

Memoria histórica

Cautela en las asociaciones de memoria ante el anuncio de 650.000 euros para exhumaciones en Cuelgamuros

Pablo Rivas

La ARMH ve positivo el paso del Gobierno “desde el punto de vista de las familias”, pero critica que las exhumaciones vayan a se realizadas por organizaciones y asociaciones mediante subvenciones y no directamente por el Ejecutivo.

No recurso presentado, a Avogacía do Estado solicita que se anule esta dilixencia e se emita unha nova resolución na que se deixe constancia dos bens que se han de retirar e do procedemento mesmo da mudanza para supervisar a operación. A pesar de que o delegado do Goberno central en Galicia, José Miñones, anunciou que esta sería a primeira dunha serie de decisións que están estudando os servizos xurídicos do Estado para protexer un ben de patrimonio público, polo momento non se está a mencionar a posibilidade de iniciar un novo litixio para reclamar a propiedade estatal dos bens mobles que atesoura o pazo, como viu a suxerir o propio auto que anulou as medidas cautelares adoptadas a finais do ano pasado por improcedentes.

No recurso presentado, a Avogacía do Estado solicita que se anule esta dilixencia e se emita unha nova resolución na que se deixe constancia dos bens que se han de retirar e do procedemento mesmo da mudanza para supervisar a operación.

Pero a Administración estatal non foi a única que agochou a cabeza nos últimos días. A Xunta, que non esquece a oposición do Estado a transferirlle a titularidade do pazo, sitúase á marxe e non asume máis responsabilidade que velar polos Bens de Interese Cultural (BIC) xa declarados ou en proceso de declaración que esixen dunha autorización da Dirección Xeral de Patrimonio Cultural para a súa retirada da propiedade, como as dúas estatuas do mestre Mateo e a biblioteca de Emilia Pardo Bazán. Ao igual que a Administración estatal, tampouco confirmou que teña previsto actuar na medida das súas competencias, incoando de xeito urxente a modificación do decreto BIC do pazo para asegurar a integridade de todo o complexo e evitar a retirada de bens mobles, como xa propuxeron desde o Concello de Sada e desde a oposición nacionalista. Foi na véspera do prazo estipulado para recorrer a dilixencia cando os tres grupos que forman parte do Parlamento de Galicia votaron a favor dunha iniciativa do BNG na que se insta ao Goberno central e á Xunta a “impedir un novo saqueo” do pazo de Meirás e incluír os bens mobles que hai no seu interior na protección como BIC.

Neste contexto de pasividade estatal e autonómica, incluso houbo Administracións locais que anunciaron recursos. Foi o caso da Deputación da Coruña e os concellos da Coruña e de Sada.

Un debate xurídico que desafía o sentido común

Desde a Iniciativa Galega pola Memoria asumían que, chegado o momento, habería un recurso de reposición contra a dilixencia xudicial que permitise desmobilizar aos camións de mudanza que xa preparaban os Franco. O que prevalece, sen embargo, é a indignación por unha interpretación xurídica que desafía o sentido común. “Máis aló dos erros que puidera cometer a Avogacía do Estado durante o procedemento, hai dous días como quen di, ninguén disociaba os bens inmobles dos bens mobles do pazo e se entendía que estes estaban incorporados na demanda e na sentenza, xa que unha das probas que se aportou, e así consta no expediente xudicial, é a escritura pola que se lle merca o pazo de Meirás a Manuela Esteban-Collantes en 1938, na que se menciona expresamente a adquisición do conxunto dos bens, tanto os inmobles como os mobles”, explica Carlos Babío, coautor de Meirás: Un pazo, un caudillo, un espolio (Galiza Sempre, 2017) e promotor da Iniciativa Galega pola Memoria.

Carlos Babío: ”O que se está a facer é xulgar con métodos democráticos o que se fixo durante unha ditadura con métodos fascistas e antidemocráticos”

En relación ao auto que revoga as medidas cautelares sobre a retirada do mobiliario do pazo, este investigador lamenta que haxa “frases moi desafortunadas no texto” e demanda “un maior compromiso das Administracións Públicas para encarar estas cuestións cos mecanismos democráticos que correspondan, axilidade e seriedade, sen depender tanto do traballo do movemento memorialístico, que está a defender cuestións que xa tiñan que partir de oficio das Administracións Públicas”.

Para Babío, “é unha vengonza que esteamos a debater sobre a titularidade pública dos bens mobles que hai no pazo en pleno século XXI. O que se está a facer é xulgar con métodos democráticos o que se fixo durante unha ditadura con métodos fascistas e antidemocráticos”.

Un patrimonio cultural por coñecer

Dos bens mobles que atesoura actualmente o pazo de Meirás, os máis coñecidos son as dúas estatuas do mestre Mateo que saíron do antigo Pórtico da Gloria e a biblioteca persoal que deixou Pardo Bazán, a primeira moradora. Sen embargo, no informe elaborado por especialistas en Patrimonio a finais do ano pasado aparecen até 697 bens de interese cultural que aínda deben ser estudados en profundidade para determinar o seu valor.

No informe elaborado por especialistas en Patrimonio a finais do ano pasado aparecen até 697 bens de interese cultural que aínda deben ser estudados en profundidade para determinar o seu valor.

No inventario publicado en decembro de 2020 aparecen numerosas antigüidades, como ánforas romanas, brasóns doutros pazos e dúas pilas románicas que puideron ter saído da Igrexa de San Xiao de Moraime, en Muxía (A Coruña), por un antollo de Carmen Polo, a esposa do ditador. Os salóns están decorados con tapices, cadros, esculturas, imaxes relixiosas procedentes de retablos e obxectos tan extravagantes como un mascarón de proa dunha embarcación antiga e un sarcófago medieval.

“Hai moito descoñecemento sobre as pezas que hai en Meirás”, sinala Babío. Neste sentido, a Iniciativa Galega pola Memoria prepara unha campaña de concienciación social para dar a coñecer os bens que hai no pazo e “demostrar que as ditaduras, como a de Franco, abusan, rouban e se benefician dos saqueos á poboación”.