O prelo
Irmandiñas. Sempre estivemos aquí

Borradas, esquecidas, homoxeneizadas. A maioría das mulleres que foron parte fundamental dos movementos sociais de esquerda antes e durante a república ficaron detrás da sombra dos homes. O novo libro de Aurora Marco aparece para nomealas, reconstruír as súas vidas e contar esa outra parte da historia da Galiza.


Irmandiñas Laiovento
18 sep 2020 11:26

Quen construíu Tebas, a das sete Portas?
Nos libros aparecen os nomes dos reis.
-Bertolt Brecht

Ao igual que centos de mulleres máis, Elvira Bao foi destituída do seu traballo, amedrentada e encarcerada logo do estoupido militar do 36. Oito anos despois do golpe, a antiga presidenta da Agrupación Republicana Feminina (ARF), converteu a súa casiña de San Roque nunha escola clandestina para nenos e nenas que durou case once anos en activo e que tivo tanto éxito que foi a razón das queixas pola escasa matrícula á escola pública da zona.

***

Quen conta a Historia?, quen narra ó mundo?, quen construíu os relatos nacionalistas? E as súas figuras heroicas, quen as exaltou? Son esas as preguntas que as mulleres comezaron a facerse ao recoñecer a súa propia ausencia nos momentos máis transcendentais da humanidade. Escribir a Historia e reconstruír a memoria son tarefas que se adxudicaron aos homes. Aurora Marco, investigadora, ensaísta e profesora, retoma e sacude este quefacer histórico no seu último libro, Irmandiñas.

Publicado por Edicións Laiovento, Irmandiñas é un traballo de investigación que se encarga de dar a coñecer e de recoñecer os nomes e as traxectorias de mulleres que estiveron asociadas ás Irmandades da Fala, mais tamén daquelas que participaron en diferentes iniciativas arredor do movemento irmandiño: aquelas que foron parte dos coros, grupos teatrais, institucións científicas, da ARF, do Partido Galeguista...

A autora do libro, Aurora Marco, decatouse da seriedade do problema de invisibilización da presenza das mulleres na memoria histórica do noso país cando descubriu que aínda nas páxinas oficiais encargadas de difundir a historia da Galiza, as mulleres estaban ausentes. Por exemplo, no espazo destinado a recoller as biografías dos principais protagonistas das Irmandades da Fala (IF), no sitio web do Consello da Cultura Galega, só foron publicadas dezaseis e ningunha dunha muller.

Así, Marco expresa no limiar do libro que empezou a escribir Irmandiñas “porque era impensábel que naquel movemento transversal, que encheu de esperanza e ilusións moitos corazóns, non houbese mulleres”.

A RECUPERACIÓN

O nivel e a amplitude do traballo de investigación son notables desde que se mira o índice. A cantidade de personaxes, contextos e agrupacións é tal que queda en evidencia non só o machismo normalizado na prensa e no movemento galego da época, senón tamén en quen, ata hai poucos anos, se encargaron de rastrexar e escribir a historia da Galiza.

“O desinterese da historiografía galega polas investigacións de xénero, unido á invisibilidade da que foron obxecto as mulleres e a escasa valoración do seu activismo e das súas traxectorias por parte dalgunhas familias, explican que, nesta altura, non poidamos ofrecer uns mínimos trazos biográficos da maioría daquela doantes aínda que si reproducimos os nomes de todas porque, como é ben sabido, o que non se nomea, non existe.”

Aurora Marco encárgase de deixar en evidencia os procesos polos que as mulleres quedaron fóra da historia desde o principio

Nese senso, Aurora Marco encárgase de deixar en evidencia os procesos polos que as mulleres quedaron fóra da historia desde o principio. Os exemplos que a perspectiva masculina tiña das mulleres que estiveron presentes nas reunións, mitins e conferencias das diferentes agrupacións nacionalistas non son moitos e, aínda así, todas coinciden en só ver á muller como unha presencia que amenizaba os encontros:

”Pero a nota máis simpática douna unha señorita que falou en nome da seición femenina da Irmandade. Esta señorita, nova e fermosa, co’as meixelas roxas e os seus ollos conqueidores escintilantes efeito da cenreira que sintía, espresou a dor das mulleres dinas ante o fusilamento das irmás labregas na aldea de Sofán. Foi moi gabada.“

Este tipo de achados no proceso de documentación da autora supuxo, como ela o explica, un dos maiores obstáculos para sacar á luz e nomear ás mulleres que quedaron nas sombras do machismo galego: “Iso de ficarem no anonimato cando actuaban como os seus compañeiros en eventos políticos ou doutra índole, ou seren nomeadas como colectivo en lugar de subliñar individualidades, é un feito moi habitual da prensa da época, o que dificultou moito a investigación sobre as mulleres”.

A VALORIZACIÓN

Aquelas mulleres que lograron entrar, aínda que fose ocupando unha liña, nos anais da Historia, adoitan ser recoñecidas polo parentesco que tiveron con algún home sobresaliente, máis que polos seus propios méritos.

Tal é o caso de María Miramontes, a compañeira sentimental de Ánxel Casal, a quen lle persigue unha imaxe romántica de “costureiriña linda” que, con seu traballo, salvou o libro galego. Esta narrativa restalle dimensión e mérito ao seu labor de cosido y encadernación.

Ler as historias recompiladas no libro xera a sensación de descubrir unha peza das que faltaban da Historia do noso país

En Irmandiñas estes detalles non se lle escapan á autora. Aurora Marco fai unha ardua labor de reconstrución biográfica das mulleres a partir de testemuñas ou investigación documental para facerlle xustiza ás mulleres. Así, devólvelleses a calidade de suxeitos políticos sobre a figura de simples y fieis “axudantes”.

“María Miramontes viviu nos círculos galeguistas, progresistas e republicanos e foi posiblemente, naqueles ambientes cando coñeceu Casal. O que si resulta claro é que, antes do matrimonio da parella, celebrado en septembro de 1920, ela xa tiña formación política e compromiso social e, a partir desta unión, houbo entre os seus unha total identificación en todos os terreos”.

***

Ler as historias recompiladas no libro xera a sensación de descubrir unha peza das que faltaban da Historia do noso país. O coidado co que Marco escribiu sobre estas mulleres é notable polo tratamento que lle da a cada caso. En Irmandiñas, todas as mulleres contan cunha voz propia e con vontade. A súa vida é narrada sen ningún tipo de xuízo moral.

Sen lugar a dúbidas, este último libro de Aurora Marco, é un documento fundamental para a memoria histórica da Galiza. Non só é impecable desde un punto de vista académico, senón que, como se dun acto performativo se tratase, transcende o papel e dignifica ás mulleres: aquelas que foron esquecidas ou devaladas nos rexistros históricos, mais tamén a todas nós que estamos vivas.

Con todo, queda preguntarse con detemento por que as mulleres foron discriminadas dos xeitos que Marco expón ao largo de Irmandiñas. Como di Patricia Mayayo no seu libro Historias de mujeres, historias de arte, quédanos “examinar en que medida a historia (...) ten contribuído a forxar unha determinada construción da diferencia sexual e analizar, sobre todo, como teñen vivido as mulleres esa construción ao longo dos séculos.”

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Perú
Literatura José Carlos Agüero enseña en ‘Persona’ que recordar es necesario cuando olvidar se convierte en la norma
‘Persona’, segunda obra del autor peruano José Carlos Agüero, se convierte en una exploración profunda sobre los cuerpos desaparecidos, la identidad fragmentada y las múltiples formas que puede adoptar una misma vida marcada por el conflicto.
Obituario
Obituario Jane Lazarre (1943-2025)
La escritora neoyorquina, autora de ‘El nudo materno’, falleció el pasado mes de junio. Su obra conectó enseguida con entorno feministas por ofrecer un relato de la experiencia materna más allá de las estrechas paredes del hogar
Notas a pie de página
Notas a pie de página ¡Parecían tan buenos!
La desaparición de niñas y niños de las calles tuvo lugar a la vez que se construía un relato idílico sobre la infancia. En ‘República luminosa’, Andrés Barba retrata su vuelta como grupo inquietante.
Genocidio
Genocidio Israel asesina a diez niños que esperaban suplementos nutricionales en un hospital
La Unión Europea sigue evitando la imposición de sanciones al régimen de Tel Aviv. Estados Unidos anuncia sanciones contra la relatora de la ONU que ha denunciado el lucro de las empresas colaboradoras de Israel.
Fronteras
Fronteras europeas Un año más, la Caravana Abriendo Fronteras denuncia las políticas antimigratorias de Europa
Desde Baiona y Girona saldrán los grupos que recorrerán puntos críticos de fronteras europeas como Irún, Calais, Dunkerque y Toulouse donde se encontrarán con otros colectivos para movilizar la solidaridad con las personas migrantes.
Migración
Migraciones Entre la incertidumbre y la esperanza
El aumento de las muertes en el último año está relacionado con las condiciones cada vez más peligrosas con que se encuentran las personas para llegar a Reino Unido.
Laboral
Laboral Jornadas de 50 horas semanales haciendo tareas de categoría superior: así se trabaja en hostelería
Es uno de los sectores con más sanciones e intervenciones de la Inspección de Trabajo, con más de 12000 trabajadores extranjeros aflorados en las intervenciones y que cuenta con el 21% de las sanciones emitidas por este organismo.
Opinión
Opinión Del malismo al imbecilismo
Los patanes en traje con poder que infestan nuestro ecosistema como moscas plastas, son el reflejo de un régimen que busca la imbecilidad masiva.
Derechos Humanos
Flotilla de la Libertad Yanis Mhamdi: “Israel es el Estado que mata más periodistas en todo el mundo”
Este periodista de Blast fue uno de los integrantes de la Flotilla de la Libertad. En esta entrevista cuenta cómo transcurrieron las horas en las que este grupo de defensores de derechos humanos estuvieron bajo detención ilegal en Israel.
Tribuna
Tribuna Discurso y poder del extractivismo o cómo se legitima el saqueo en nombre del “desarrollo”
Los discursos institucionales, mediáticos o corporativos configuran las formas en las que se perciben los megaproyectos. Estos se presentan como proyectos de nación o como una oportunidad para el desarrollo, el empleo y la transición verde.

Últimas

Salud laboral
Salud laboral Ser migrante y cosechar a más de 40 grados: el impacto del calor en un invernadero de Almería
La mitad de los trabajadores de la agricultura encuestados en Almería, Huelva y Lleida admitió haber experimentado al menos tres síntomas relacionados con enfermedades por calor durante las temporadas de verano.
Kenia
Kenia 31 muertos por violencia policial en Kenia en las últimas manifestaciones contra la nueva Ley de Finanzas
La sociedad civil keniana retoma las protestas tras tumbar un proyecto similar hace un año. El país se enfrenta a una crisis fiscal causada por el aumento de pagos de la deuda externa.
Falsos autónomos
Falsos autónomos El juez del caso Glovo carga contra el Estatuto de los Trabajadores y la libre competencia
El texto en el que el magistrado libra a la empresa de reparto de la demanda que le interpuso Just Eat es un ataque a las sentencias del Tribunal Supremo y a la Ley Rider, pero también a la seguridad jurídica que la derecha dice defender.
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez sale del Congreso escaldado pero vivo tras su comparecencia por el Caso Koldo
El Gobierno anuncia un nuevo Plan Estatal contra la corrupción. Sánchez recuerda en sede parlamentaria las corruptelas pasadas de las administraciones de Felipe González, José María Aznar y Mariano Rajoy.
Dependencia
Dependencia Denuncian “olvidos” y errores en los datos de Dependencia
Desde la asociación de directoras y gerentes de Servicios Sociales apuntan a que no se tratan de “listas de espera” si no de “listas de incumplimiento de la Ley”.
Granada
Personas sin hogar Denuncian en Fiscalía al Ayuntamiento de Granada por la falta de refugios climáticos para personas sin hogar
‘La Calle Mata’ denuncia al Ayuntamiento ante Fiscalía por las graves consecuencias para la vida de las personas sin hogar sin posibilidad de refugiarse de las temperaturas extremas del verano
La mirada rosa
La mirada rosa Igual que en un escenario
Las entidades que convocan del Orgullo nos están obligando a representar una obra de teatro que disfrace de política un desfile de carrozas.

Recomendadas

Genocidio
Genocidio La segunda consultora más importante del mundo es señalada por su papel en el despiece de Gaza
Boston Consulting Group está considerada una de las “big three” del sector. Ahora, una serie de informaciones señalan cómo ha estado detrás de la fundación antiUnrwa encargada de la distribución de ayuda y de los planes de expansión en la costa.
Unión Europea
Unión Europea La sociedad del miedo al declive
La angustia ante el futuro acompaña a las sociedades europeas desde hace tiempo y precede a la Unión Europea. Se manifiesta con mayor claridad en los períodos de declive económico y las turbulencias políticas y sociales que los acompañan.