Medio rural
Aprender galego: a aldea como escola ou falar tirando dos folgos

A primeira vez que escoitei o galego foi cando coñecín á familia do meu compañeiro. Entrei á súa casa nubrada polos nervios. A súa nai recibiume cun sorriso e nun castelán que carecía do seseo habitual do meu país. Foi entón cando lembrei que a familia do meu mozo migrara da península. Seguín avanzando cara aos avós. Refreguei as miñas mans suorentas contra o meu vestido para tenderllas ao seu avó José. O delgado home de ollos azuis recibiu a miña man alegremente e díxome algo do que apenas entendín unha ou dúas palabras. Pensei que era produto dos nervios, así que fixen o que se adoita facer cando non se entende o que che acaban de dicir: sorrir e asentir.

Unha vez pasado o avó, aproximeime á avoa: una muller forte de pel rosada. Cando falou... alí si que abrín os ollos. Non entendín absolutamente nada. Ela seguiu falando e preguntándome cousas. Eu quedei tola. Por que non a entendía? Era a súa dicción? Era que falaba demasiado rápido? Pedín auxilio coa mirada ao meu compañeiro. El traduciume o que dixera a súa avoa. Era galego.

Primeiras leccións

Nunca imaxinei que volvería a sentirme exactamente igual, pero cando cheguei a vivir á aldea, volveume a pasar. A maioría da veciñanza, sabendo que era mexicana, falábame en castelán. Excepto un par de veciñas maiores que nunca saíron da aldea. Non podían falarme na miña lingua porque non a dominaban. Falaban un galego rápido e furioso. O meu compañeiro traducíame o que dicían cunha facilidade abraiante. E, cando el non estaba, eu tiña que repetir a coñecida fórmula de sorrir e asentir.

Conforme pasaba o tempo, fun incorporándome á vida estival. As mañás íanse en aprender das miñas veciñas como sementar verzas e en interromper as tarefas para beber auga e comer un bocadillo de queixo. Despois da comida, sobre as seis da tarde, Carmen e Maruja achegábanse á miña casa e chamaban por min: Sara! E saíamos as tres a dar un paseo polo monte. Ese era o horario da miña escola de linguas.

Cando me atrevín a dicir as miñas primeiras palabras, a xente celebrábame dicindo “falas mellor que o meu fillo!”. Outras máis ben preguntábanme: “e para que queres aprender o galego?” Pensamos no rural como o ápeiron, como gran espazo que resgarda a galeguidade. Mais, alí, a perspectiva é outra. O galego, o bo galego, fálase nas academias, na TVG.

Falar tirando dos folgos

Era bastante habitual que cando lle pedía á xente que me falase en galego para aprender, me responderan dicindo que non aprendera delas, que alí “non falan ben” . A inseguridade con respecto a lingua é sorprendente. Non sei moi ben onde se orixinou, mais si sei que está reforzada pola estandarización dunha variedade do galego (que non é a que elas falan) a través da televisión, a escolarización ou outros medios que moitas veces se centran en corrixir os falantes.

Así, as variedades lingüísticas, as palabras enxebristas e a flutuante colocación dos morfemas mesturado cunha educación primaria impartida en castelán fixo que a xente sentira impropia a súa lingua materna.

Por outra banda, cun pouco máis de confianza, outras persoas compartíanme que non lles gustaba o galego porque lle parecía unha lingua moi “bruta”. Non tardei en comprender que o “bruto” estaba directamente relacionado co rural e que se contrapoñía cos “luxos” e a “educación” dunha vida urbana na que se falaba un castelán propio dos máis modernos, dos máis estudados. O que resulta máis curioso é que esa mesma xente se declarara incapaz de deixar de vivir no campo. Horrorizáballes a idea de mudarse a unha urbe.

A tensión entre amar ferreamente o estilo de vida labrego e aínda así sentilo inoportuno non deixa de demostrar que a atiquísima usanza de menosprezar o mundo rural en contraste coa gabanza do progreso, que segue tan vixente como hai séculos. Esta tensión, no entanto, non se vive como tal. Está bastante asumida e naturalizada. A xente flúe entre paisaxes e énchese de orgullo na súa vila. Baixa ás cidades coas súas mellores roupas para non ser tomadas por persoas “de aldea”.

Derradeiros apuntes

Aprender galego no rural foi unha fortuna. Cada historia ensinábame algo, cada persoa sorprendíame con diferentes refráns e xogos de palabras. Mesmo traballar nas veigas resultaba unha lección didáctica na que aprendía o que significaba “achandar” mentres me ensinaban a achandar a terra co sacho.

Mais penso que unha das máis grandes vantaxes foi a de sentirme acollida nun espazo seguro. A miúdo, en certos círculos sociais nas cidades experimentei e escoitei comentarios que poñían certa presión ou sinalaban ás persoas que viven na Galiza e non falan galego. As súas razóns (o desprazamento histórico, a defensa dos dereitos lingüísticos) non son cuestións menores e constitúen a unha convicción política lexítima. De feito, en gran medida son os motivos polos que decidín aprender a lingua.

Con todo, a aproximación ao galego para todas as persoas neofalantes sería moito máis doada se, en lugar de sentir a presión social que moitas veces aparece sen ningún tipo de explicación, fose incluínte e viñese acompañada dunha contextualización do estado no que se atopa a lingua galega.

As intencións das migrantes de aprender galego están ratificadas na investigación de Iria Vázquez no seu capítulo no libro Muller inmigrante, lingua e sociedade editado pola editorial Galaxia. As deficiencias institucionais en políticas de normalización lingüística son evidentes, mais a vontade de achegarse a unha lingua (ou a potencial vontade) non debería de ser obstaculizada pola sensación de sinalización e reproche á que moitas veces nos enfrontamos algunhas das persoas que chegamos ao país sen saber falar a lingua desta terra.