Racismo
Introdución ao reflexo eurobranco: non somos iguais

Por algunha razón, cando debuto nun novo medio eurobranco, sinto a necesidade de explicar que o que vas a ler non che vai gustar. O antirracismo incomoda. De feito, que non incomodara sería o negativo, porque o antirracismo busca unha revisión, reparación e colaboración continua da sociedade, e para argumentar as súas necesidades ten que poñer diante da sociedade un espello. O reflexo non lle gusta a ninguen.

Dá igual que te recoñezas como feminista, antifascista, ecoloxista, ou o que sexa, porque o racismo é unha aprendizaxe tan interiorizada e unha violencia estrutural tan normalizada que non podemos velo moitas veces ata que é sinalado, e cando é sinalado move os nosos discursos. A ninguén lle gusta que lle movan os ideais.

Na vida cotiá, o uso da linguaxe tamén deshumaniza os nosos corpos, imos “ao chino” e non ao bazar; somos “mulatas” e “págannos en negro”

Por iso fago esta introdución, para advertir que se che incomoda algo da miña realidade, é que estás aprendendo algo. Un dos efectos máis evidentes na sociedade moderna do colonialismo estrutural é que todo coñecemento que non sexa científico, académico, obxetivo, e demais delimitaciones eurocentristas, non é válido. As tradicións orais dos territorios colonizados e o coñecemento empírico dos corpos racializados son deslexitimados con condescendencia, coma se non foran reais, coma se todo o que non pasa o filtro da metodoloxía científica fose mentira. Por iso, nos espazos antirracistas, compartir e escoitar é fundamental, aínda que hai categorizacions para os distintos tipos de violencia, non agardamos a ser obxecto de estudo antes de sufrilas. Tamén, temos que lembrar que moitas das nosas voces nunca chegaron a ser publicadas polas barreiras estruturais nos nosos territorios, que siguen vixentes a día de hoxe, dentro e fora deles.

Dito isto, fagamos volta atrás… Hai moitos séculos, un señor rimbombante colonizou as nosas terras, descubriu que nelas había ouro e pedras preciosas e, sobre todo, man de obra de balde. O señor comezou o que serían séculos de escravitude indíxena e negra en Europa levando dun continente a outro a miles de nativos. Se non abondaba, un grupo de señores uniuse para falar das condicións de vida destes novos especímenes e debatiron sobre temas tan profundos como se os de pel máis clara tiñan a metade de alma ca eles, ou se os negros por ser tan negros non tiñan alma ninguna. Despois de barrenar nese debate, fixeron un lavado de cara coas Leis de Indias.

As Leis de Indias fixeron efecto e os escravos máis claros de pel tiveron una escravitude “máis cómoda” que os esclavos negros. Todo isto estivo xustificado na historia colonial pola necesidade de manter a cristiandade como eixo da vida do home. Porque claro, respetaban o dereito consuetudinario indíxena sempre e cando non se opuxese aos principios cristiáns ou ao establecido nas leis hispánicas e, claro, ao uso das persoas negras. De esta maneira, os colonos empezaron a cristianizar os indíxenas e con iso, se cargaron toda construción da súa identidade. Deshumanizaron os indíxenas para podelos modelar coas súas doutrinas relixiosas.

Dende a esquerda branca e o feminismo branco, está aceptado o discurso da revisión dos privilexios pero non se está facendo o traballo real da revisión.

De volta ao 2020, seguimos arrastrando as dinámicas coloniais e, grazas á conversión deses nativos hai séculos, tamén as reproducimos quen nacemos neses territorios colonizados. O colorismo (a discriminación polo ton de pel), a estigmatización, os estereotipos, a propaganda política (implícita ou explícita) nos medios de comunicación, o individualismo e a aceleración da globalización fai que haxa cada vez máis rexeitamento cara a alteridade ou, no seu defecto, lideren e rouben discursos que non lles corresponden, ou pequen de “salvadores brancos”.

O curioso desta categorización, deses extremos entre rexeitamento e paternalismo, é que a deshumanización é un medidor flexible que pode atoparse en ambos. Sousa Santos dedicou un libro enteiro para explicar a deshumanización estrutural entre occidente e/ou “o outro”. Referíase ao pensamento occidental moderno como o pensamento abismal, onde todo o sistema socioestrutural se divide en visible e invisible, e onde un existe grazas ao outro, creando así una clara división social representada en universos. Por iso, na introdución salientaba a miña intención de falar da miña realidad (universo), porque dentro desta realidad física que compartimos todos (un mundo cunha gravidade, etc.) existen distintas realidades imperceptibles case sempre para o outro.  

 “A división é tal que “o outro lado da liña” desaparece como realidade, convírtese en non existente, e de feito é producido como non existente. Non existente significa non existir en ningunha forma relevante ao comprensible de ser. O que é producido como non existente é radicalmente excluído porque se encontra máis alá do universo do que a concepción aceptada de inclusión considera é o seu outro. Fundamentalmente o que máis caracteriza o pensamento abismal é pois a imposibilidade da copresenza dos dous lados da liña. Este lado da liña prevalece na medida en que angosta o campo da realidade relevante” (Sousa Santos, 2010)1.

Entendendo o formulamento do autor e concretando, cando o invisible son persoas dunha determinada categoría creada por occidente, homoxeinízase a individualidade destes seres humanos para encaixar nas clasificacións estigmatizadoras colonialistas. A probabilidade de existir na liña abismal de maneira heteroxénea é anulada. Os corpos racilizados pasamos a ser un só, por este motivo os nosos corpos poden ser utilizados coma obxectos, pois está normalizada a nosa deshumanización. Cando falo de deshumanización, refírome a quitarlle a un ser humano toda característica valorada como “humana”: comprensión, empatía, liberdade, dereitos, emancipación, etc.

Que os menores estranxeiros non acompañados sexan vistos como criminais e non coma cativos é deshumanización. Que a condena e peche dos CIE non sexa un tema primordial na axenda política tanto do Estado coma das organizacións denominadas “anticapitalistas” é deshumanización.

O ano pasado vivimos una vaga de imaxes de corpos negros en pateras, a deriva no mar. Mediaticamente falouse do temido “efecto chamada”, da indecisión dos territorios para acoller a estas persoas, das regularizacións, mesmo se levou o debate en redes ata o individualismo onde invitaban as persoas máis empáticas coa situación a “levalos para a súa casa”. Mentres todo esto pasaba dun lado da liña, do outro lado había persoas á deriva, con familias coma nós, con historia, vida e memoria, con problemas que pasaron a ser secundarios para o noso contexto social, xa que estabamos moi ocupados falando do racistas (ou non) que somos e o inhumano que é o Estado. Coma en moitos debates actuais, o foco do tema terminou sendo o comprensible para a realidade occidental, moitos  destes corpos morreron, tiñan un nome, pero a nós parecíannos todos iguais. O mundo colonialista sigue priorizando os valores europeos e a imaxe de estar “á altura” na situación dos refuxiados, coa finalidade de reforzar a súa supremacía e o seu prestixio, e non coa intención de analizar as dinámicas coloniais que nun principio iniciaron os contextos de emerxencia nos territorios dos refuxiados. Exemplos destas dinámicas sobran: extractivismo, corrupción, explotación laboral, contaminación, etc.

Na vida cotiá, o uso da linguaxe tamén deshumaniza os nosos corpos, imos “ao chino” e non ao bazar; somos “mulatas” e “págannos en negro”; as persoas son “ilegais” e os titulares dos xornais enfatizan a nacionalidade dos delincuentes cando son de fóra pero non se son españois; e pregúntamos “de onde es?” cada vez que coñecemos a alguén con fenotipos diferentes aos que recoñecemos como “normais”. A linguaxe é unha reprodución do noso inconsciente e da consciencia que temos do mundo. Enfatizamos a alteridade, a negatividade, a perigosidade dos outros. Toda expresión que enfatice esta alteridade de xeito negativo forma parte do conxunto de ferramentas do sistema colonial para facernos sentir a nós, corpos racializados, alleos e excluídos da súa realidade. Se non compartimos a complicidade racista convosco, non chista. Representamos un obxecto ornamental barroco, cheo de estereotipos, que debemos entender como o noso “eu” ou, se non, asumir a marxinalidade.

As consecuencias poden ser irreparables, sentimos vergoña da nosa identidade, e incluso podemos chegar a odiar as nosas orixes ao culpalos da nosa sintetización a estereotipos. Transtornos mentais, problemas de socialización, personalidade retraída, medo aos cambios, frustración, exclusión social, entre outros, son efectos de existir nunha realidade que non recoñece a existencia da nosa realidade. O máis común é atopar una especie de negociación implícita na que ti podes formar parte da realidade eurobranca se cedes a túa resistencia e te adaptas, é dicir, se te alienas e rexeitas toda a túa construción identitaria e sociocultural previa.

Non somos iguais e non hai nada de malo en dicilo.Non querer velo é o que máis nos violenta

Afortunadamente (ou desafortunadamente para outros) é imposible borrar a nosa memoria e, aínda que sexa no último recuncho do noso corpo, levaremos sempre as raíces identitarias. O problema é que esa negociación exista que, dende arriba, dende a súa superioridade europea, poidan esixirnos unha adaptación que dende aquí abaixo nunca esixiriamos (nin poderiamos facelo). Iso é a deshumanización. Que as nosas vidas poidan ser material maleable e as súas non. Que os menores estranxeiros non acompañados sexan vistos como criminais e non coma cativos é deshumanización. Que a condena e peche dos CIE non sexa un tema primordial na axenda política tanto do Estado coma das organizacións denominadas “anticapitalistas” é deshumanización. Que material fotográfico de cativos do territorio africano sexa instrumentalizado é deshumanización. Que o sector laboral dos coidados estea dominado por migrantes sen contrato é deshumanización. Que cumpramos a cota multicultural nas asembleas, no congreso, nas empresas… tamén é deshumanización.

Estamos ante unha problemática estrutural creada hai máis de 500 anos. O racismo estrutural que move os fíos das dinámicas coloniais que hoxe reproducimos logrou manter os nosos corpos invisibilizados durante séculos. Actualmente non existen protocolos específicos para as violencias xenófobas, racistas ou discriminatorias en moitas das institucións públicas, incluída a Universidade de Santiago de Compostela. Os corpos policiais deteñen tacitamente as persoas con fenotipos “de fóra” (profiling étnico) baseándose no principio de perigosidade que os ampara. Aínda hai postos de traballo ou contratos inmobiliarios que non son ofertados a persoas “non españolas”, (porque coidado con que chegue Ainhoa, muller negra nacida en Burela, a solicitar un piso porque ninguén a vai crer). As fronteiras físicas, emocionais e burocráticas que existen entre as nosas realidades fan que cada día sexa máis difícil seguir resistindo. Necesitamos falar, necesitamos espazos e sobre todo tecer redes con máis persoas coma nós, porque, se violentan a unha, violéntannos a todas.

Non somos iguais e non hai nada de malo en dicilo. Non querer velo é o que máis nos violenta. O famoso argumento da “división de forzas” que predomina en sectores da esquerda branca tacha de intrusivo, separatista ou perigoso o noso discurso, porque para visibilizarnos primeiro terían que aceptar que hai moito que cambiar no seus ideais. Terían que asumir que non existe unha soa loita obreira, por exemplo, ou que, máis alá do capitalismo, se atopa o colonialismo, e que un depende do outro, ademais de entender que na actualidade é imposible o “Estado do benestar” no Norte global sen a explotación das nosas terras, do Sur. Todas estas tarefas dificúltanse cando es ti quen ten que asumir a súa responsabilidade e o teu papel no sistema colonialista.

Por outra banda, dende a esquerda branca e tamén dende o feminismo branco, está aceptado o discurso da revisión dos privilexios pero non se está facendo o traballo real da revisión, se fose así, os corpos racializados xa contarían con espazos para falar, para esixir e reclamar. Os privilexios que posúen os eurobrancos promoven invisibilizar a nosa realidade e dificultan a súa lectura. Sen o seu recoñecemento e (de)construción é imposible ocupar un mesmo espazo e falar dende a mesma escala social, pois a superioridade mantense alí, no discurso. Isto podemos velo na falta de corpos racializados nos movementos políticos brancos, pois non é que non queiramos ou non existamos, é que, para vernos, necesitan primeiro recoñecerse eles mesmos e aceptar as súas dinámicas racistas coloniais. A isto refírese Santos Sousa coa liña que divide o mundo en dous universos. É imposible que o lado dominante vexa o outro sen verse no espello. O reflexo da nosa construción sociocultural, que leva impregnado o racismo estrutural, é clave para a posta en marcha de accións antirracistas.

E ti, que estás facendo? Xa miraches o teu reflexo?