Tecnología 5G
Progreso ou insensatez?

Desde o pasado ano 2019 estase xa a introducir no Estado Español a quinta xeración de telefonía móbil ou celular, a chamada 5G. Esta nova xeración vai operar en diferentes bandas de frecuencia, desde unhas similares ás do 4G até a banda das chamadas frecuencias extremadamente altas, que xa abandonan a franxa das microondas e achéganse á luz infravermella. Nestas frecuencias máis altas podería acadar até os 20 Gbps (milleiros de millóns de bits por segundo; aínda que as primeiras probas en España deron velocidades de apenas 700 Mbps de media, fronte aos 25 Mbps con 4G e 6 Mbps con 3G). A industria prevé unha plena implementación para 2025 a nivel mundial e anuncian para entón o que chaman a Sociedade do Xigabit (por segundo, cabe entender). Mais a Comisión Europea ten fixado como obxectivo para 2025 que soamente certos lugares como universidades, hospitais, servizos públicos, empresas altamente dixitalizadas, etc. dispoñan de 1 Gbps e o resto da poboación, 100 Mbps, e acaba de cursar recentemente a orde para que os diversos países membros o poñan a andar, algo que xa están a facer a maioría deles, España incluída. Grazas a este desenvolvemento da 5G, crearíanse case 2,5 millóns de novos empregos ademais de centos de milleiros de millóns de euros de negocio cada ano, segundo un estudo encargado pola Comisión.

Son coñecidas as preocupacións que desde hai décadas rodean as tecnoloxías de telefonía móbil, mais coa 5G apareceron algunhas sombras, algunhas críticas que son novas ou que, cando menos, amplifican de maneira importante as preocupacións anteriores. A primeira cuestión é se realmente precisamos unha nova xeración de móbiles, e para que concretamente. Aquí comezan a aparecer voces críticas que poñen en cuestión se realmente o que nos van ofrecer compensa o custo enerxético (moi elevado no caso das TIC, por moito que se vencellen coa suposta desmaterialización da economía), o custo ambiental e mais o consumo de recursos finitos, que desde unha óptica consciente do batemento cos límites biosféricos leva á consciencia de que o que utilicemos para levantar a 5G vainos privar de solucionar outras cuestións máis perentorias (acceso universal á electricidade, ou a unha Internet básica, por exemplo).

Desde numerosos sectores xa se sinalaron os riscos do 5G: activistas polos ciberdereitos e pola saúde, ecoloxistas, expertos en seguridade, e mesmo profesionais da astronomía ou da medicina

En segundo lugar, xa se sinalou a importante elevación no nivel de risco que vai supor a nivel de seguridade persoal ou nacional, e o curioso é que esas alertas proceden tanto das autoridades de defensa (o coñecido caso dos EUA contra Huawei) e dos servizos de intelixencia (caso do anterior xefe do CNI o ano pasado) como do campo do activismo. Así, o activista ecosocial Adrián Almazán alertou de que: “Hoxe, máis ca nunca, precisamos opornos aos delirios tecnoutópicos dunha sociedade da información destinada ou a bater de fociños cos límites metabólicos ou a se converter no instrumento de dominación dunha elite internacional e conectada”. E a xornalista especializada en ciberseguridade Marta Peirano definiu a 5G como unha “necesidade creada” e chegou a afirmar que é “unha trampa para espiarnos a todos”.

Por outro lado, proxectos como o de Elon Musk (e outros) de ocupar os ceos (ben común da Humanidade) con milleiros de novos satélites para facilitar o despregamento desta tecnoloxía, ocultando con eles a visión de non poucas estrelas do firmamento nocturno e enchendo a órbita planetaria de futuro lixo perigoso que antes ou despois nos ha caer nas nosas cabezas ou nas dos nosos descendentes, xa levantou protestas de comunidades ben pouco sospeitosas de tecnofobia, coma a dos astrónomos.

E finalmente, está a importante cuestión da saúde, que ten diversos aspectos. Un deles sería saber até que punto é ou non saudable encher as nosas rúas de antenas a cada 100 metros, como sería preciso para cumprir as máximas expectativas da 5G, con millóns de repetidores dentro dos edificios disparando ademais o consumo eléctrico (estímase como mínimo que multiplicaría por 9 o consumo eléctrico da 4G, contando só as antenas). Fálase de que soamente nas rúas terá que haber 800 estacións base por quilómetro cadrado. E tamén cabe preguntármonos: se o abuso dos teléfonos 3G e 4G xa está a provocar unha redución das capacidades intelectuais das persoas, de verdade queremos profundar máis nese deterioro cunha nova xeración aínda máis potente? Entre os efectos neurolóxicos da masiva utilización dos smartphones está o que algúns especialistas denominan “epidemia de ciberadición”.

Imos sacrificar a nosa saúde e os escasos recursos materiais e enerxéticos a cambio dunha tecnoloxía que nos pode traer máis riscos ca beneficios?

Todos estes aspectos sumados constitúen un inmenso interrogante que poderiamos resumir da seguinte forma: realmente queremos sacrificar a nosa saúde e os recursos que imos precisar desesperadamente para manter servizos básicos nun futuro de escaseza material e enerxética a cambio de algo que nos pode traer máis riscos ca beneficios?

Porque, alén das loanzas baleiras das empresas do sector, cales son concretamente os beneficios que nos promete a 5G? Unha das xustificacións deste novo salto tecnolóxico que nos vende a industria das TICs é a chamada Internet das cousas, na que serían os nosos aparellos domésticos ou os coches autónomos quen precisarían unha telefonía máis avanzada e potente, non se sabe moi ben para que nin por que, xa que a comunicación de datos non audiovisuais precisa de pouca largura de faixa. Aparentemente, como xa ten sucedido en saltos tecnolóxicos anteriores (caso da RDSI, por exemplo), estamos diante doutro caso de solución á procura dun problema? Mais é signo dos tempos, nos que a dixitalización, o moderno, o novo, o high-tech, é algo que se considera bo por si mesmo, de maneira totalmente acrítica, como se ve claramente en calquera discurso político ou empresarial e que mesmo contaxiou desde hai tempo a boa parte do mundo sindical ou do activismo social. O pasado 2 de marzo o presidente do Principado de Asturias, Adrián Barbón, de visita en Lugo, chegou ao punto de afirmar que facía falta a 5G para deter o despoboamento rural.

Coa 5G prométennos empregos, negocios, a Internet das cousas, descargas instantáneas e mesmo o repoboamento do noso campo

Tecnólogos como o enxeñeiro Pedro Prieto, experto en telecomunicacións e enerxía, ou físicos como Antonio Turiel, xa denunciaron que na 5G hai moito de bluff e de “venda de fume”, pois todas as marabillas que prometen dependen das altas velocidades que precisan dunha alta frecuencia (polo Teorema de Shannon), pero polo de agora só se licitou a frecuencia máis baixa de emisión, que ofrece velocidades que en pouco difiren das da 4G. Así, os 10 Gbps non son polo de agora máis ca un soño, pois precisan da franxa de 26 GHz, que aínda está sen licitar.

Mais retomando o problema da radiación, que se prevé aumente de maneira masiva se se cumpren os plans anunciados de implantación, debemos poñer o foco no Principio de Precaución. Así, existen dúbidas máis ca razoables sobre o efecto das radiacións de electrofrecuencia en xeral sobre a saúde: velaí a clasificación realizada en 2011 pola OMS destas ondas como “potencialmente canceríxenas”, tras un estudo que levou dez anos. Ben, pois agora, para conseguir estas altísimas velocidades de transmisión de datos que nos anuncia o a 5G, é preciso aumentar a frecuencia de transmisión, como xa dixemos. Isto, por unha banda fai que penetren menos nos nosos corpos, o cal nos protexe; mais, polo outro lado, tamén fai que lles custe máis ás ondas atravesar paredes e outros obstáculos para chegar aos terminais situados dentro dos edificios ou vehículos, o cal fai preciso aumentar a potencia de emisión e instalar antenas cada moi poucos metros. Hai pouco publicouse un informe ao Parlamento Europeo titulado Efectos da comunicación inalámbrica 5G sobre a saúde humana que advertía de que a 5G implica aumentar a densidade das antenas en áreas urbanas e alertaba de que a normativa europea de emisións ten 20 anos de antigüidade e non contempla o que vai implicar a 5G, e que as súas frecuencias non foron estudadas ao respecto da súa inocuidade. É dicir, están advertindo de que coas decisións das altas instancias europeas e dos diversos gobernos a prol da 5G se está a vulnerar o Principio de Precaución.

E non se trata precisamente de preocupacións magufas. A propia Axencia Europea do Medio Ambiente leva tempo reclamando que se informe máis á cidadanía sobre estes riscos da radiación electromagnética, sobre todo os riscos para as criaturas, e o Parlamento Europeo e mais o Consello de Europa sumáronse aos organismos a reclamar precaución. En España a única figura da Administración en sumarse ás voces que reclaman prudencia é o Defensor del Pueblo. E malia que os nosos gobernantes non fagan caso destas advertencias e non falen máis ca marabillas da 5G, hai lugares que comezan a pisar o freo. Así, un dos países que estaban máis avanzados na colocación das antenas para a 5G, Suíza, decidiu paralizala nalgúns dos seus cantóns e municipios mediante unha moratoria, pola preocupación ante os efectos sobre a saúde, a partir da presión cidadá (con manifestacións de milleiros de persoas nas principais cidades da Confederación Helvética) e dunha comunicación da súa Oficina Federal para o Medio Ambiente. Esta comunicación oficial advertía de que necesitaban máis tempo para probar estas novas antenas e os efectos que producían, porque os científicos recoñecen que non hai aínda datos fiables. De feito, existe unha petición cursada ante a ONU e a UE por case 300 científicos e médicos pedindo unha moratoria até que estean claros os efectos sobre a saúde que provocaría a 5G. Eslovenia paralizou o despregamento en xaneiro, e tamén en Totnes, Reino Unido, a meca das Localidades en transición,  aprobouse unha moratoria. E na propia capital comunitaria aplicaron unha medida similar hai un ano.

As radiacións de electrofrecuencia preocupan á OMS, ao Parlamento Europeo, ao Consello de Europa e fixeron que xa algúns países paralizasen o desenvolvemento da 5G.

A Convención dos Dereitos Humanos e mais os Acordos de Helsinki de 1975 requiren “o consentimento informado da poboación ante calquera actuación que poida afectar á súa saúde”. Mais semella que igual ca no caso histórico do tabaco, no máis recente dos disruptores endócrinos e en moitos outros ao longo da historia da civilización industrial, os intereses da industria priman sobre calquera dereito das persoas. Lamentablemente moitos gobernos están a colaborar entusiastamente con estas industrias, deixando de lado as leis que os obrigan a protexeren a súa cidadanía por riba de calquera outra cuestión.

No fondo trátase da mesma eiva cultural que subxace a outros problemas ecosociais da nosa época: non sabemos poñernos límites, dicir “xa temos abondo”. Porque se ca 4G xa podemos descargar e ver unha película nun móbil ou nunha tablet na meirande parte do territorio, realmente é preciso agora gastar máis de 2 billóns de euros e milleiros de millóns de toneladas de minerais escasos e de combustibles tamén escasos para ter unha 5G e poder facer esa descarga nun segundo? O sentido común deberíanos facernos ver que, sexa como for, habemos tardar 1 hora e media ou 2 horas en ver esa película.

Semella que nos fai falla recuperar bastante sentido común e unha ollada menos cegada e máis crítica ante a cuestión tecnolóxica. Poñer na balanza dun debate social e democrático, dun lado o valor engadido que traería este novo paso das TIC, e doutro o seu custo económico, material, social, ecolóxico e en termos de saúde humana e non humana. As famosas análises custo-beneficio, pero feitas dunha maneira integral, holística. As palabras de Pedro Prieto poden servir de resumo do máis que probable resultado que tería tal análise, abordada con honestidade: “A 5-G paréceme un chanzo máis da estupidez humana na súa fuxida cara a adiante, aumentando considerablemente a complexidade social e mais o gasto enerxético, sen achegar nada, absolutamente nada esencial, ás necesidades humanas básicas”.