Energías renovables
‘Planet of the Humans’, un polémico documental sobre os límites das enerxías renovables

O documental Planet of the Humans foi presentado na Internet na véspera do 50º Día da Terra polo seu produtor, o afamado Michael Moore, quen o describiu como “un asalto frontal completo ás nosas vacas sagradas”. Así, o filme afirma que os coches eléctricos e a enerxía solar son pouco fiables e que dependen completamente dos combustibles fósiles e do extractivismo ecocida para a súa construción, despregue e funcionamento. A isto suma a posta en evidencia das supostas contradicións do movemento verde tachándoas de “perigosas, enganosas e destrutivas”. O documental foi coproducido por Ozzie Zehner, autor dun libro na mesma liña, Green Illusions: The Dirty Secrets of Clean Energy and the Future of Environmentalism.

Este cuestionamento das enerxías renovables e das solucións industrializadas á mudanza climática está a desatar un enérxico debate. No medio dunha forte polémica, o rexeitamento ás críticas contidas no documental escrito e dirixido polo veterano ecoloxista Jeff Gibbs, levou a algunhas persoas dos campos da ciencia climática e do activismo medioambiental a pedir a súa retirada, baixo a acusación de estar baseado en informacións erróneas.

Activistas e investigadores solicitaron a retirada do documental acusándoo de conter informacións falsas

Un dos principais argumentos da película é que algúns líderes e organizacións ambientalistas que promoven as enerxías verdes nos EUA, en realidade estiveron promovendo a queima de biomasa a grande escala, o cal significa en boa medida cortar e queimar árbores como substitutas dos combustibles fósiles dun xeito que non é nin neutral en carbono nin renovable ou sustentable. O filme tamén afirma que as enerxías eólica e solar non poden producir enerxía abonda para salvar o planeta do caos climático, e que aínda requiren de centrais de respaldo que queiman combustibles fósiles para compensar a intermitencia intrínseca das renovables. Tamén ataca a figuras públicas como Al Gore e, sobre todo, a Bill McKibben, dunha forma que algúns cualificaron de inxusta e pouco xustificada.

Nunha carta asinada por varias persoas científicas e activistas, e impulsada por Josh Fox, autor do documental Gasland, instouse á retirada do documental por “escandalosamente enganoso e absurdo” xa que, na súa opinión, facía afirmacións falsas sobre a enerxía renovable. Outras críticas tamén apuntaron a que o filme disparaba “de forma simplista contra a única alternativa que atopou o ser humano para fuxir dos gases de efecto invernadoiro”.

O sitio web Films for Action retirou durante un tempo a película tras describila como “repleta de informacións erróneas”, aínda que máis tarde rectificaron e puxérona de novo en liña tentando evitar, se cadra, o chamado efecto Streisand. Pero xa era demasiado tarde: o documental acaba de superar os 8 millóns de visualizacións.

Saber Sustentar

Pactar co lume: a proposta do ‘Green New Deal’

Manuel Casal Lodeiro

Decrecimiento

Pactar co lume: a proposta do ‘Green New Deal’

Manuel Casal Lodeiro

‘¿Qué hacer en caso de incendio?’ ofrece unha introdución a este programa político para o público español

Cando vemos Planet of the Humans acabamos preguntándonos: e logo todas as historias que nos contamos a nós mesmos sobre o Green New Deal, as transicións enerxéticas e ecolóxicas, o desenvolvemento sostible, a loita contra a mudanza climática e a supervivencia mesma da Humanidade no Antropoceno son soamente mitos? Se cadra son mitos que realimentamos e que se realimentan impulsados pola voráxine da civilización humana, por investimentos billonarios, polo relato do crecemento verde... e mais pola disonancia cognitiva que nos produce ter que pensar e transitar en e cara a outros marcos civilizatorios.

Outras persoas, tamén dos ámbitos da ciencia e do activismo, recomendan ver o filme porque ataca fundamentadamente o perigoso mito de que a enerxía renovable é a solución.

Para resolvermos estas dúbidas podemos ter en conta algunhas das recensións sobre o documental, realizadas por persoas que levan anos traballando, investigando e facendo divulgación sobre transicións civilizatorias, enerxéticas e ecolóxicas, que nos axudarán a ter unha visión máis ampla.

Así, Jorge Riechman recoméndanos: “Non deixedes de ver este documental de Gibbs e Moore. Non está cheo de erros, malia conter máis de un: carga as tintas nos problemas das renovables (un pouco de retórica da esaxeración, marca da casa en Moore), é inxusto cun activista como Bill McKibben e é extremadamente incómodo no seu espir as connivencias de grandes organizacións ambientalistas estadounidenses co poder financeiro; pero mostra e visibiliza, para o gran público, unha parte da solvente análise sobre a cuestión enerxética que (Pedro) Prieto, (Antonio) Turiel, (Marga) Mediavilla, (Richard) Heinberg e outra xente veñen desenvolvendo nos últimos lustros. O problema son as ilusións renovables”.

Precisamente Richard Heinberg, quen aparece entrevistado no filme, escribe ao respecto: “Descubrimos que a transición ás enerxías renovables está a ser demasiado lenta como para marcar unha gran diferenza durante as dúas seguintes décadas cruciais, e sería incriblemente custosa se intentásemos substituír todo o uso de combustibles fósiles por solar e eólica. Tamén atopamos, como a película salienta unha e outra vez, que a intermitencia do sol e do vento é un problema real”.

Na recensión de Alice Friedman cítase a William Rees, profesor da Universidade da Columbia Británica, quen lle escribiu a esta autora “para sinalar que mesmo se as enerxías renovables fosen a resposta, mesmo se puidésemos inventar un substituto barato e abondoso para os combustibles fósiles, sería unha catástrofe. Simplemente usariamos esa enerxía para desmembrar completamente a Terra”.

O coñecido científico e divulgador Antonio Turiel, na súa crítica, escribe: “Por resumir, Planet of the Humans é un documental irregular pero interesante, que trae a colación unha cuestión fundamental: non todo vale na loita contra a degradación ambiental en xeral e contra a mudanza climática en particular. Malia as súas deficiencias, demostra que o que se está a vender como transición ecolóxica está moi lonxe de ser tal cousa e, en realidade, está dirixido por inconfesables intereses económicos e corporativos que nos van precipitar no abismo do noso colapso ecolóxico, é dicir, todo o contrario do que deberiamos facer. Aqueles que agora rachan as vestiduras con esta película, farían mellor en promover un debate no que todos estes temas se discutan seriamente e no que se propoñan alternativas reais diante dos graves e urxentes problemas que temos”.

Pola súa banda o xeólogo e tamén divulgador Antonio Aretxabala escribe en ¿Energías limpias? ¿Crecimiento en V? Nuestras trampas al solitario descubiertas o seguinte comentario sobre o documental: “As enerxías renovables, de momento, non están a substituír as plantas de gas natural, ciclo combinado, nucleares ou carbón, simplemente porque estas son necesarias como respaldo para o noso modo de vida e para a construción, o funcionamento, a instalación e o mantemento dos captadores das enerxías chamadas renovables, e esa trampa ao solitario quedou ao descuberto coa crueza e rudeza á que Michael Moore nos ten afeitos. Non existe suficiente almacenaxe de enerxía, especialmente as baterías; de momento nin son unha alternativa nin teñen substituto á vista”.

E para rematar, ofrecemos como contrapunto dúas recensións finais, comezando pola visión moderadamente optimista de Ugo Bardi: “Estou seguro de que cun pouco de traballo sería posible «demostrar» sobre a base de principios físicos que os guepardos non poden atrapar gacelas. Pero os guepardos non precisan probas teóricas para demostrar que se poden alimentar de gacelas. Corren e atrapan as súas presas. Daquela, podemos demostrar que as enerxías renovables funcionan instalando plantas de enerxía renovable, tantas como for posible. E demostrar que funcionan: producen enerxía. E cantas máis plantas instalemos, mellor vai ser o mundo para nós e para aqueles que van vir despois de nós. E tamén van axudar a estabilizar o clima”.

A esta crítica desde a esperanza podemos sumar a recensión publicada por Gert Van Hecken e Vijay Kolinjivadi, desde unha visión máis sociooptimista que tecnooptimista: “Unha comprensión interseccional das crises ecolóxicas, a medida que se entrelazan a través da raza, do xénero e da clase, ofrecería un retrato máis poderoso do estado da situación ecolóxica do planeta. Os movementos sociais mundiais como a Vía Campesiña, así como o movemento polo Decrecemento nos países industrializados occidentais conectan explicitamente as loitas sociais e ecolóxicas coma unha soa e mesma loita, e ofrecen esperanza e inspiración nas florecentes alternativas que xa existen á hora de reimaxinar o mundo. Planet of the Humans non reflicte as concepcións non-occidentais de xustiza nin as comprensións non mecánicas das relacións home-natureza. Polo tanto, os intentos de confundir a mensaxe da película co Decrecemento son inexactos. Os impactos da película non puideron chegar en peor momento, cando a xente está a procurar alternativas á crise capitalista no medio dunha pandemia”.

A película continúa un longo debate que principiou xa no nacemento do propio movemento ecoloxista.

Se tomamos como referencia a Rachel Carson e a súa publicación en 1962 de A primavera silenciosa como precursora do movemento ecoloxista, poderemos ver nunha traxectoria de case sesenta anos, que estas discusións sobre límites, enerxía e recursos veñen de lonxe. Xa se escribiu, modelou, criticou e discutiu moito, tan cedo como en 1972 cos Límites ao crecemento de Donella Meadows et al., ou máis recentemente por parte de Pedro Prieto e Charles Hall en Spain’s Photovoltaic Revolution: The Energy Return on Investment (2013) ou no modelo Medeas-World (2017) nos seus diversos escenarios dun planeta chan, con límites climáticos e con límites enerxéticos e materiais. E son tan só uns exemplos.

Só faltaban Michael Moore e compaña para que este debate transcendese ao gran público, aínda que se cadra o balbordo vai ser fugaz e imos seguir ao noso sen prestar maior atención a estes detalles. Porque non queremos ver, non queremos saber, porque nos produce unha forte disonancia cognitiva a mensaxe de que esta civilización (e poida que mesmo a propia existencia da vida humana) está comprometida, se continuamos o curso ecocida e xenocida da civilización industrial, e que aí as renovables, a unha determinada escala, poden ser parte do problema e non da solución.

Xa que logo, malia todas as súas carencias, inexactitudes e outros aspectos criticables de Planet of the Humans, paga a pena velo porque, no fondo, o que nos presenta pon en evidencia os mitos que nos contamos colectivamente sobre as transicións enerxética e ecolóxica, e pode ser o punto de partida para un debate colectivo máis amplo e profundo ou para encetar un proceso persoal de busca e reflexión sobre estas cuestións.

Juan Bordera

El planeta de los humanos y los cuentos de hadas del crecimiento

9

Decrecimiento

Juan Bordera

El planeta de los humanos y los cuentos de hadas del crecimiento

9

Los documentales Planet of the Humans, de Jeff Gibbs y producido por Michael Moore, y Cuentos de hadas del crecimiento, de Pierre Smith Khanna, se han lanzado gratuitamente a la red con una temática similar: el decrecimiento inevitable en un mundo finito.