Energías renovables
O mito das enerxías renovables

As enerxías renovables son o futuro, disque. Mais que tipo de futuro poden sustentar?

Enerxías renovables_1

Coordinador do Instituto Resiliencia

8 feb 2019 06:14

"Un futuro 100% renovable". A frase ateiga os discursos públicos de dirixentes políticos, empresariais e mesmo iniciativas activistas como a coñecida Plataforma por un Novo Modelo Enerxético. A motivación tras esa expresión parece obvia: se dependemos na actualidade (nun 88% a nivel mundial e nun 85% en Galiza) de enerxías non renovables, como son o petróleo, o gas natural, o carbón e mais o uranio, parece de sentido común pensar en ir construíndo un futuro no que só usemos enerxía renovable. Porén, unha expresión aparentemente tan rotunda, un retrouso tan sobado no discurso tanto dos gobernos como das diversas oposicións políticas, agacha un baleiro de contido absoluto: cómpre pescudarmos que é o que quere dicir exactamente un futuro con enerxía "100% renovable" e cales son os autoenganos que favorece unha expresión semellante.

Comecemos polo seu propio carácter de obxectivo político, social ou económico. Formular que queremos chegar a un modelo baseado totalmente en enerxías renovables ten moito de trampa, pois en realidade non é unha opción. Dado que non estamos deixando de consumir combustibles non renovables, remataremos por esgotalos antes ou despois; ou, máis ca esgotalos, simplemente, ha chegar o día en que nos vai resultar demasiado custoso extraelos, polo declive da súa Taxa de Retorno Enerxético (EROEI en inglés: Energy Returned on Energy Invested). Isto é: algún día vai custar máis enerxía sacar as derradeiras faragullas do petróleo (e de carbón, e de gas natural...) cá enerxía contida nelas. Daquela, aínda que non fagamos absolutamente nada a prol das enerxías renovables, acabaremos tendo si ou si un "futuro 100% renovable".

En segundo lugar, e moi vencellado coa crítica anterior, está a cuestión do seu carácter relativo. Cando dicimos "100% renovable" o único que estamos a dicir é que non vai haber outro tipo de enerxías, sen indicar en termos absolutos de canta enerxía imos dispor a escala mundial, nin como país, nin per cápita. Todas as sociedades humanas no século I, no XVI ou en calquera outra época previa á Revolución Industrial, eran "100% renovables". Polo tanto, dicir que o noso futuro tamén o vai ser, é o mesmo ca non dicir nada acerca de como vai ser ese futuro, nin do tipo de funcións sociais que imos poder soster con estas enerxías, nin do seu alcance nin —cuestión fundamental desde a perspectiva da xustiza social— a canta enerxía imos tocar por cada habitante do planeta actual e futuro (actualmente, unha media mundial de 2.500 W per cápita, o quíntuplo ca na época preindustrial). Lamentablemente, a idea implícita neste relato incompleto do "futuro 100% renovable" que achamos no debate social actual, é que poderemos manter o nivel actual de consumo enerxético, unha vez que só teñamos enerxías renovables ao noso alcance. Ou mesmo que poderemos seguir a aumentar a dispoñibilidade de enerxía, pois é algo imprescindible para soster un crecemento continuo, como esixe o sistema socioeconómico actual. Como precisamos que sexa así, damos por suposto que será así. Mais non existe ningún soporte científico para tal crenza.

Velaí, logo, outra das interpretacións erróneas do concepto. Sexa cal sexa o nivel de enerxía primaria máximo que nos poidan achegar as enerxías solar, eólica, hidroeléctrica, etc. (cuestión que está aínda sometida a debate e especulación científica), o que non ten dúbida é que non é perpetuamente ampliable, e en consecuencia non vai poder termar dun crecemento permanente da economía. A implicación disto é demoledora: un futuro 100% renovable implica necesariamente a fin do crecemento económico. E é evidente que esta consecuencia do "cambio de modelo enerxético" non está enriba da mesa.

Decrecimiento
Causas e consecuencias da fin do crecemento económico

A nosa civilización áchase nun intre final da súa historia, enfrontada á imposibilidade de seguir a medrar, mais cun ADN que a empuxa ao crecemento continuo.

Outro erro de concepto é o propio carácter renovable das chamadas "enerxías renovables". En realidade, cando falamos de "enerxías renovables", estamos a nos referir a "sistemas non renovables capaces de captar, por un tempo limitado, fluxos de enerxía renovable". Así pois, cando nos falan de que "temos sol de sobra", ou de que "somos unha potencia hidroeléctrica", etc. deberiamos cuestionar a nosa capacidade para construír, manter e substituír os sistemas técnicos e as infraestruturas (paneis fotovoltaicos, muíños eólicos, encoros, etc.) que nos permiten captar esas enerxías, e que, obviamente teñen un tempo de vida limitado (18 anos un panel fotovoltaico, entre 50 e 100 o formigón dunha represa, por exemplo). É por iso que algúns autores falan destes sistemas como dunha "extensión" das enerxías non renovables, e non dun substituto. Moita xente esquece que os metais e outros materiais precisos en primeiro lugar para a súa construción requiren de enerxía fósil para a súa minaría, para o seu transporte, para os fornos onde se fabrica o cemento, para o seu mantemento durante a súa vida útil, etc. E isto lévanos de novo ao problema inicial...

Inda por riba, as enerxías renovables modernas fornecen unicamente de electricidade. E as sociedades industrializadas son principalmente non eléctricas: a mobilidade, o sistema agroindustrial e numerosas industrias, dependen dos combustibles fósiles, esencialmente líquidos, é dicir, do petróleo. E electrificar toda a sociedade non eléctrica para que poida funcionar con electricidade (o único que nos dan os modernos sistemas "renovables"), implica un descomunal esforzo técnico e enerxético, que se debeu facer cando aínda estaba no seu apoxeo a enerxía anterior, e que implicaría en todo caso, segundo calculan os científicos, practicamente esgotar diversos minerais críticos. Quedarían por explorar os usos non eléctricos destas enerxías, algo do que apenas se fala pero que pode achegar enerxía cinética (caso da navegación a vela, forxas hidráulicas, etc.) ou térmica, con moita máis eficiencia, ao non ter que pasar pola perda de rendemento que implica a xeración de electricidade.

E finalmente, a TRE que fornecen os sistemas de captación de enerxías renovables é moito máis baixa da que vimos desfrutando grazas aos combustibles fósiles (a cal tamén foi caendo a medida que fomos esgotando os xacementos máis doados). A consecuencia disto, unida á menor enerxía primaria total que nos poden ofrecer en conxunto, fai que a complexidade da sociedade "100% renovable" sexa potencialmente bastante menor cá actual. É dicir, unha redución da TRE das enerxías que sustentan unha sociedade, implica unha redución da súa complexidade.

En resumo, as enerxías renovables abofé que van ser as únicas que teñamos no futuro, mais as consecuencias do carácter non renovable dos sistemas que as captan e a limitación tanto da enerxía primaria total que nos poden achegar como a da enerxía neta que son quen de fornecer, son as chaves fundamentais que deberían enmarcar o debate social necesario acerca do que implica realmente un "futuro 100% renovable".

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Tribuna
Tribuna La licencia social de las renovables, en la cuerda floja
España tiene que avanzar en sus obligaciones de implementación de renovables, pero debe hacerlo garantizando la licencia social de todos los nuevos proyectos. Para ello, hay que mantener comunicación fluida y tener en cuenta a cada comunidad.
Andalucía
Genocidio en Palestina IU considera “intolerable” que KKR participe en proyectos energéticos en Andalucía y exige medidas al Gobierno
Los diputados de Izquierda Unida han registrado una pregunta al Gobierno para exigir que informe sobre qué medidas va a llevar a cabo para impedir que el fondo proisraelí opere en proyectos de energía solar andaluces
Explotación laboral
Explotación laboral en fotovoltaicas Trabajar 11 horas, 6 días a la semana, a 8 euros la hora: la explotación tras las fotovoltaicas en Extremadura
Trabajadores de la construcción del parque solar extremeño ‘Renopool’ denuncian estar siendo explotados por Imenergy, subcontratada a su vez por Sacyr, para sacar adelante el proyecto de Plenitude, filial de la petrolera italiana Eni.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Corrupción
Corrupción El juez decreta prisión provisional sin fianza para Santos Cerdán
El juez acepta la propuesta del fiscal y decreta cárcel contra el ex secretario de organización socialista por integración en organización criminal, cohecho y tráfico de influencias.
València
València La Audiencia de Valencia confirma la imputación a Argüeso en el juicio de la dana
La Sección Segunda de la Audiencia Provincial concluye que la resolución de la instructora “no es irrazonable ni arbitraria”, ratificando la imputación del ex secretario autonómico de Emergencias.
Barcelona
Derecho a la vivienda Amenazas de violencia extrema y una paliza a los habitantes de un bloque okupado de Barcelona
El Salto accede a las llamadas y mensajes de audio amenazadores que un grupo de desokupa envía al vecindario del bloque Llenguadoc, donde confirma cumplir con el mandato del propietario del edificio.

Últimas

Palestina
Tribuna Tres o cuatro días sin comer en Gaza
El drama de no poder dar suficiente comida a tus hijos es inmenso, sobre todo cuando sabes que a pocos kilómetros hay camiones llenos de ayuda. Parados. Bloqueados.
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición La fuga de más diputados de Sumar, en manos de Sánchez
Más representantes de las confluencias aguardan a la comparecencia del presidente del Gobierno del 9 de julio como la última señal para no saltar al grupo Mixto.
Más noticias
Medio ambiente
Tribuna Mapa de los conflictos del agua: una herramienta para la defensa de los ríos, acuíferos y humedales
A pesar del grado y extensión del daño que sufren los ríos, acuíferos y humedales, las administraciones públicas no están tomando las medidas necesarias para frenar el deterioro y responsabilizar a las entidades que lo causan.

Recomendadas

Economía social y solidaria
Historia Lo que Franco arrebató al cooperativismo y a la economía social y solidaria
La dictadura franquista combatió de forma cruel el movimiento cooperativo fraguado en la II República, y durante la propia guerra con las denominadas colectividades, y pervirtió la idea de autogestión a través de los ideales falangistas.
Río Arriba
Río Arriba Yayo Herrero: “El holocausto nazi no es una excepcionalidad en la historia de Europa, es un modus operandi”
Nueva entrevista de Río Arriba en formato podcast y vídeo en el que hablamos de ecofeminismo, transiciones ecosociales justas, decrecimiento, colapso, poner la vida en el centro y mucho más.
En el margen
Cécile C. Eveng “Perdemos amigues y es una pena porque las personas LGTBIQ pueden ayudar a desarrollar África”
La filóloga camerunesa reside actualmente en España y estudia un doctorado en migraciones, cuerpos, negrofobia y vulnerabilidad de personas. Investigar sobre identidades disidentes en su país le ha traído críticas, hasta desde la propia academia.