Medio rural
Autoxestión: iniciativas artísticas do rural reforzan os vínculos comunitarios

Un pouco a conta das políticas culturais e outro pouco, pola milenaria usanza de subestimar ás zonas e comunidades labregas, temos a idea de que no rural galego, ademais das feiras e festas tradicionais, case nunca pasa nada. E menos se esa “nada” está ligada con opcións culturais que vaian alén do folclorismo. Así, sorprende saber que nunha pequena aldea ao sur de Lugo, un pallar transformouse nun cinema. E que, non moi lonxe de alí, tócase música de cámara co fin de custodiar os bosques de carballos. Tamén que, un pouco máis cara ao norte, unha antiga ferrería construída coas pedras dun castelo desbaratado polas forzas de Napoleón, foi rehabilitada por artistas e artesáns para transformala nun espazo común de traballo.

Estas iniciativas, que ben poderían inspirar a creación de relatos fantásticos, son uns dos múltiples exemplos de organización cos que se fai fronte ao éxodo sistemático do campo ás cidades. A través dos anos xurdiron unha gran cantidade de proxectos autoxestionados adicados a dinamizar as comunidades rurais, descentralizando a cultura.

Nun intento por reunir a maior cantidade de proxectos coma estes, e co obxectivo de tecer redes entre as persoas involucradas en actividades rurais, artísticas e ecolóxicas, o pasado 13 de xullo celebrouse a xornada Vida con Arte no rural, no xa afamado Cinema Palleiriso asentado en Chantada, Lugo.

“A xornada tivo como obxectivo ser facilitadora de intercambios entre proxectos rurais e artísticos para que nós coñezamos os diferentes proxectos irmáns”, comenta a organizadora do encontro, Cristina Castro.

Cristina é artista visual cunha experiencia laboral inclinada á investigación e intervención social. Forma parte do equipo que xestiona Cinema Palleiriso, proxecto que está en funcionamento desde o 2014.

Como se podería supoñer, manter unha iniciativa autoxestionada por máis de cinco anos no medio rural como o ten feito Palleiriso, non é unha tarefa sinxela que se poida facer en soidade, sen a cooperación e abrigo dunha comunidade. Vida con arte no rural xorde dese coñecemento experimentado en carne propia. Cristina conta: “A actividade ocorréuseme a partir das necesidades e dificultades que teñen distintos proxectos de dar voz a outrxs e de converterse nun espazo máis humano. O propósito fundamental deste encontro era que a xente puidese compartir as súas necesidades, as condicións nas que está... Cinema Palleiriso sempre foi un lugar de encontro, o que facilitou a comunicación directa cos outros proxectos que desde un principio recibiron ben a convocatoria, xa entón observei as ganas de querer tecer redes”.

O pasado luns 13 de xullo, o evento reuniu a catorce iniciativas que, ademais de compartir intereses artísticos e formar parte do fenómeno do neorruralismo, proveñen exclusivamente de Lugo e Ourense. “Todos os proxectos parten dunha mesma realidade rural de despoboamento e envellecemento da poboación. Como as provincias de Ourense e Lugo son as zonas máis despoboadas da Galiza, queremos indagar nas dificultades que a xente de aquí está a ter e cales son os seus procesos de traballo”, sinala Castro.

Nesta procura de rehabitar o rural e vincularse coa natureza, a arte é o eixo que articula e singulariza as propostas. Cristina especifica que “o compoñente artístico está presente en diferentes modalidades, ou ben como artistas que deciden ir vivir ao rural e facer a súa produción artística dende este outro contexto, como programadores de actividades artísticas ou ofrecendo espazos, residencias, para albergar a artistas e fomentar a creación crítica”.

APOSTAR POLA AUTOXESTIÓN

Acentuado polas políticas gobernamentais, o estado de precariedade cultural que se vive no rural en Galiza ten provocado unha e outra vez que os proxectos existentes proveñan da organización cidadá autoxestionada. O propio Cinema Palleiriso, a pesar de contar cunha longa traxectoria e converterse nun referente importante de traballo comunitario, non conta coa subvención de ningún axente económico, mais tampouco está na súa perspectiva.

Esta administración autónoma sustentada polo traballo de voluntariado e o soporte dunha rede de complicidades é a que va construíndo outros xeitos de traballar que, ao mesmo tempo, xera espazos nos que os coñecementos empíricos non só son valorados senón que son esenciais.

Non é un encontro para falar da arte illándoa da realidade. Pola contra, é un paradigma do que a arte pode facer cando sae dos museos, intervén na vida e se achega ás persoas dun xeito menos impoñente e máis inclusivo

“Nós —o equipo de Cinema Palleiriso— non somos un proxecto profesionalizado, nin estamos organizados como asociación. Tampouco estamos especializados en xestión cultural. Ao revés: temos un proxecto de autoxestión que nace da voluntariedade, as gañas de facer actividades e dinamizar o rural dun grupo de persoas que están en torno a este proxecto. Isto implica que non podemos falar de adicarnos a programar actividades e eventos todo o ano. Non temos unha programación fixa, o cal ao mesmo tempo nos da máis liberdade porque podemos programar segundo como vaian xurdindo os programas e actividades”, engade Cristina Castro.

O encontro Vida con arte no rural non ten como obxectivo organizar un encontro para falar da arte illándoa da realidade. Pola contra, é un paradigma do que a arte pode facer cando sae dos museos, intervén na vida e se achega ás persoas dun xeito menos impoñente e máis inclusivo.

O papel do medio ambiente

Ademais do espazo de presentación e exposición dos proxectos participantes, parte da programación de Vida con arte no rural procurou organizar actividades nas cales as persoas puideran convivir noutro tipo de experiencias como un baño de bosque, o cal consiste en adentrarse á natureza poñendo fincapé na percepción dos cinco sentidos.

Manter unha relación de respecto coa natureza e procurar o coidado nas relacións humanas non só son uns dos principais intereses que comparten todos os proxectos, senón que son a base a partir da cal traballan. É dicir que, do mesmo xeito que as ideas e principios dan forma aos xeitos nos que se traballa, estes últimos á súa vez revelan e moldean o tipo de vida e convivencia que lles interesa promover.

“Penso que a vida, a saúde e a liberdade están ligados á terra. Velo e traballalo desde esta perspectiva pode levarnos a un novo modo de vida onde poidamos decrecer o consumo, ser máis autosuficientes e crear outros modelos de relacións e de coidados máis humanos onde a vida estea no centro en lugar do poder económico”, comenta Cristina.

Estes proxectos son unha referencia importante do traballo que se constrúe desde a ética, onde todas as persoas implicadas forman parte activa nas decisións e onde cada proposta e acción reforzan o compromiso, a responsabilidade e a convivencia respectuosa coa natureza

A través de Vida con arte no rural en xeral, e das distintas iniciativas participantes en particular, se procura “volver a poñer en valor a comunidade e o poder que ela ten na construción de procesos transformadores. Por iso o noso proxecto é autoxestionado e voluntario. Creemos firmemente no apoio mutuo e en facer redes. En resumo, interésanos voltar a habitar as nosas terras ancestrais, a vida ligada á terra, o coidado ao humano e á natureza, o traballo comunitario e o espiritual”, conclúe a pintora e organizadora do evento.

Dese xeito, desde o contido ata a forma, estes proxectos son unha referencia importante do traballo que se constrúe desde a ética, onde todas as persoas implicadas forman parte activa nas decisións e onde cada proposta e acción reforzan o compromiso, a responsabilidade e a convivencia respectuosa coa natureza.

Entre os participantes que se reuniron en Casa Palleiriso atópanse: A Casa do Río, A arca da Noe, Boán, Casa Quindós, Sete Outeiros, O tempo do corpo, The Foundry Bravos, entre outros.