Medio rural
Na procura de marcos e lindeiros

Todo empezou o día en que as cartas chegaron á aldea. Como parte das medidas de prevención de incendios forestais, estipuladas na Ley 3/2007, de 9 de abril, de prevención y defensa contra los incendios forestales de Galicia, enviáronse misivas ás persoas propietarias de terreos forestais para recordarlles a súa obriga de manter os seus predios rústicos en condicións axeitadas. Así, contribúan a previr ou evitar incendios forestais. Nas cartas, exixíase que se limpase a maleza e se talasen as árbores pirofóricas antes dunha data establecida ou, do contrario, aplicaríanse as respectivas multas.

Despois duns días, máis que cartas da administración, parecía que toda a veciñanza fose invitada a participar nun xogo, a un rally. E é que moitos dos terreos aludidos quedaron no esquecemento e, antes de calquera cousa, había que atopalos.

Primeiros movementos

Para empezar, moitas das cartas estaban dirixidas a quen figuraba no rexistro catastral como propietaria. No entanto, gran parte daquelas destinatarias morreran hai máis de trinta anos. Para algúns, empezaron a brotar os recordos; para outros, as indagacións sobre quen eran as persoas detrás dos nomes que outrora vivían nesas mesmas terras.

Na carta había unha primeira pista para facilitar a busca e identificación dos terreos: a referencia catastral. Vaia pista!

É bastante sabido que o rexistro catastral non é unha fonte fiable: non só está completamente desactualizado, senón que as propiedades non acostuman corresponder cos terreos marcados no mapa. Aínda así, fíxose o esforzo e a primeira rede de apoio estableceuse: a xente maior foi ás casas de quen tiñan contratado un servizo de internet e pedíronlle axuda a xente que sabía usalo para poder revisar o rexistro catastral en liña. O primeiro obstáculo, a barreira tecnolóxica, foi superado. Os resultados na rede deron algunhas pistas sobre a localización, pero non moito máis. Pronto as referencias do catastro quedaron descartadas.

O segundo paso era o máis evidente: acudir con alguén que controlara bastante ben a historia do monte. Mais o problema é saber a quen recorrer porque todos queren axudar, pero todos din cousas diferentes e todos están seguros de que teñen razón. Son poucas, mais aínda hai persoas (sobre todo mulleres) que nunca emigraron nin viviron fora da aldea. Se hai sorte, ao preguntarlles onde esta tal leira, din algo como: “claro que sei onde está, lembro de ir alí cando rapaza a axudar á tía a levar alí ás vacas”.

E entón estas adoptan o rol de guías e acompáñantes para mostrarche o terreo. Mais, o tempo pasou e as leiras de outrora agora son bosques abandonados que dificultan a identificación. A guía dubida. Fai memoria. Recoñece algo no camiño. Volve a dubidar para finalmente dar un veredicto con seguridade: “o teu vai de aquí ata este regato. Porque dese lado xa é de Maximino. Deste non sei con quen lindas. Tes que preguntarlle a Maxi. Ao mellor el sabe algo”.

Coa chegada das cartas, desenvolveuse un sentido común de intriga, pero, sobre todo, reviviuse o interese polo monte, ese vello coñecido que quedara esquecido. A aldea volveuse nun ir e vir de xente preguntando por referencias e lindeiros. Incluso veciños que foran xuntos á escola, volvéronse a atopar logo de anos de non se ver e se alegrában de tal espontánea reunión unha vez que se recoñecían debaixo das máscaras e as engurras dos anos.

Unhas pezas empezaron a encaixar e algúns lindeiros quedaron claros axiña. Pero, noutros casos, as persoas que se buscaban levaban xa anos mortas e non tiñan descendencia vivindo na Galiza.

As pezas máis importantes

Cando se encontra o terreo chega outra gran proba: atopar os marcos. Non puiden rastrexar a orixe destes, pero quedan documentos expedidos durante o reinado de Alfonso XI (1312-1350) en que se mencionan os marcos, moxones ou lindes. Esta forma medieval de delimitar os terreos non mudou co paso dos séculos e até hoxe é a referencia máis buscada á hora de aclarar os límites das propiedades.

Mais procurar os marcos nos montes repletos de toxo, fento e silvas é complicado. En principio, o linde, para distinguirse, vai acompañado de dúas pedras de menor tamaño aos seus costados, ás cales se lles chama testemuñas. Pero iso non sempre facilita o traballo e, se esas pedras non están talladas, a mellor forma de verificalo é tratar de movelas, porque os marcos, en primeira instancia son tan grandes e están tan incrustados na terra, que non poden ser movidos (aínda que é relativamente común que as persoas os movan para agrandar o seu capital).

É neste punto onde moita xente se dá por vencida. Noutras ocasións, ante o descoñecemento do paradoiro das pedras, os lindeiros tamén poden calcular a localización dos marcos e chegar a un acordo para poder limpar as súas respectivas propiedades.

A dificultade de atopar os lindes é, outra vez, un síntoma de algo que ben sabe quen viviu toda a súa vida na aldea: o monte mudou. O que antes eran eidos labrados, agora son bosques tupidos. A procura das propiedades provocou que as persoas regresasen ás terras en que medraron e traballaron.

Un home á porta

Hai un par de días, tocou á miña porta un señor de 87 anos. Preguntaba polo “home da casa”, pero non se mostrou decepcionado cando lle dixen que non estaba e que tería que falar comigo. Comentou que el era familiar da bisavoa de meu mozo e, aínda que non lembrara o nome da señora, si que recordaba que escribía cunha letra moi bonita. Iso levou a que o home me contara que el aprendeu a ler e a escribir na escola que está fronte a miña casa...

Mais a razón pola cal tocou á nosa porta era porque tiña un terreo que non recordaba onde estaba. Nas escrituras da propiedade dicía que un dos lindeiros era un tal Eugenio Alfaya, o marido da bisavoa (o cal, por certo, emigrou a Lisboa para traballar e nunca máis volveu a casa coa súa muller e fillos).

Díxenlle ao señor que lle preguntaría a meu “marido” e que, en todo caso, buscaríamos o nome da leira no rexistro catastral de internet. El mostrouse conforme. Sacou do seu abrigo unhas notas adhesivas e un bolígrafo e, apoxado no seu pequeno moedeiro, escribiu unha nota co seu número de teléfono. Antes de irse, comentoume: “Boh, todo isto é un crebacabezas. Pero polo menos un está entretido”.

Dinlle a razón e, en canto marchou, chamei á tía de mi mozo para contarlle o sucedido e saber se ela sabía onde estaba ese eido: “eu non lembro que miña nai falara desa leira... aínda así, estou case segura de que o avó (o fillo da tan mencionada bisavoa) vendeuno a Carme. Tes que preguntarlle a ela”. E con esas palabras deu por comezada unha nova procura.

***

Gústame pensar que, se algo fixo todo este lío da limpeza dos terreos forestais, foi dinamizar a aldea: espertou a memoria, reencontrou a veciñanza que, por máis preto que viviran, deixáranse de ver dende hai anos e, ademais, reforzou os vínculos de cooperación que minguaron pola distancia e o encerro.

Hai nomes de lindeiros e leiras dos que xa ninguén se lembra. Hai cartas que chegaron máis de trinta anos tarde, nomeando a persoas que faleceron hai décadas noutros países. Algo da historia da aldea recuperouse mais, ao mirar o monte, sempre queda a pregunta: cantos terreos abandonados/sen dono haberá?, cantos quedaron nun limbo?