Medio rural
O monte e o camiñante: unha relación inesgotable

Aínda que haxa algún escéptico por alí que diga sobre as paisaxes que circundan a súa casa: “Bo, todo isto estivo aquí toda a vida e agora á xente parécelle fermoso e o que pasa é que só quere escusas para pasear”, o monte sempre nos invitou a camiñalo.

Poderíase pensar que o uso de camiñar polo monte desapareceu coa chegada do coche, pero as raíces das andainas están ben prendidas na memoria. Son unha parte importante da historia da vida no rural. A maioría das anécdotas que teño escoitado suceden nun camiño: cando lle pregunto a unha veciña sobre a súa mocidade e sobre as festas, dime: “das festas, o que máis me gustaba era o camiño. Saíamos cedo e iamos todos en grupo rindo e cantando”. Outra muller, nos momentos nos que a invade a nostalxia, adoita contar: “lembro que para ir ao médico tiñamos que ir a outra aldea e cruzar polo monte. Unha vez, eu tiña que ir por unhas vacinas e meus pais non podían levarme. Entón, acompañoume o defunto Pepe e, como o camiño era longo e eu pequena, levoume case todo o tempo nos seus ombreiros. Mesmo cando tivemos que pasar polos pasos do río”. 

Xa case non se camiña por necesidade aínda que acontece a falta dun medio de transporte. Nas tardes en que vai bo tempo, as veciñas saen das súas casas e van chamando ás portas das súas amigas, recrutando compañeiras de paseo. Poucas prefiren quedar na casa: pasear é, literalmente, un respiro para aquelas que viven todo o día na cociña, un descanso para aquelas que non poden saír da aldea porque están ao coidado de algún familiar, un alivio para aquelas que quedaron soas e precisan compañía.

Para min, unha andaina é máis que saír e camiñar até que a chegada do cansazo ou a hora no reloxo sexa a sinal de que hai que dar media volta. É unha oportunidade para darme conta de que vivir no rural non é unha experiencia nin branca nin negra; que a exclusión territorial (que fai que saír da aldea non sexa doado e que, polo tanto, non poida acceder a ningunha oferta cultural) é unha realidade que cala no espírito, pero que, ao mesmo tempo, me trouxo á porta da casa o infinito mundo da natureza.

Quen estivo aquí antes ca min? É a pregunta que irremediablemente xorde. O sentido histórico espértase e dá dimensión á nosa existencia

Mais, quizabes, o que máis me emociona de saír andar polo monte é que nunca sei o que vou atopar. Cando saía camiñar pola cidade, camiñase polas mesmas rúas ou mudase as rutas, a experiencia e a paisaxe eran case sempre as mesmas: as tendas, os edificios, a xente, os coches... non había moito que descubrir. Todo o contrario co que sucede cada vez que saio da miña casa de pedra e empezo andar.

Deixando atrás as estradas e os camiños de asfalto, a andaina comeza a adquirir un carácter místico. É completamente comprensible, hai algo que esperta nos nosos corpos cando nos atopamos de fronte coa natureza, cando nos vemos rodeadas por ela. Mais, polo menos no que eu teño experimentado, na Galiza adentrarse no monte é tamén facer unha viaxe pola historia.

Camiñar pola beira do río é tamén atoparse coas ruínas de muíños, pontes romanas ou con sendeiros que levan a antigos balnearios que aínda conservan bañeiras de pedra xa comidas polo musgo. Se vas cara a outra dirección, atopas mosteiros nos que nas paredes se asegura –con gravados xa case imperceptibles- que foron construídos na época da Santa Inquisición. E, se sobes cara o monte, cun pouco de sorte atopas un xacemento celta, petróglifos ou unha fonte sacra. É como se houbese mil tesouros agachados a todo o noso arredor.

Quen estivo aquí antes ca min? É a pregunta que irremediablemente xorde. O sentido histórico esperta e dá dimensión á nosa existencia. Afianza a nosa identidade. Sitúanos como parte de algo, dunha liña, dun grupo. Danos a responsabilidade do presente. Obríganos a meditar sobre o efémero e a pensar no futuro.

Malia o que puidese parecer, este luxo non é un pasatempo nas expresión máis simple da palabra. Andar polo campo bríndanos unha serie de coñecementos que enriquecen a vida.

Mais a maioría destes tesouros deixaron de ser un segredo das aldeas das inmediacións e espertaron o interese das persoas das vilas e cidades. Pero, máis que unha “invasión” de estraños, como algunhas comunidades o viven, o sendeirismo ten rescatado e mantido sendeiros, camiños e espazos que, doutro xeito, terían desaparecido para hoxe, sepultados polo esquecemento e o paso do tempo. A comunidade deste deporte, ademais, actúa de xeito colaborativo: descobren ou recuperan un camiño, dano a coñecer e, algunhas veces, restáurano e engaden sinais para que outras persoas podamos chegar con maior facilidade a sitios que o monte oculta.

E por se fose pouco, como se non fose suficiente que cada andaina se converta nunha procura de tesouros, as excursións son sempre distintas dependendo do tempo: cando se sae, o itinerario cadra coa estación do ano. Son elas quen dalgunha maneira deciden a nosa axenda e a manteñen chea a través dos meses.

No verán, por exemplo, se se vai ao río, camíñase pola súa beira na procura da mellor praia fluvial. O outono marca o inicio da tempada de “caza” de cogomelos e os equipos de amantes de fungos saen con ollos voraces, escudriñan a terra e, cesto e coitelo en man, apañan unha chea en tan só minutos. Iso si, ao parecer as regras indican que nunca se debe dicir de onde se colleu o botín. E non falemos de saír procurar castañas ou flores silvestres. Sempre hai algo que o monte nos ofrece, co que nos invita a adentrarnos nel.

E, malia o que puidese parecer, este luxo non é un pasatempo nas expresión máis simple da palabra. Andar polo campo bríndanos unha serie de coñecementos que enriquecen a vida. Porque, quen pode reprocharlle a unha labrega que non saiba recoñecer nin apreciar un cadro de Monet ou Pissarro cando esta medrou entre montes e leva o paisaxismo no espírito? Ou, quen pode sinalar a xente do rural e chamalos ignorantes que nin sequera saben a historia do seu país, cando, na realidade, o seu coñecemento está nos relatos orais, no que se conta, no que se sabe e se aprende tras anos de vivir nun territorio onde o pasado brota en cada fonte?

Se ben os coñecementos que nacen de adentrarse na natureza non poden reemplazar ao que nos aporta a arte, a literatura ou a ciencia, as experiencias e saberes de vivir no campo son valiosas por igual.

Si, nas aldeas vivimos coma en pequenas illas, mais estamos rodeados por un mar de monte. Ter a liberdade de poder saír andar por el é un dos maiores luxos cos que poderíamos contar. E aínda máis se pensamos que, nas cidades, os espazos públicos e naturais están a ser ferventemente cooptados e ocupados polas lóxicas do capital. Aquí non hai mercancía sobre a que se pousen os ollos. Non hai cámaras de vixilancia nin gardas de seguridade. Nada é noso nin nunca podería selo. Hai vida. En todos os tempos verbais e independente de nós. Por iso o bosque impón respeto. E por iso nos atrae até as súas entrañas unha e outra vez desde o inicio dos tempos.