Migración
“A Xunta non ten ningún programa específico en temas de inmigración"

Aínda que non sexa tan visible como noutras comunidades do Estado, a situación migratoria en Galiza tamén esixe medidas urxentes para asegurar na presente crises económica unhas condicións de vida dignas para as persoas sen papeis. No entanto, este colectivo non forma parte da axenda da administración autonómica e tampouco pode acceder ás axudas implantadas polo goberno central no contexto do COVID-19. Miguel Fernández, voceiro e coordinador do Foro Galego de Inmigración, organización que se adica a defender os dereitos da poboación migrante. Falamos co el sobre o racismo institucional que deixa en estado de abandono, vulnerabilidade e exclusión social ás persoas en estado de irregularidade. 

Comparando co sur da península ou Cataluña, Galiza non é un lugar de gran fluxo migratorio. Cal é o estado da situación migratoria? É dicir: cal é a súa distribución, orixe?
En Galiza aproximadamente hai cerca de 100 000 persoas estranxeiras. Realmente é unha porcentaxe moi pequena que corresponde ao 3,4% da poboación total. E respecto á distribución por procedencia, hai case unha quinta parte de persoas procedentes de Portugal, mais a maioría proceden de países latinoamericanos. Tamén hai un grupo numeroso de romaneses, pois como son comunitarios, teñen menos dificultades para entrar. Aquí hai pouca xente procedente de África aínda que hai un grupo bastante estable de persoas de orixe marroquí e, do centro e sur de África, o grupo mais significativo son os senegaleses, que non son moitos, en torno a dous mil ou dous mil e pico. Pero si, a procedencia maioritaria sería de latinoamérica.

En Galiza aproximadamente hai cerca de 100 000 persoas estranxeiras. Realmente é unha porcentaxe moi pequena que corresponde ao 3,4% da poboación total. E respecto á distribución por procedencia, hai case unha quinta parte de persoas procedentes de Portugal, mais a maioría proceden de países latinoamericanos.

Ese sería un pouco o tema por procedencia. E se distribúen como o resto da poboación. Por datos estatísticos, a zona que máis poboación ten é a entorna de Vigo con bastante diferencia porque alí se asentan moitas portuguesas. E logo, outra zona importante é a zona de Coruña e as súas contornas. Son as dúas zonas máis destacadas. Logo hai uns enclaves específicos como por exemplo o grupo de Cabo Verde que leva moito tempo en Burela e tamén hai unha zona en Pontevedra que ten desde hai tempo unha colonia de marroquís. Hai incluso algún Concello da provincia de Ourense que, porcentualmente, é o que ten máis poboación migrante, pero iso tamén é porque son Concellos pequenos. Entón, realmente eles se distribúen como resto da poboación porque é lóxico: procuran onde haxa máis posibilidades de desenvolvemento económico. Entón, igual ca nós imos cara a eses lugares, pois eles tamén. 

E en termos de estado legal?
É difícil saber a porcentaxe que pode haber das persoas en situación irregular. Nós, o calculo que estamos a facer é que pode haber en torno a seis mil ou oito mil persoas en situación irregular, mais é complicado de corroborar. Agora vai diminuíndo a porcentaxe porque está resultando máis complicado entrar ao Estado español e a xente que queda aquí normalmente co paso do tempo vai regularizando a súa situación. Agora, por exemplo, temos o colectivo de venezolanos que normalmente solicitan asilo político e eventualmente pasan a unha situación de legalidade aínda que ás veces a súas circunstancias son moi precarias porque ata que lles dan a resolución do trámite pasan un tempo no que en realidade están legais pero non poden traballar.

A Xunta ten deseñado mecanismos de integración?  
Non. A Xunta non ten ningún programa específico en temas de inmigración. Houbo algún momento no que si que tivo algún programa para estas cuestións, pero agora o único deseño que teñen dentro do plan de inclusión social son unha serie de actividades dirixidas aos colectivos en situación de pobreza e de exclusión social e alí hai unha participación importante da poboación migrante, mais non hai unha cuestión que atenda especificamente a este colectivo. Non se fai política de inmigración, en realidade. 

Desde o Foro Galego de Inmigración identificaron as estratexias ou os xeitos nos que as persoas migrantes sen papeis atopan actividade económica?  
O colectivo de persoas migrantes en situación irregular en xeral no Estado español é bastante numeroso porque aquí as formas de economía informal son máis permeables que noutro países europeos. Entón hai unha parte das persoas que atopan actividade  económica ou traballo na economía somerxida como no emprego doméstico no que coidan persoas e traballan nas casas en condicións bastante precarias. Esa sería unha vía. Outra son traballos relacionados coa hostaleira e os servizos. Tamén hai algúns que traballan na agricultura ou nas explotacións agrarias. Aínda que é verdade que cada vez hai máis dificultades para o traballo informal, co cal as persoas que están en situación irregular teñen máis dificultade para acceder a el. 

Durante a crise sanitaria, as migrantes sen papeis tiveron acceso á atención médica?
Aquí si que houbo un problema. En principio, as persoas migrantes en situación irregular, tal e como estaba a funcionar o sistema antes disto, tiñan que esperar a cumprir tres meses de estar empadroadas aquí para ter atención sanitaria. A partir de alí se lles concedía un acceso ao sistema sanitario en condicións máis ou menos de igualdade co resto. E cando apareceu este tema do COVID-19, o problema foi que as persoas que non tiñan tarxeta sanitaria tiveron conflitos porque unha parte do traballo que fixo a sanidade se facía a través dos médicos de cabeceira. As persoas con síntomas tiñan que estar nas súas vivendas illadas e confinadas e recibían diariamente unha chamada do seu médico de cabeceira. O problema que houbo co colectivo de persoas en estado irregular foi que non tiñan un médico de referencia. Son cuestións que como non se resolven antes, quedan alí no medio.

Como lles está a afectar a crise particularmente aos migrantes? 
Pois é moito peor a situación a nivel laboral para todas estas persoas que están traballando na economía informal. Resulta que todas estas axudas que se fixeron con motivo do COVID-19 como os ERTES ou unha prestación especial que se fixo para as empregadas do fogar que non tiñan dereito ao paro antes, deixan fóra a xente sen papeis pola súa situación de irregularidade administrativa. Alí o impacto será máis forte para este colectivo. 

É moito peor a situación a nivel laboral para todas estas persoas que están traballando na economía informal. Resulta que todas estas axudas que se fixeron con motivo do COVID-19 como os ERTES ou unha prestación especial que se fixo para as empregadas do fogar que non tiñan dereito ao paro antes, deixan fóra a xente sen papeis pola súa situación de irregularidade administrativa.

E que alcance ten o Ingreso Mínimo Vital na poboación migrante? 
O Ingreso mínimo vital (IMV) ten dous problemas básicos. Primeiro: deixa fora ás persoas en situación irregular e isto é un problema porque son persoas residentes e quedan fora desta prestación como xa quedaban das outras. E logo: para as migrantes que residen de forma regular, establecen un período de residencia legal dun ano. Co cal as persoas que non cumpran o primeiro ano de residencia legal non poden acceder ao ingreso. 

Entón, dalgunha maneira, o IMV segue a ser unha medida que hai que valorar como positiva e de avance a nivel social en xeral e de dereitos sociais, pero que deixa fora de novo ao colectivo migrante máis vulnerable. 

E a RISGA supón unha boa opción ou tampouco cubre á esa poboación?
Non. A RISGA é moito máis complicada. É moito máis problemático acceder a ela e tamén deixa fóra estas persoas. A vantaxe que ten o IMV é que se fai a través da seguridade social e só valora os ingresos económicos e o patrimonio das persoas. Non ten que ver con outras cuestións como a RISGA, que inclúe programas de integración social e que ao final acaba sendo unha maraña burocrática moi complicada. É dicir que dentro das prestacións, as únicas que no seu momento cubrían e aínda cobren a xente en situación de irregularidade son algunhas rendas sociais que fixeron algúns Concellos na época das Mareas. Esas rendas municipais, que aquí en Santiago cobran cento e pico persoas unicamente, si que permitiron a entrada de persoas en situación irregular aínda sendo tan burocráticas.

E estas axudas extraordinarias en determinados Concellos son contadas, non? 
Si, son moi poucas. E foi nese momento que se fixeron en Galiza un pouco para cubrir o que pretende o IMV e que non cubre a RISGA nin as prestacións autonómicas para persoas en situación de pobreza e de exclusión social. Pero son limitadas e realmente se circunscriben a uns poucos Concellos. 

A narrativa de que hai axudas para os migrantes irregulares está moi arraigada no imaxinario de moita xente. Mais, existe algún tipo de apoio ou soporte administrado polo Estado que protexa á poboación migrante sen papeis en Galiza? Ou que lles garante servizos básicos? 
Nada. Iso é todo falso. Fíxate que é o único partido que se opón ao IMV, VOX —que é un partido con ideas totalmente fascistas— argumenta que o IMV provoca un efecto chamada. A pesar de que o propio goberno, precisamente para evitar eses conflitos, xa puxo a limitación de que o apoio non cubre ás persoas en estado irregular e que as migrantes que poden acceder teñen que levar un ano aquí residindo legais. Ao final é complicado loitar contra ese tipo de tópicos pero normalmente unha persoa estranxeira migrante residente en Galiza ou en calquera parte do Estado, sempre ten as cousas moito máis complicadas que o resto. Non teñen dereito a algunhas cuestións nin coñecemento de como funciona a sociedade, de como se organiza, do funcionamento das institucións… sempre é máis complicado. Hai moitas axudas que en realidade restrinxen os seus dereitos porque lles obrigan a ter unha determinada residencia legal para poder acceder a elas, cousa que ao resto non nos pasa. 

Ao final é complicado loitar contra ese tipo de tópicos pero normalmente unha persoa estranxeira migrante residente en Galiza ou en calquera parte do Estado, sempre ten as cousas moito máis complicadas que o resto.

Cal é o papel que teñen as organización neste contexto de abandono polo Estado? 
Nós desde o Foro Galego de Inmigración o que sempre intentamos facer é defender os dereitos desas persoas, denunciar ao máximo posible as súas situacións, xerar dinámicas de apoio e intentar que os avances que poidan haber nos dereitos das persoas realmente cheguen a este colectivo. Por exemplo, agora retomaremos unha campaña que di: nin RISGA nin IMV, senón unha renda básica para que sexa efectivamente incondicional e que abarque a toda a poboación. É dicir, queremos ir avanzando neste campo, denunciar as inxustizas e os racismos que o colectivo inmigrante sofre porque hai cousas que non se lles deixa facer porque non teñen posibilidade legal, pero tamén non hai acceso aos recursos legais porque moitas veces as administracións ou os funcionarios non están á altura das circunstancias. Entón nós axudamos a denunciar estas situacións e intentamos xerar un movemento para que os dereitos de todos tamén cheguen a este colectivo. 

Entón que opción ten a poboación migrante para sobrevivir a crises? 
Eu creo que no contexto da crises, o colectivo migrante, como todos os colectivos que están en situación de maior vulnerabilidade, teno moito máis complicado porque non poden acceder a estas axudas que implementou o goberno central desde marzo e que son bastante interesantes xa que están destinadas a que as persoas teñan acceso á renda, que é importante para evitar ao máximo posible as situacións de pobreza e de exclusión social. Unha parte das persoas migrantes que están en situación regular van a ter dereito a estas cuestións e as outras... pois seguirán coas mesmas dificultades que xa tiñan antes. Pouco a pouco a actividade se retomará pero o panorama non pinta ben. É difícil de saber como vai evolucionar a cousa nos próximos meses.