Opinión
Fikzioaren eta errealitatearen arteko harremanak

Sinesgarritasuna, edo egiantza (beste batzuek erabiltzen duten hitza ere aipatzeagatik) fikzioaren eta literaturaren badintza ezinbestekoa da. Nekez egiten ahal zaio kritika gogorragorik ipuin, nobela edo errelato bati, ez dela sinesgarria esatea baino.

Sinesgarria eta errealitatea bereiz doaz. Fikzio batek erreala izan daitekeelako inpresioa sortzen duenean, orduan fikzio hori sinesgarria da. Ez da fikzioak kontatzen diguna gertatu, baina sinesten dugu fikzioak kontatzen diguna gertagarria dela, fikzioa gertatzen den baldintza historiko jakin eta zehatzetan.

Sinesgarritasunak, badakigu, ez dauka zerikusirik egiarekin. Gainera, beti mesfidati agertu bagara egia bezalako kontzeptu absolutuen aurrean, zer esango dugu orain, egia baino, post-egiaren garaiak bizi ditugunean? Fikzioak bere arauak ditu, eta arautegi horretan, fikzioan sinesgarritasuna lortzeko, egiak balio gutxi dauka. Sinesgarritasunak, egiarekin baino, zerikusi handiagoa dauka idazlearen eta irakurlearen artean ezartzen den itunarekin –fizkioak dakarren errealitatearen etena onartzeko itunarekin– eta itun horren koherentzia, fikzio-obran zehar, gordetzearekin.

Genettek, Kristevak, eta bestek (esaterako, modu hurbilago batean Belen Gopegik, Tiro bat kontzertuaren erdian izeneko saiakeran) ohartarazi digute sinesgarritasunaren auzian ideologiak daukan garrantziaz: Le récit vraisemblable est un récit dont les actions répondent à un corps de maximes reçues comme vraies par le public auquel il s’y adresse, diosku Genettek, 1968an (itzulpen libre samar bat eginez: kontakizun sinesgarrian, gertaerek men egiten diote publikoak egiatzat hartzen duen maxima-multzo bati). Kristevak: sinesgarria diskurtso bat da, jendarteak egiazkotzat jo dituen beste diskurtso batzuk behar dituena.

David Brooks kazetariak, duela gutxi, 7KA-ko orrietan, post-egiazko errealitate bati buruz oharrarazten zigun, New York Times-eko editorial baten berri emanez, zeinean kazeta ospetsuak aipatzen baitzuen “errealitate publiko partekatu bat, modu zabalean onartzen diren gertaera batzuen gainean eraikiak”.

Esan nahi du horrek Kristeva eta Genetterentzat sinesgarritasunaren kondizioa zena, fikziorako, orain kondizioa dela errealitatea guri kontatzeko era sinesgarrian? Alegia, errealitatearen kontakizuna, media handiek egiten dutena, neoliberalismoak ontzat ematen dituen presupuesto ideologiko batzuen gainean eraikitako fikzioa dela? Hala dirudi; alegia, fikzio erraldoi baten partaide baino ez gara, ipuin baten pertsonaiak gara. Fikzio horren arabera eratzen ditugu gure iritziak eta usteak. Horren arabera ematen dugu botoa. Garrantzi oso gutxiko arizaleak gara, hori bai. Manipulatu behar gaituzte mendebaldeko sistema demokratikoen fikzioari eutsi ahal izateko, eta horren araberako kontakizuna zerbitzatzen digute. Horrek funtzionatzen duen heinean, no problem. Ikusteko dago zer gertatuko den ipuin mediatikoa ez dugula sinesten hautes-ontzietan agertzen dugun egunean, demagun, Europa osoan (eta ikusteko dago, noski, agerpen horren nolakoa. Eta kezkatzekoa da).

Baina beti izan da horrela. Urte batzuk daukagunok gogoratzen gara gure zaharrek, askotan, zer esaten zuten frankismo garaiko egunkariei buruz: “periodikutik sinesten dudan bakarra fetxa da, eta hori ere ozta-ozta”. Diferentzia bakarra da –bakarra, baina handia!–, orduan, egunkari lokal batek zekarren informazioa, norberak pertsonalki baieztatzen edo ezeztatzen ahal zuela portzentaje handi batean; kontatzen zitzaigunaren eta gure.