Joana Magalhaes: “Equipos máis diversos fan mellor ciencia”

Joana Magalhaes coordina a unidade de medicina rexenerativa no grupo de reumatoloxía do Inibic, o Instituto de Investigación Biomédica da Coruña, onde desenvolve terapias aplicando células ou biomateriais nas lesións para axudarlle ao corpo a que se rexenere, e demorar o momento da colocación dunha prótese. En Toulouse, a capital europea da ciencia, asistiu ao Euroscience Open Forum (ESOF 2018) para participar como relatora no panel ‘Cambiando a percepción das mulleres na ciencia - o papel dos novos media e a TV’ con dúas outras compañeiras.

O Euroscience xunta persoas para reflexionar sobre cuestións políticas, culturais e de comunicación relacionadas coa ciencia. Como resultou a experiencia deste panel sobre percepción da muller na ciencia?
Fun convidada este ano porque a miña serie De maior quero ser científica recibiu unha mención de honra en 2017 na categoría ‘Mulleres na ciencia e novos medios’. Coma case sempre, a maior parte do público que asiste é principalmente feminino, pero saíron debates moi interesantes para reflexionar: como son representadas as mulleres científicas nos medios? Á parte de ‘pouco’, a realidade é que existe un tipo de ciencia que se asocia ás mulleres. Incluso hai unha sexualización da muller científica.

Analizas a percepción das mulleres científicas nos media e na TV para que as nenas teñan máis referentes femininos que as animen a estudar materias STEM (ciencia, tecnoloxía, enxeñería e matemáticas). Estase falando moito agora do ‘efecto Scully’. Cres que tamén fuches influída por esta personaxe? Cales foron os teus referentes na infancia?
Ese estudo confirma que máis do 60% das mulleres dos Estados Unidos que teñen agora 30 anos se sentiron influídas pola personaxe de Dana Scully para elixir unha carreira científica. A min encantábame Expediente X de cativa, e sería moi interesante que se estendese ao resto de países onde foi distribuída a serie. Mais, realmente, naquela altura eu quería ser bióloga mariña, absolutamente impresionada polo filme Free Willy (Simon Wincer, 1993). Logo elixín a bioloxía molecular pola súa aplicación médica, posiblemente moi influída polas series de medicina forense da época. De seguro a axente Dana Scully tamén tivo moito que ver nesta decisión, pois non deixa de ser a primeira muller con perfil científico que apareceu nunha serie de TV.

“O corpo das mulleres non contou nas teorías científicas ata hai pouco”

O labor de visibilización da muller na ciencia é paralelo á túa actividade científica. Actualmente investigas novos tecidos e a súa aplicación na osteoartrite. Como combinas ambas as dúas actividades?
O meu labor divulgativo é unha simbiose co meu traballo como investigadora. Aplicar a perspectiva de xénero aos guións da miniserie estame axudando a introducir a perspectiva de sexo e xénero na miña investigación. Hai un rumbo de xénero histórico na historia da ciencia e na investigación médica. O corpo das mulleres non contou nas teorías científicas ata hai pouco. Actualmente o ratio de mulleres-homes nos ensaios preclínicos é de 1-3 (unha muller por cada tres homes). Empregar o corpo masculino como patrón fai que moitos medicamentos presenten efectos de risco sobre as mulleres.

“No sin mujeres” é un compromiso recente da comunidade científica para non participar en ningún evento académico de máis de dous relatores onde non haxa polo menos unha muller en calidade de experta. Que opinas desta iniciativa?
Paréceme importantísima. O que ten que prevalecer é o talento. Temos que estar xuntas e xuntos nesta nova construción de sociedade que queremos. A ciencia non avanza sen comunidade. Equipos máis diversos fan mellor ciencia.