Minería
"O extractivismo mineiro é devastador e irreversible"

Un mexicano chega a Galiza e fai de adiviño no relativo á industria extractiva: leis e tratados a medida, criminalización das protestas ou “voitres” tentando engaiolar aos veciños con dúas promesas: a xeración de emprego e unha minería sostible. Da primeira, Gustavo Castro di que é “mentira” e da segunda, o adxectivo máis suave que lle sae é “imposible”.

Gustavo non é adiviño. Por desgracia, todo o que está a pasar en Touro viviuno anos atrás en México, e con consecuencias moito peores: en 2009, uns sicarios asasinaron ao seu amigo Mariano Abarca por opoñerse á apertura dunha mina e, en 2016, mataron a tiros á xa eterna Berta Cáceres. Gustavo estaba con ela esa noite e é a única testemuña. A súa loita por esclarecer o crime de Berta levouno a ser retido polo goberno hondureño e, despois, a fuxir cruzando o charco. El e as millóns de persoas desterradas saben mellor que ninguén do que é capaz a industria extractiva.

A loita contra esta industria en América Latina ten consecuencias gravísimas para a poboación, coma o desterro das indíxenas ou a violencia contra as activistas ambientais. Cal é a loita agora?
Principalmente a defensa dos territorios. Reflexiónase pouco sobre que xera toda esta violencia e impunidade, mais é sinxelo de entender: os gobernos asinan tratados de libre comercio e permiten a extracción de recursos naturais. As regras son: “inverto no teu país, preciso seguridade xurídica e para iso tedes que cambiar a Constitución”. Antes había leis para defender os sectores produtivos da poboación pero cos tratados, as empresas esixen cambios para ter os recursos precisos para poder extraer os minerais.

Ese só é o inicio: por exemplo, para extraer ouro precísase moita auga, de onde a sacan? Pois hai que privatizar ríos, facer embalses... Entón hai que cambiar tamén a lei ambiental. O segundo paso é comprar todas as empresas estatais: telefónicas, bancos, petroleiras... O terceiro paso é extraer, para o que fan falta máis modificacións legais, e aí comezou a resistencia. Chega por exemplo a empresa Monsanto, precisa terreo para cultivar e expulsa das súas terras aos campesiños. Despois repetiron o modelo con outros minerais e os gobernos permitírono. En México, antes do tratado de libre comercio, o 52% da terra era dos campesiños indíxenas, pero as empresas dixeron: «Como me convidas ao teu país se a metade do territorio está protexido por lei?» Entón o goberno cambia a lei, aperta aos campesiños, quítalles as axudas, afógaos e aos campesiños non lles queda outra que vender.

Para os gobernos é máis doado reprimir que pagar, entón modifican os códigos penais para criminalizar dereitos como a mobilización pública

Ante estas expropiacións e a expulsión da poboación local, á xente só lle queda protestar. Que fan os gobernos?
Co tempo perfeccionáronse os tratados de libre comercio e incluíron o concepto de “expropiación indirecta”: unha empresa chega cun seguro de inversión e se o goberno lle quita a concesión, a empresa demándao e o goberno ten que pagarlle moitísimos millóns de cartos. Está claro que para os gobernos é máis doado reprimir que pagar, entón modifican os códigos penais para criminalizar dereitos como a mobilización pública, e lle chaman terrorismo, bloqueo ao plan nacional de desenvolvemento... Con estas desculpas, os gobernos reprimen.

Como defender o territorio neste contexto de represión?
As comunidades e as asociacións veñen facéndoo cuns custos moi elevados. A estratexia debe pasar pola prevención: as comunidades teñen que organizarse e comezar por identificar os recursos que poden ser explotados, non dialogar coa empresa, non permitir que as autoridades firmen acordos, non vender as terras e tentar controlar as administracións municipais. Canto antes se afronten estes problemas, mellor. A loita esixe mobilizacións, desgaste, avogados, presos e ás veces, tamén mortos. Antes de iso, hai que protexer o territorio para evitar que os voitres baixen.

O interese das transnacionais é tan grande que son capaces de calquera cousa. Cando se vaian esgotando uns camiños irán probando outros, así de sinxelo. Así foi alá. A violencia aumentou na medida en que aumentou a resistencia.

En Galiza, por sorte, é impensable o asasinato de activistas. No caso de Touro, presentáronse 1500 alegacións e a loita contra a mina está tendo certa repercusión mediática. É suficiente para frear os intereses dunha multinacional?
Afortunadamente non hai mortos, pero hai que ter coidado. Esquécesenos que España é segundo país con máis desaparecidos do mundo. Nese sentido non hai que confiarse. A presión e o interese das transnacionais é tan grande que son capaces de calquera cousa. Cando se vaian esgotando uns camiños irán probando outros, así de sinxelo. Así foi alá. A violencia aumentou na medida en que aumentou a resistencia. Cando unha comunidade se organiza é incómodo para as inversións, pero moitas veces reaccionamos moi tarde.

En Galiza aprobouse a chamada ‘Lei Depredación’, que desregulariza, entre outros, o ámbito mineiro e axiliza as inversións estranxeiras.
É exactamente o mesmo mecanismo que en todo o mundo. Nalgún momento a cidadanía reaccionará e veremos cal é a reacción das empresas. A violación dos dereitos é tan alta por parte destas que a ONU xa está traballando nun tratado vinculante para garantir os dereitos.

O extractivismo mineiro é o megaproxecto de maior impacto social e ambiental que hai. É devastador, irreversible. 

Arinteiro é unha aldea que, de saír adiante o proxecto de Touro, quedará rodeada cercada por balsas. Moi semellante a Cerro de San Pedro, en México, onde hai unha mina a ceo aberto a uns metros das casas. Cal foi a afectación á poboación desta vila mexicana?
O extractivismo mineiro é o megaproxecto de maior impacto social e ambiental que hai. É devastador, irreversible e as afectacións ambientais xeran un impacto inmediato sobre os dereitos humanos. No caso de Cerro de San Pedro, a empresa dixo que ía deixar o territorio como antes, cousa que é humana e tecnicamente imposible. Alí contaminaron a auga que vai a San Luis Potosí e o pó en suspensión afectou a cultivos, árbores froiteiras... Podreceu todo. O peor é que afecta á saúde das persoas e hai moitos máis casos de cáncer.  Cerro de San Pedro pasou de ser un símbolo do Estado a estar devastado, coas familias en casas miserables. Houbo moitísimas demandas contra a mina e gañáronse todas, pero a mina segue operando e o goberno non fai nada. Noutros sitios o pobo chegou a acordos coa empresa, pero despois a empresa sempre incumpre eses acordos. Cáese no discurso de que vai haber emprego pero é mentira. As empresas mineiras son as que máis riqueza producen pero tamén as que menos emprego xeran. Hai xente que vende as terras, pero aos cinco anos arrepíntense ao ver todo devastado e xa non é posible botar á empresa.

Cada vez hai máis mobilizacións, aumenta a conciencia social e aos gobernos só lles queda reprimir co único fin de defender ao capital. Canto lle queda a este sistema?
O proxecto capitalista non é sustentable. A este ritmo o mesmo sistema está xerando mecanismos para non reproducirse, porque non pode seguir sempre crecendo sobre bens finitos. Temos que construír alternativas sustentables que respecten o medio e isto pasa por aumentar a resistencia, pero tamén por xerar experiencias antisistémicas que xeren outra cultura para vivir respectando os dereitos humanos, porque hai auga e terra para todos.

Se esperamos a que a solución veña de arriba estamos errados. Hai que construír no cotiá de xeito colectivo e comunitario.

Pero a este ritmo, ata cando chegará para todos?
Esa é urxencia. Urxe crear unha conciencia sistémica, pasar do local ao global e pensar no planeta. A loita de América Latina e Galiza é a mesma. Alguén me dicía que en España a xente está durmida, pero non o creo. A mobilización das mulleres foi exemplar para todo o mundo, ou a dos pensionistas. Hai mobilización, resistencia e conciencia de que precisamos outro mundo. Debemos fixarnos e sumarnos a todos eses grupos que fan moedas alternativas, bancos de tempo, cooperativas de enerxía… Se esperamos a que a solución veña de arriba estamos errados. Hai que construír no cotiá de xeito colectivo e comunitario.