Feminismos
Dous anos sen reparación tras sufrir lesbofobia nun Rexistro Civil de Pontevedra cando ían inscribir a seu fillo

“Non me ides dicir que non, pero sodes unha familia anormal”. Son as palabras que un funcionario dun Rexistro Civil da provincia de Pontevedra utilizou para responder a unha parella de dúas mulleres cando foron inscribir ao fillo de ambas, en xuño de 2023, segundo recolle a queixa presentada pola parella.

O neno nacera o sábado e, tras recibir a alta, o luns acudiron ao rexistro da súa localidade, un municipio de menos de 10.000 habitantes da provincia de Pontevedra. Alí déronse de bruzos cunha persoa que dixo ser “quen máis sabe de Rexistro Civil” e que lles ofreceu tres opcións: que a nai xestante inscribise ao neno para iniciar logo un proceso de adopción —que podería ou non ser aceptado, advertiulles—, que casasen nos próximos días e a nai non xestante aceptase á criatura como fillo previo ao matrimonio, ou casar ao día seguinte e inscribir ao neno.

Ningunha das opcións se axustaba aos seus desexos nin ao que di a Lei 4/2023, de 28 de febreiro, para a igualdade real e efectiva das persoas trans e para a garantía dos dereitos das persoas LGTBI, que modificou a lei de rexistro civil para permitir a filiación non matrimonial en parellas de mulleres lesbianas, posto que, ata entón, só se prevía a matrimonial.

“Eu quedei en shock, rota por dentro”, di Antía, unha das nais da crianza, a O Salto. Tras este encontronazo no rexistro, a parella tiña cita coa matroa, a quen informaron do ocorrido. Ela recomendoulles acudir ao Centro de Información da Muller. A parella falou tamén coa alcaldesa do municipio ao tempo que contactaba coa asociación Nós Mesmas, que se ofreceu asesoralas e lles facilitou un argumentario co que acudir de novo ao Rexistro. “Tiñamos argumentos para volver, pero eu non me sentía preparada, estaba cunha cesárea que se me complicou, psicoloxicamente non podía”, di Antía.

Despois de que un rexistro dun municipio de Pontevedra se negara a filiar ao fillo de Antía e a súa parella por non estar casadas, elas acudiron a Vigo, onde non houbo ningún impedimento

Por iso decidiron acudir a inscribir ao seu fillo ao Rexistro de Vigo, localidade onde está o hospital onde nacera o bebé. Alí, o trato foi “esquisito” e, di Antía, ata lles pediron perdón por non ter actualizados os documentos, onde seguía poñendo “pai” e “nai” no lugar onde debía poñer “proxenitor 1” e “proxenitor 2”.

Co apoio de Nós Mesmas, decidiron poñer unha queixa na Dirección Xeral de Xustiza, en xullo de 2023. Na queixa, expóñese como o funcionario lles indicou que “de ningunha maneira podemos rexistrar un bebé sendo dúas mulleres e sen estar casadas” e como, ante tales afirmacións, ambas lle fixeron saber que o dereito as asistía. Entón, conta Antía, o mesmo funcionario dilles que, de se ter producido o embarazo mediante o método ROPA (Recepción de Óvulos da Parella), si podería inscribilo —algo que non contempla a Lei para a igualdade real e efectiva das persoas trans e LGTBI e que tampouco se menciona na Lei de Reprodución Humana Asistida—. Non contento con iso, o funcionario do Rexistro tamén lles asegurou que o neno non podía levar primeiro o apelido da nai non xestante, tal e como elas decidiran.

Na queixa, alegan que este trato supón unha práctica discriminatoria segundo o artigo 14 da Constitución Española —o que proclama a igualdade—, algo que atribúen a “unha clara conduta homofóbica co obxecto de impedir a inscrición do fillo común recén nacido”.

“O denunciado, de forma consciente e deliberada non aplicou a normativa vixente que permite a inscrición de menores entre parellas de mulleres, sen requirir que a nai non xestante adopte o recén nacido ou requirir o matrimonio de ambas mulleres, negándoselles os dereitos de ambas denunciantes e a igualdade de dereitos da familia LGTBI constituída polas denunciantes e o seu fillo”, recolle o escrito.

Un erro que deixa indefensas ás nais lesbianas

O funcionario denunciado respondeu a esta queixa nun escrito no que recoñece que se negou a inscribir ao bebé. Pero “agás a miña negativa a inscribir, o resto é unha sucesión de medias verdades ou directamente falsidades”, responde. O home sinalado na queixa argumentou que de ningunha forma incorreu nunha inaplicación da lei e engadiu que, de existir discriminación, esta tería a súa orixe na lei e non na súa actuación.

“O meu razoamento foi que non, que lle podía dar a negativa por escrito e que a menos que o meu superior mo ordenase, non podía proceder á inscrición, pois a redacción da lei non o permite”. Sobre por que en Vigo se procedeu á inscrición sen problema, asegura na súa resposta que “non me corresponde cualificar as inscricións doutros rexistros”.

Aínda que o espírito da lei trans e LGTBI é permitir a filiación en condicións de igualdade, o texto remite a unha lei de 2006 que vincula este dereito ao matrimonio

O que permitiu esta actuación do funcionario é un erro na redacción da lei LGTBI e trans. O problema é que se da unha incoherencia: o espírito da lei é permitir a filiación de fillos nacidos en parellas de dúas mulleres en igualdade de condicións que as parellas heterosexuais, tal e como recolle de forma explícita no seu preámbulo. Para iso, a Lei 4/2023 modificou o Código Civil para facilitar o acceso igualitario á filiación, pero o artigo 44 da Lei do Rexistro Civil continúa remitindo á Lei de Reprodución Asistida de 2006, que vincula este dereito ao matrimonio. “Esta falta de armonización xurídica perpetúa inseguridades xurídicas e desigualdades, especialmente para parellas non casadas”, alertaba a finais do ano pasado a Federación Estatal de Lesbianas, Gais, Trans, Bisexuais, Intersexuais e máis (FELGTBI+).

Paula Iglesias, presidenta desta organización, explica a O Salto que esta situación “xera inseguridade para a familia que se atopa con esta situación e que quizais non coñece que efectivamente ese requisito se eliminou pola lei”. “A inseguridade xurídica e legal que supón de repente pensar que non podes filiar ao teu fillo, ademais co contexto sociopolítico que estamos vivindo xera moita inseguridade nestas familias e tamén por suposto unha desigualdade”, explica Iglesias. Ao final, lamenta, dáse unha arbitrariedade na que depende do funcionario que che toque que se aplique ou non a lei.

Por iso, a FELGTBI+ comunicou ao Ministerio de Igualdade en decembro este erro, que Igualdade se comprometeu a emendar. Preguntado en marzo deste ano polo percorrido deste compromiso, Igualdade non deu ningunha resposta a este medio. Preguntado de novo a comezos de xuño, tampouco respondeu.

Petición de responsabilidade ao Ministerio de Xustiza

“Todo isto afectoume a nivel emocional e psicolóxico, afectou á lactancia, o meu fillo perdeu moito peso, atopábame nunha vulnerabilidade absoluta”, di Antía. Pero isto non só lle afectou a ela senón que esta nai cre que as consecuencias alcanzaron tamén ao recén nacido: “O meu fillo perdeu moito peso ata o punto de diagnosticarlle desnutrición por parte da pediatra que o atendeu”.

“Ao final, casámonos polo neno para evitar cuestionamentos, e para iso tivemos que ir xunto desa persoa a pedir que iniciase os procesos de matrimonio”. “Este home tivo opcións para rectificar e non o fixo”. Por iso, tras recibir a resposta que despachaba a súa queixa, Antía e a súa parella decidiron acudir a pedir responsabilidades ao Ministerio de Xustiza, de quen dependen os rexistros.

A Reclamación por responsabilidade patrimonial consiste en solicitar unha indemnización por un dano que sexa consecuencia do funcionamento dos servizos públicos. Esta queixa interpúxose en xuño de 2024. A avogada de Nós Mesmas Irene A. Francés explica que nela se pide unha reparación por danos ao entender que hai unha vulneración de dereitos fundamentais —en concreto, do artigo 14 da Constitución— e un incumprimento dunha lei en vigor. Ademais, piden medidas contra o funcionario por entender que se trata dunha falta grave.

A avogada entende ademais que Antía e a súa parella víronse prexudicadas por estratexias de dilación. “O que nos dixo a Dirección Xeral de Xustiza foi que os feitos poderían dar lugar a unha infracción cualificada como leve, pero acordan o prazo de arquivo das dilixencias informativas, por superar un prazo de prescrición. É dicir, cualifican a infracción como leve. Se cualificasen a infracción como grave, non concorrería este prazo de prescrición. Presentamos un recurso potestativo de reposición en marzo de 2024”. Este recurso potestativo interpúxose contra a resolución que acordou o arquivo das dilixencias informativas tras a denuncia presentada pola parella contra o funcionario que negou a filiación non matrimonial e que solicitaba a investigación dos feitos para, no seu caso, a apertura de expediente disciplinario.

Irene A. Francés, avogada de Nós Mesmas: “É unha discriminación institucional total, é LGTBfobia. Temos unhas leis que dan dereitos, pero que non se queren aplicar por parte dunha institución pública”

Ademais deste procedemento, iniciouse unha queixa ante o Ministerio de Xustiza, onde se interpuxo unha solicitude de reclamación de responsabilidade patrimonial por estes feitos.

“Hai unha vulneración do artigo 14 da Constitución porque non se permitiu filiarlle nas mesmas condicións que a unha parella heterosexual, aínda que a lei o permite. É unha discriminación institucional total, é LGTBfobia. Temos unhas leis que dan dereitos, pero que non se queren aplicar por parte dunha institución pública”, razona.

“O dano moral neste caso, é o impacto, un sufrimento psíquico ou espiritual, que desencadea a conduta discriminatoria”, di Irene A. Francés, que forma parte do programa de Nós Mesmas + visibles -violencia, de empoderamento para loitar contra a violencia contra as mulleres LBT e persoas non binarias cofinanciado pola Unión Europea e EuroCentralAsian Lesbian* Community.

A avogada tamén sinala os impedimentos que se están dando para pedir un recoñecemento do dano, xa que unha solicitude que debía ter sido resolta en seis meses non tivera resposta na data do 10 de xuño, mentres se terminaba de escribir este texto, e cando pasou case un ano da súa presentación e dous dos feitos que a motivaron.