Ecofeminismo
A vida no centro: o que todas deberiamos saber

Tocounos vivir unha época de cambios profundos. Desde o ano 2008 todo se precipitou. Pasamos de décadas de crecemento económico acelerado a unha xeira de freada. Non é un ciclo económico máis. Xa nos anos setenta do século pasado a humanidade foi advertida, no informe Limits to Growth de que, de seguir incrementándose a poboación mundial, a industrialización, a contaminación e a explotación dos recursos naturais ao mesmo ritmo, chegariamos aos límites físicos de crecemento no planeta, ao esgotamento de recursos minerais e enerxéticos e á saturación dos sumidoiros de contaminación.

Nos anos oitenta fixéronse tentativas de incorporar mecanismos de regulación coa introdución do concepto de sustentabilidade, pero isto ao sistema económico capitalista non lle serve, pois necesita o crecemento continuo para perpetuarse. A sustentabilidade ten máis que ver con sistemas económicos de carácter estacionario, e cunha noción de desenvolvemento integral centrado no ser humano, endóxeno e que ten como base recursos renovables. A palabra foi absorbida e deturpada polas políticas globalizadoras e neoliberais, que preferiron ignorar os límites e seguir a consumir aceleradamente os recursos planetarios, no mellor dos casos en nome do crecemento verde. Hoxe, as consecuencias desas políticas empezan a facerse sentir.

Fixéronse varias revisións e actualizacións do Limits to Growth desde a súa publicación, en 1992, en 2002 e en 2012, con similares conclusións. Ademais, na última revisión os autores xa dispoñen de datos que corroboran que, en moitas cuestións, xa chegamos a situacións de extralimitación: o quecemento global, a chegada ao cénit do petróleo —recoñecida pola Axencia Internacional da Enerxía, o esgotamento de materias primas coma o cobre, o incremento da poboación mundial por riba da capacidade de carga do planeta, ou o acusado descenso da biodiversidade, coa extinción de moitas especies.

Estamos nun momento límite no que se agudiza o espolio e as guerras polos recursos, xerando un malestar insoportable para a vida.

Pódese dicir que estamos nun momento límite, de extrema tensión, e é por iso que os fenómenos económicos se agudizan tamén, o espolio de recursos naturais e incluso as guerras por eles, a inxustiza no reparto da riqueza, concentrada cada vez en menos mans. E isto leva canda si un malestar que chega a ser insoportable para a vida das persoas, que se ven empobrecidas e escravizadas nun intento do sistema por seguir forzando a maquinaria produtivista do crecemento exponencial infinito. Este malestar maniféstase internamente nas nosas sociedades aínda opulentas, pero tamén se manifesta a nivel mundial, nun conflito norte-sur, que desemboca no drama das migracións desde os países espoliados e empobrecidos cara aos responsables dese espolio, que agora en cambio péchanlles ás persoas as portas que primeiro abriron de par en par para os recursos.

Sendo conscientes deste contexto faise preciso facer unha profunda revisión da nosa maneira de pasar pola vida, e repensar en qué termos queremos e sobre todo podemos vivir para que a vida siga sendo posible despois de nós. Hai algunhas correntes de pensamento que reflexionan sobre isto, a que eu hoxe quero traer aquí é o ecofeminismo. Durante a Revolución Industrial o incipiente sistema capitalista intensifica o seu desenvolvemento e abre as portas do traballo remunerado ás mulleres, que o reclaman, lexitimamente, como a única vía de independencia económica e polo tanto a principal vía para a súa emancipación. Anos despois, esa vía de emancipación vese desde certos ámbitos feministas como unha trampa.

A economía capitalista baséase en principios nefastos para a vida: só ten valor económico o que ten prezo e se intercambia no mercado, os labores domésticos e de coidados quedan así invisibilizados, ocultos e desvalorizados, e tamén os servizos que nos presta a natureza, a rexeneración dos ecosistemas, a polinización etc., sen os cales non é posible a vida nin, por ende, a propia economía. Nesta economía confúndese produción con extracción e así fálase de produción de cobre ou de petróleo cando en realidade o que se fai é unha extracción dun recurso que é limitado e finito.

A economía capitalista baséase en principios nefastos para a vida. O crecemento infinito é, per se, inimigo da vida.

Calquera cousa que se produza e se consuma, que contribúa a aumentar o PIB é positiva neste sistema, tanto ten se son alimentos ou armas. Esta redución do económico ao estritamente monetario leva canda si que todas aquelas funcións que se realizan no ámbito doméstico, que son as que garanten precisamente a reprodución da vida non son tidas en conta; cada vez vémonos abocadas a adicar máis horas ao traballo para o mercado (cuestión que vemos claramente agudizada durante a crise económica), e isto provoca tamén grandes tensións sociais; a conciliación é imposible e prodúcense o que chamamos cadeas interxeneracionais e transnacionais de coidados (coas avoas, ou as mulleres migrantes facendo traballos totalmente precarizados).

O sistema económico baseado no crecemento infinito per se é inimigo da vida, é depredador de ecosistemas e de corpos, tenlle declarada a guerra á vida, tal e como afirman autoras coma Yayo Herrero ou Amaia Pérez Orozco. Por iso se abren paso neste momento reflexións, desde todos os ámbitos, que se cuestionan as bases mesmas deste sistema, e unha das máis interesantes é o ecofeminismo.

O ecofeminismo pon en diálogo precisamente o ecoloxismo e o feminismo, dous dos movementos que máis necesitamos activar. O ecoloxismo achéganos a necesidade da contención, no gasto de recursos, no consumo, no lixo que xeramos, mesmo no que medramos como especie, ao necesario coidado da nosa casa, que é a Terra.

O feminismo achega a necesidade de respecto e xustiza social para todas as persoas; ademais o ecofeminismo incorpora a toma en consideración do respecto por todos os seres vivos, pola vida planetaria, tamén pola xustiza norte-sur, e danos unha visión de conxunto desta crise, que non só é económica, máis tamén de reprodución social, de coidados e de valores. Qué clase de sociedade é a que pretende mercantilizar até a concepción e xestación dun ser humano?

O ecofeminismo pon en diálogo o feminismo e o ecoloxismo baixo o concepto revolucionario de poñer a vida no centro.

A frase que mellor expresa o sentir do ecofeminismo e que máis transcendeu, mesmo permeando o discurso do 8 de marzo é a de "Poñer a vida no centro". É un concepto revolucionario con profundas repercusións: significa, por exemplo, reducir o tempo de traballo remunerado, ou desenvolver unha economía centrada no coidado da vida, no respecto polo medio no que vivimos; significa o descenso no consumo de recursos e enerxía; significa reflexionar nas necesidades que é imprescindible cubrir para ter unha vida digna e plena, que mereza a pena ser vivida. Significa promover unha economía que estea ao servizo do benestar das persoas e non ao revés. Tamén incidir de cheo en como se reparten os recursos, para implementar precisamente esa economía social e dos coidados, en detrimento da economía mercantil.

Poñer a vida no centro significa desenvolver unha política e unha economía que pon as persoas e os ecosistemas, a biosfera, por riba das empresas e dos capitais, por riba da economía da rendibilidade ou do medre do PIB. E significa ser conscientes dos límites biofísicos.

Porque somos ecodependentes, é dicir, a nosa vida depende da saúde do resto da biosfera, de que teñamos aire respirable, auga non contaminada, terra fértil para cultivar alimentos. E tamén somos interdependentes, isto é, necesitamos unhas das outras para sobrevivir, desde que nacemos totalmente indefensas, ata que morremos igualmente indefensas, pero non só. Cada día precisamos coidados, acompañamento, ánimo e alento, empatía, amor, solidariedade dos nosos semellantes.