Minería
Crónica dunha ecoloxista na xunta dunha multinacional mineira

O 27 de xuño, ás once da mañá, asistín á xunta xeneral de accionistas da mineira “junior” Atalaya Mining. Hai tempo que as grandes mineiras desprendéronse do legado de violencia que deixan en moitos territorios. Delegan en empresas máis pequenas o traballo sucio de comprar vontades políticas para conseguir os permisos e así agochar os conflitos sociais que xeran os seus proxectos pantasma. Merquei dez accións para presentarme ante os accionistas desta mineira e contar unha realidade distinta á dos resultados contables da empresa.

Para este día, invitei a Luis Gallardo, da Plataforma Veciñal Mina Touro-O Pino Non, e a dúas ONG inglesas dedicadas a denunciar abusos nas xuntas das multinacionais mineiras que cotizan na bolsa de Londres. Richard Solly, de London Mining Network, aconselloume sobre como mercar as accións e nomear aos meus acompañantes. Aínda lembro a sorpresa de Richard cando nos coñecemos protestando ás portas do congreso Mineira e Diñeiro, en Londres, e faleille da febre das minas en España.

A tarde anterior á xunta paseina na casa cos meus fillos facendo pancartas e redactando a miña intervención. Consciente da distancia que os inversores teñen sobre os territorios afectados dos “seus proxectos” decidín enfocar as miñas preguntas para que na acta da xunta quedara claro o aviso do risco que supón para as accionistas as operacións de Atalaya Mining en España.

Esa noite recibín en email do secretario da xunta que me dicía que non podería ir acompañada a esta reunión de accionistas. Cando Luis chegou do aeroporto uns minutos despois, non tiven o valor de dicirlle que fixera a viaxe a Londres en balde.

“Esta xente de Atalaya –dicíame- pensaban que eramos catro gatos en Galicia. Pero organizámonos”. E seguiu: “Esta era a pregunta de mañá sobre Touro, que che parece?”, preguntoume. Luis pediume unhas zapatillas, puxo o pixama e quedou durmido no salón vendo a televisión. Mentres, eu intentaba memorizar angustiada na cociña o texto que el escribira. Esa noite non puiden durmir e resolvín que dalgún xeito metería a Luis na xunta de accionistas, a pesar das advertencias.

ÁS PORTAS DA XUNTA

Media hora antes da xunta da mineira, xa estabamos todos reunidos, incluídos os meus fillos e os seus amigos, que aceptaron facer media hora de activismo. Alí estabamos na beirarrúa, ao pé dunha torre de oficina nunha zona financeira de Londres onde se ía celebrar a xunta, no piso oito. Luis e máis eu metémonos no edificio e pasamos sen máis controis á oitava planta. Logo baixei recoller outro activista, Hal Rhoades, de Gaia Foundation, que levaba preparada unha segunda intervención e agardaba suxeitando unha pancarta.

Cando os axentes de seguridade se decataron de que eramos parte da protesta, impedíronnos o paso. Pero eu xireime e, rapidamente, coleime pola porta xiratoria onde o porteiro de seguridade non me puido alcanzar.

Unha vez dentro fun detida por outro garda de seguridade que me berrou que debía abandonar o edificio. Como me neguei a saír, chamaron á policía. Expliqueille ao axente o ocorrido e amosei o meu certificado de accionista, ao que este indicou que tiñan que me deixar subir. Ese día, confésoo, mudou a miña perspectiva da policía inglesa.

Cando as portas se abriron no oitavo piso, empecei camiñar con paso firme xunto aos dous individuos que me escoltaban e, de súpeto, comecei correr e, ignorando o control da entrada, accedín abrindo bruscamente a porta da sala. Todos xiraron a cabeza. Mirei a Luis, que estaba de pé lendo os papeis coas súas preguntas, xa no final da súa intervención.

“Atalaya Mining afirma ser un cidadán corporativo responsable coa ambición de mellorar a vida das comunidades”, dixo Luis en inglés cunha voz alta e firme. “Pero, por que, entón, a compañía está reabrindo unha mina en Touro sen licencia social e poñendo en perigo os medios de subsistencia dos habitantes, a auga e os ecosistemas?”.

“Señor Lavandeira: sabe que a mina de Touro está a menos de 200 metros das vivendas? Tiveron en conta os custos do recolocamento destas persoas?”.

'TRAER PROSPERIDADE'

O presidente da empresa mineira, Roger Davey, tamén conselleiro da australiana 'junior' Highfield Resources, que ten un proxecto de potasas en Aragón e Navarra, respondeu cun acento inglés refinado: “Señor Gallardo, estamos orgullosos de traballar para unha compañía que trae prosperidade ás vilas. No caso de Touro, coa creación de 400 postos de traballo. Entendemos que a minería non é do gusto de todos, pero é unha industria necesaria. Suxírolle que agarde á quenda de preguntas. Agora procederemos á presentación de Alberto Lavandeira, o noso director de operacións”. Lavandeira é un vello coñecido da minaría especulativa en España, promotor de proxectos como a mina de ouro de Salave, en Asturias.

O director de operacións fixo entón unha presentación dos plans de expansión de Atalaya Mining. Contou as bondades dunha compañía “en rápido crecemento” e “respectuosa co medio e as persoas” e asegurou que os impactos dos proxectos en España son de “baixo risco” e tanto a Xunta de Galicia, en Touro, como a Junta de Andalucía, en Riotinto, dan o visto bo.

O MEU TURNO

Despois chegou o meu turno. A culminación de semanas de traballo en colaboración co grupo de Sevilla, con Isidoro Albarreal e Antonio Ramos preparando informes técnicos e documentación para dar argumentos ante os accionistas.

“Señor Lavandeira, como director de operacións e responsable dos seus accionistas: Ecologistas en Acción anunciou en moitas ocasións que as balsas de Riotinto están en risco. O seu colapso causaría unha avalancha de residuos tóxicos dez veces maior que a ocasionada polo rompemento da balsa de Aznalcóllar, hai vinte anos. A estimación do derramamento é de máis de 65 millóns de metros cúbicos de elementos tóxicos. Isto afectaría ao Parque Nacional de Doñana e ás localidades de Gibraleón e Huelva, poñendo en perigo ás persoas”.

E continuei co meu discurso: “A miña pregunta é: Señor Lavandeira, por que non se construíu a planta de espesamento de lodos requirida pola autorización ambiental que evitaría o risco de rompemento das balsas polo exceso de liquidez dos lodos?”. E engadín: “Xa que o seu seguro non cobre este risco, os seus accionistas serían responsables do dano e das vidas humanas”.

Lavandeira botou o peso do seu corpo cara atrás e comezou facer xestos de indignación, ata o punto que Davey lle dixo: “Alberto, cálmate”. Lavandeira tardou uns segundos en recompoñerse e rosmou: “Elena, estou moi decepcionado coas túas palabras. É triste que te enganasen sobre os riscos das balsas”. E dixo: “Por favor, ven visitar os nosos traballos alí este verán”, dixo abrindo os brazos.
Pero non calei: “Señor Lavandeira, non o coñezo de nada e agradeceríalle non me ‘tutee’. Se invitarme a ver as balsas na época seca, cando non hai risco de exceso de choiva e, polo tanto, de rompemento, é todo o que se lle ocorre... Os accionistas poderán sacar as súas conclusións”. E protestei polo trato recibido á entrada do edificio polos 'gorilas' de Atalaya Mining. Ademais, reclamei o meu dereito a unha segunda intervención, esta vez sobre o proxecto de Yuso, do que me tiñan posto ao día os compañeiros de Ecologistas en Acción de Cantabria.

Alcei a voz de novo: “Señor Lavandeira, na documentación do proxecto da mina de cinc, cerca de Santillana del Mar, non conta cun plano de situación da galería subterránea de cinco quilómetros prevista. Polas enormes proporcións para un proxecto de exploración, debería ter en conta que é unha zona densamente poboada e de gran valor e que contén a cova de Altamira, Patrimonio da Humanidade?”.

Por unha fracción de segundo, distinguín nos ollos do director xeral un sinal de alarma. Lavandeira e Davey cruzaron as súas miradas e deron unha resposta negativa coa cabeza. Entón, observei como os socios maioritarios de Atalaya Mining, Trafigura, dous fondos estadounidenses e un árabe, tomaban notas a toda velocidade.

Nada máis saír da xunta, chamei a Antonio Ramos, que agardaba con ansiedade novidades en Sevilla: “Así me gusta 'mi niña', con dous ovarios!”, dixo ao escoitar o meu relato. Despois chamei a Isidoro Albarreal, que estaba a visitar a mina de Touro esa tarde cun grupo de persoas opositoras ao proxecto. “Agarda, repite o que acabas de contar, que poño o altofalante”, díxome. E mentres lembraba os xestos e a cara de descomposición de Lavandeira, un estouro de risas e berros chegaban a través do móbil.

Entón sentín a máis de dous mil quilómetros, a emoción dun momento único e irrepetíbel: a embriaguez dunha pequena batalla gañada, froito da cooperación entre Ecologistas en Acción e a cidadanía galega. Ao día seguinte metinme no ‘chat’ de inversores de Atalaya Mining e, segundo o relato dun dos accionistas, “houbo moito ruído na xunta con dúas ecoloxistas, unha delas, unha avogada que está como una 'regadera”.

Artigo publicado orixinalmente na revista Ecologista nº97 e no espacio ecofeminista Saltamontes.