Opinión
O ‘freestyle’: das regueifas ás batallas de galos

Hai certo fenómeno que nos últimos anos está a invadir os patios dos institutos pola mañá, ou os parques das cidades polas tardes. Hoxe en día é máis ou menos habitual oír de cando en vez unha base musical, cos graves altos, mentres dúas persoas se insultan unha a outra rimando frase tras frase. Pero isto non é algo que veña de novo.

Balea Cultural Freestyle
Arkano vs Aczino, na semifinal da Red Bull Batalla de los Gallos Internacional 2017

As batallas de galos ano tras ano están a incrementar a súa dimensión coma espectáculo nas comunidades hispanofalantes de maneira exponencial, con competicións que enchen estadios coma o WiZink Center e con vídeos que chegan aos millóns de reproducións na Youtube. Mais a disciplina como tal ven de moi lonxe. A pesar de ter unha orixe certa no rap e no hip-hop americano dos 80, xa fai séculos se facían loitas de puro inxenio, sobre unha base musical. Falamos das regueifas.

Podemos definir as regueifas coma batallas de galos arcaicas, que nos levan a Alta Idade Media, aos tempos dos trobadores, segreis e xograis. Era un pequeno espectáculo medieval onde dúas persoas entraban nunha disputa oral improvisada, feita en verso, onde se metían un co outro de forma satírica e irónica cunha base musical lírica de fondo, á maneira do recite dunha cantiga. Como vemos, o troncal non difire moito do que podemos entender dunha batalla de galos actual, máis aló da diferencia musical.

As batallas de galos —ao igual que o rap nas súas orixes, practicadas por persoas das clases sociais máis baixas— consistían nun entretemento de rúa e de carácter xuvenil. É curioso coma no caso das regueifas, estas tamén eran familiares nas clases máis baixas: famosas nas vilas, aldeas, tabernas e verbenas ás que ían labregos fundamentalmente. Hai que resaltar o carácter popular da regueifa, que difire das "tenzóns" e das "cantigas de escarnio e maldicir", que tiñan un valor social e literario maior, e nas que a improvisación e o carácter teatral do feito tiña moita menos importancia.

Hai que resaltar o carácter popular da regueifa, que difire das “tenzóns” e das “cantigas de escarnio e maldicir

As regueifas relaciónanse cunha antiga tradición das vodas, de onde toma o seu nome. A “regueifa” era un molete de pan que se agasallaba aos noivos. Nese momento dúas persoas —homes polo xeral—, un de fóra da parroquia e outro de dentro, comezaban coas chanzas. O declarado gañador tiña a honra de partir o molete. O gañador establecíase cando se vía que un deles era dialécticamente superior ao outro. A característica importante para prender o ánimo do publico proviña do inxenio máis puro, da capacidade de resposta e da retranca que amosaran os regueifeiros.

Actualmente as regueifas teñen unha popularidade moi limitada, aínda que seguen a facerse: acostuman a ser un divertimento pasaxeiro máis do que unha loita diálectica real, mais as maneiras son as tradicionais. Úsanse especialmente nos ámbitos educativos polo seu atractivo para ensinar e transmitir a lingua galega a través da improvisación, da música e da tradición oral. A parella formada por Pinto d’Herbón e Luis “O Caruncho” é unha das que destaca.


As batallas de galos non teñen tanto ritual enriba, pero a dose que amosan de espectáculo —sobre todo coa viralización audiovisual a través das redes sociais— é moito maior, até chegar a popularidade que teñen hoxe en día, como unha proposta de lecer máis, e non só entre público xuvenil. A nivel castelanfalante, as batallas de galos pódense dividir en dúas épocas diferenciadas, a través do eixo da marca Red Bull (o patrocinador máis popular desta disciplina, que organiza campionatos eliminatorios nacionais e internacionais en países de fala castelá desde 2005).

A primeira etapa vai de 2005 a 2009, nun período onde o insulto e a ridiculización do rival era o central e habitual, e na que se poden recoñecer varias caras moi famosas a nivel do hip-hop nacional de hoxe en día: galos por aquela época coma Zatu (SDFK), Rayden (campión internacional da disciplina) ou Piezas (recoñecido coma o mellor galo desta primeira etapa). No 2009, Red Bull pararía a súa maquinaria até 2013, onde volveu, máis forte que nunca, con maneiras novas de afrontar unha batalla: máis variedade e máis referentes. Pero sobre todo voltou con Internet e Youtube xa a pleno rendemento.

O fenómeno das batallas de galos é aínda máis viral en Latinoamérica, especialmente en Arxentina

As cifras son descomunais. A batalla máis vista da canle de Youtube son os cuartos de final do campionato internacional de 2015, que enfronta o arxentino Dtoke contra o recentemente omnipresente Arkano (que sería campión ese mesmo día, un ano despois acadaría o Récord Guinnes, pasando 24 horas a improvisar), que conta con 35 millóns de visualizacións. O fenómeno é aínda máis viral en Latinoamérica, especialmente en Arxentina, onde ao longo do 2016, unha competición de calle, o Quinto Escalón, xuntaba a milleiros de persoas nun parque porteño, e cuxa batalla máis famosa tamén chega aos 30 millóns de reproduccións. De aquí saiu o trapeiro arxentino Duki, por exemplo, que ten temas que superan os 300 millóns de reproduccións e colabora con artistas do talle de Bad Bunny.


Nos últimos tempos destaca a estandarización e profesionalización das batallas, a través do selo FMS, impulsado pola empresa Urban Roosters, que creou unha liga profesional de batallas, á maneira das competicións deportivas, con puntos, ascensos e descensos, onde dez galos se enfrontan entre eles durante nove xornadas en distintas cidades do país. Comezou en España, que xa vai pola terceira temporada, pero expandiuse o torneo até haber hoxe en día unha liga tamén en Arxentina, Chile e México.

O mundo das batallas non chega a estar aínda ben visto polo pleno da poboación, tendo en conta que a disciplina é, até certo punto, bastante endogámica. Para entender e desfrutar dunha batalla, de maneira habitual, tense que estar bastante metido no "mundiño". Entrar no ton do espectáculo (hai rimas verdadeiramente fortes, que fóra do contexto chegaron a causar moita polémica) e coñecer as referencias e o background sobre as que se adoita improvisar (o habitual é molestarse uns cos outros sobre cousas que aconteceron en batallas anteriores). Coñecer o contexto axuda moito ao desfrute.

O freestyle conta cunha importante rede de “influencers”, a maioría en forma de youtubeiros, onde destacan uns cantos galegos

As batallas forman unha especie de ecosistema autoconsciente que está en auxe desde hai varios anos, de xeito que xa nos atopamos con xeracións nas que as batallas son un hobby moi habitual. Este ecosistema ten varios axentes sociais moi activos: esencialmente as competicións e os propios galos, cuxos máximos expoñentes son, de maneira bastante unánime, o español Sergio Castro (Chuty) e o mexicano Mauricio Hernández (Aczino). É coma se fosen os Messi e Cristiano dos últimos anos e, aínda que moi lonxe dos números estratosféricos dos futbolistas, teñen fortes patrocinios, con Nike e Puma, respectivamente.

Mais aló, o freestyle conta cunha importante rede de influencers, a maioría en forma de youtubeiros, onde curiosamente destacan uns cantos galegos. En Galicia, as batallas non teñen unha forza grandísima, aínda que a FMS contou cunha das súas xornadas no país, celebrada en Nigrán tras unhas desavinzas da organización co Concello de Vigo. Isto é grazas a Force, galo da Coruña e o expoñente galego máis importante, que chegou a ser subcampión da Red Bull Batalla dos Galos nos dous últimos anos. Ademais, é o youtubeiro relacionado coas batallas máis importante, contando con máis de 800.000 subscriptores. Dentro dos influencers destacan nomes coma Kapo 013, antigo galo, xornalista e locutor deportivo e xuíz profesional de batallas; ou o mexicano Tess La, que funcionan como analistas e críticos do movemento. Incluso hai medios e webs especializadas neste contido coma El Estilo Libre. En Galicia destacan algúns perfís como o ourensán ABD Batallas e o compostelán Verso.
Contextualizado o fenómeno, a base mantense semellante á das regueifas: gañarlle ao outro amosando máis capacidade de improvisación, de inxenio. Nas batallas hai unha compoñente teatral realmente importante, onde cada competidor forxa un personaxe a través non só das súas rimas, senón da súa actitude corporal. Nada teñen que ver os últimos gañadores da Red Bull Batalla dos Galos. En 2015 gañou Arkano, unha especie de showman; 2016 é para Skone, experto en humillacións humorísticas; 2017 foi para a potencia de Chuty e o 2018 foi para a tranquilidade personificada de Bnet.

Máis aló do contido, a musicalidade e a estrutura das rimas son cada vez máis aplaudidas, os xogos de palabras, manter rimas multisilábicas, e así como os recursos estilísticos sonoros propios da poesía coma a aliteración arriquecen o fluir da batalla, onde tamén gañan enteiros aqueles galos que saben rapear ben, até o punto de que minutos enteiros parezan cancións escritas.

O espectáculo arredor da improvisación, do inxenio puro, está a medrar e unha das suas orixes máis improbables atopámola na vella tradición oral galega das regueifas. Outro exemplo máis de como as respostas sobre como vincular o idioma e a cultura galega a xuventude están máis preto de nós do que parece, e de que o enfoque a utilizar é buscar a través do noso e non do que vemos fóra.

Balea Cultural
C. Tangana molaba máis cando era Crema?

É interesante preguntarse canto daquel rapaz do underground madrileño hai ainda nos temas alternativos á súa carreira con Universal, ou nos seus actos fóra da música.

Rap
“Ahora en el rap impera más la imagen que el corazón”

El rapero malagueño e integrante de Hablando en Plata Squad, Capaz Fernández, presenta su tercer disco en solitario, de nombre 20 golpes.

Libertad de expresión
La Inquisición del rap

Mientras la música banal campa a sus anchas sin control en los reproductores de los más jóvenes, el rap combativo es perseguido por la justicia española. ¿Y en qué se diferencian estos géneros? En el contenido, en el mensaje. Hoy el rap combativo es el punk de antaño, es el militante político antisistema más activo y efectivo.

Cargando valoraciones...
Comentar
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Cargando relacionadas...

Asturias
Las Seis de la Suiza consiguen el tercer grado penitenciario a la espera del indulto prometido por el Gobierno
Las sindicalistas podrán cumplir su condena en régimen de semilibertad y durmiendo en la cárcel. Se prevé que las manifestaciones continúan a la espera del indulto prometido por la vicepresidenta Yolanda Díaz, aún sin fecha de posible aprobación.
Laboral
Legislación laboral en condiciones de calor extremo: existe pero ¿se aplica?
Los sindicatos y expertos demandan mejoras en los reglamentos, que muchas veces dejan en manos de la buena voluntad de las empresas aplicar medidas de protección en alertas meteorológicas.
Portugal
La derecha y la extrema derecha portuguesas acuerdan una ley antimigrantes sin precedentes
El Parlamento luso aprueba una ley que endurece los requisitos para la obtención de nacionalidad a los extranjeros, incluyendo a los lusófonos, y limita extraordinariamente los supuestos de reagrupación familiar.
El Salto n.79
Galicia dice 'no' al capitalismo verde y en el último número de la Revista El Salto te lo contamos
Ya está disponible el número 79 de nuestra revista, en el que destacamos la investigación y el rechazo social que encuentra el proyecto de macrocelulosa de la multinacional Altri.
Euskal Herria
La transferencia a Euskadi de los subsidios de desempleo se atasca
La reunión entre Pradales y Sánchez ha servido para pactar el traspaso de algunas prestaciones familiares, pero aún no ha prosperado la negociación sobre los subsidios de desempleo con el Ministerio de Trabajo y Economía Social.
Incendios
El vecindario de la Cañada responsabiliza del incendio a Ayuso y denuncia la actuación de Emergencias
Un total de 19 dotaciones de Bomberos acudió a sofocar un incendio en el sector 6, afectado por cortes de luz desde 2020, como vienen denunciado vecinos y organizaciones.
Grecia
Grecia muestra su peor cara ante el aumento de llegadas de personas migrantes a Creta
El país heleno suspende, durante los próximos tres meses, los procedimientos de asilo para las personas migrantes que lleguen por mar desde el norte de África.
Torrejón de Ardoz
Torrejón clama justicia por Abderrahim un mes después de que muriera asfixiado por un policía de Madrid
La plataforma Justicia por Abderrahim ha querido sacar músculo en las calles de la ciudad y honrar la memoria del vecino magrebí fallecido estrangulado por el agente municipal.
Palestina
El ataque de Israel a una iglesia indigna al Gobierno francés, que sigue sin hacer nada contra el genocidio
Eslovenia se convierte en el primer país europeo en prohibir la entrada y en imponer sanciones contra jerarcas del régimen de Tel Aviv.

Últimas

Comunidad El Salto
El Salto estrena nueva página: una web como una casa
Después de un año de trabajo, lanzamos en julio la nueva web de El Salto, con un nuevo diseño, pero, sobre todo, con una nueva Zona Socias llena de ventajas para las personas que hacen posible El Salto con su apoyo.
Cómic
Simon Hanselmann y el arte de lo obsceno
Simon Hanselmann se ha convertido en el verdadero ‘enfant terrible’ del mundo del cómic ‘underground’. Un artista de lo obsceno, titiritero del universo gestado en torno a los incorregibles Megg, Mogg y Búho.
Región de Murcia
Más de mil organizaciones piden que se castiguen los discursos de odio que incentivan las agresiones racistas
Colectivos sociales, migrantes y antirracistas convocan concentraciones en decenas de ciudades para mostrar el rechazo ante las agresiones racistas y xenófobas en Torre Pacheco y exigir responsabilidades a los incitadores.
El Salto Radio
Yupanqui, la música en colectivo
Jóvenes con raíces latinoamericanas generan espacios de encuentros y formación en Madrid.
Región de Murcia
Bulos y algaradas: la estrategia internacional para promocionar el supremacismo
La campaña en redes de Torre Pacheco ha replicado el modus operandi que instigó los disturbios racistas de Inglaterra el pasado verano.
Estados Unidos
No es una guerra de Trump contra el fentanilo, es una guerra contra los pobres
Donald Trump revive la War On Drugs firmando una nueva ley que establece penas mínimas de diez años contra los traficantes del opiáceo.
Más noticias
Justicia
Organizaciones civiles y de derechos humanos piden protección para el hijo menor de Juana Rivas
Consideran la orden de entrega del hijo menor de Juana al padre como una grave desprotección infantil al ignorar el proceso penal italiano por presunto maltrato contra Arcuri y la minimización previa de las denuncias de violencia del hijo mayor
Francia
Francia se ensaña con los más desfavorecidos con su nueva batería de recortes
El primer ministro galo, François Bayrou, quiere congelar pensiones, ayudas sociales y salarios de funcionarios con un agresivo plan de austeridad que deja indemnes a los más ricos.

Recomendadas

Pensamiento
Nuria Romo
“Los procesos de medicalización no son neutros, se hacen sobre todo hacia las mujeres”
Catedrática de Antropología Social y Cultural, Nuria Romo Avilés lleva más de dos décadas compaginando la investigación con perspectiva de género acerca de drogodependencia con la docencia en la Universidad de Granada.
Comunismo
Jodi Dean
“Sin organización, los movimientos surgen y desaparecen como setas”
La politóloga e historiadora Jodi Dean ha estado en Barcelona para reivindicar el poder de las organizaciones políticas y de la camaradería. En la actualidad trabaja sobre el neofeudalismo y la reconfiguración de la clase trabajadora.
Arte contemporáneo
Palabras contra el poder: la vigencia radical de Barbara Kruger
La primera retrospectiva completa de Barbara Kruger en España presenta los distintos formatos y soportes con los que ha trabajado en las últimas cinco décadas: ‘paste-up’, instalaciones de vídeo, obras en LED y vinilos murales.
Málaga
Málaga, el punto de inversión para los fondos israelíes a pie de playa
Diversos fondos de origen israelí están presentes en proyectos urbanísticos de Málaga influyendo en la turistificación de la provincia mientras se enriquecen con la ocupación de Palestina
Comentarios

Para comentar en este artículo tienes que estar registrado. Si ya tienes una cuenta, inicia sesión. Si todavía no la tienes, puedes crear una aquí en dos minutos sin coste ni números de cuenta.

Si eres socio/a puedes comentar sin moderación previa y valorar comentarios. El resto de comentarios son moderados y aprobados por la Redacción de El Salto. Para comentar sin moderación, ¡suscríbete!

Cargando comentarios...