Economía feminista
“As mulleres seguimos en desvantaxe en canto á formación empresarial e económica”

A Asociación de Estudos Laborais Feministas (ASELAFEM) é un grupo de estudo e de investigación que defende os dereitos laborais das mulleres a partir dunha perspectiva feminista da economía. Esta perspectiva, entre outras cousas, avoga por comprender o campo laboral alén do referente ao emprego para tomar en conta todo o traballo de reprodución e coidados que non é remunerado nin recoñecido.

O pasado mes de novembro, as organizadoras de ASELAFEM convocaron a mulleres a cargo de proxectos empresariais ou sociais a participar en Laborando 2, a segunda emisión da feira de proxectos de vida. Ao longo de quince días creouse un espazo de visibilización, formación e encontro entre as diferentes iniciativas feministas inscritas.

Falamos con Marta R. Bóo, unha das coordinadoras de ASELAFEM, sobre os principais obstáculos das mulleres no momento de crear un proxecto empresarial. Tamén se referiu á violencia económica contra ás mulleres, sobre os efectos da pandemia no ámbito laboral e sobre outras inquietudes xurdidas na feira deste ano.

Por que é necesaria unha aproximación feminista á economía ou ao mundo laboral?
Agora o feminismo está en boca de moitas persoas, tense logrado que haxa entidades e organismos que dalgún xeito poñen unha perspectiva feminista no seu traballo. Mais, decatámonos que faltaba que se tivese esa perspectiva como eixo, que fora a súa base. Investigamos e non existe ningún sindicato feminista, por exemplo. E, aínda que historicamente existiron certos movementos con obxectivos e intereses similares, sentiamos que algo faltaba, que o feminismo era coma unha póla, non a eixe principal.

Entón foi máis unha necesidade das persoas que conforman ASELAFEM, que, conforme se foron xuntando, atoparon outras persoas que tamén a sentían.

En que consistiu a feira e que obxectivos tiña?
Pois queríamos darlle unha oportunidade de visibilización a proxectos que encaixan menos no estándar e que teñen esta perspectiva feminista. Entón a feira xurdiu con esa idea de poder visibilizar eses proxectos,  de darlles un espazo para compartir e aprender. Quixemos ofrecer este espazo de encontro que de vez en cando fai falta. Nun principio, este ano íamos facela de xeito presencial porque se pensou antes da pandemia, mais as circunstancias fixeron que tivésemos que reformulalo todo.

Ademais de mulleres con proxectos económicos e sociais, a invitación estaba aberta aos proxectos de vida. A que fan referencia?
Por “proxectos de vida” entendemos os proxectos que poñen a vida no centro e  que van un pouquiño máis aló: non só buscan ideas que poden aportar un beneficio económico, senón que, ademais, teñen que ver cunha filosofía de vida particular, a cal promoven co fin de que o resto de vidas das persoas sexan sostibles e podan ser vividas dun xeito óptimo. Penso, por exemplo, en proxectos de biodanza, de casas de acollida de mulleres que necesitan un espazo para descansar. Eses proxectos non buscan o lucro económico como fin último. Máis ben, a súa existencia fai que as persoas que se achegan a eles poidan ter a súa vida máis óptima.

Cales son os principais obstáculos dunha muller ao liderar un proxecto empresarial ou social?
A nivel persoal, polo que falamos nos grupos e puidemos observar, penso que hai dúas barreiras. Unha interna, que é das propias persoas que se atopan con bloqueos ou sentires de “isto non serve”, “non son capaz”, “non teño nada que aportar” ou “non lle vai interesar isto a ninguén”, que son sensacións moi habituais nas mulleres polo xeito en que somos educadas. E despois existe outra barreira máis externa que ten que ver co aceso a certos recursos e a certa formación. Aínda que pensemos que non, as mulleres seguimos sendo un colectivo que nese sentido está máis atrás. A dificultade de acceso á formación empresarial e económica fai que os proxectos teñan máis dificultades para ser levados a cabo de primeiras. Porque despois observamos que eses son proxectos máis resilentes: como arriscan menos cartos e son máis feitos pouquiño á pouco, resisten máis no tempo. Pero de primeiras téñeno máis difícil por esas cuestións. E xa non falo da estrutura heteropatriarcal, que vai facer que todo sexa máis complicado. Iso xa é o de sempre.

A situación da pandemia representou un incremento na violencia económica para as mulleres particularmente?
A verdade alí hai diferentes vertentes. Porque si que é certo que, dentro dos sectores económicos que se viron máis danados por esta situación, as mulleres teñen un peso importante (como na hostaleira ou o turismo) e elas están sufrindo economicamente.

E despois está o sector dos coidados. Neste caso non é que falte traballo, senón que sobra. Entón, non é que repercuta tanto na economía coma nas vidas desas mulleres que se dedican a eses coidados, tanto formais como informais, como o feito de que agora mesmo están sobrecargadas de traballo, mais tamén no ámbito emocional e no impacto psicolóxico.

Así, a violencia económica directa é evidente nalgúns sectores máis. Tamén, con respecto a todas as axudas que existiron, pode ser que haxa algunha brecha de acceso á información e tecnolóxica que fixo que algunhas das axudas que houbo non chegasen a algún sector de mulleres. Diso xa non estou totalmente certa, pero podo supoñelo.

Que necesidades atoparon nos proxectos das mulleres que participaron nos encontros?
Creo que as necesidades que atopamos agora mesmo están bastante relacionadas coa pandemia. Vimos que unha das necesidades que máis rapidamente saíu foi a necesidades de xuntarse, de compartir, de facer grupo. Eu creo que toda esa necesidade sempre está alí, pero agora mesmo está moitísimo mais latente porque estamos confinadas cada unha no seu territorio.

E despois, detectamos a necesidade de apoio institucional e de ter espazos non só nos que se apoiar, tamén para se visibilizar e darse a coñecer.

Como funciona a rede de apoio que se deriva da feira?
Hai unha parte estática que sería a web. E digo “estática” no sentido de que a información dos proxectos están alí para a xente que queira contactar con eles. E despois, a partir dos encontros, saíron grupos de traballo. Ademais, está sempre a posibilidade de asociarse a ASELAFEM. Alí xa é máis sinxelo artellar todas esas redes porque ao final precisamos un vínculo que nos una. Pero iso, saíron ideas de traballar en escritos comúns para denunciar certas problemáticas e outras iniciativas que foron saíndo dos propios grupos, que son os que van sementando a rede.

Esta é a segunda edición das feiras. Mudou algo con respecto á anterior? (Os problemas a enfrontar son diferentes, a participación foi maior, abordáronse outras liñas?)
Con respecto á participación, prestaba dicir que agora foi brutal pero non é certo. Chegamos ás persoas que chegamos porque a xente xa está un pouco cansada do formato virtual. Pero tamén é certo que a participación segue até hoxe porque a xente está interaccionando agora cos contidos que quedaron na nosa web e cos vídeo da nosa canle de YouTube.

Na feira anterior houbo bastante participación porque fora nun lugar no que había moitísimo movemento. Agora faltou ese calor humano e esa participación concreta de xente concreta en espazos concretos. Para min ten de bo que podemos chegar a xente que ao mellor está máis illada fisicamente porque vive en sitios máis rurais. Desta vez, se se tiña unha conexión a internet, podíase participar. Porque sempre queremos facer cousas físicas para que a xente se achegue e sempre hai persoas que quedan fora deses círculos. O formato virtual permite esa novidade, que a xente que teña problemas de mobilidade ou de conciliación familiar, sexalle máis doado participar.

E sorprendeunos que todo saíse ben con respecto ao tecnolóxico. Nas nosas historias de activismo, organizamos eventos e xornadas, pero non estabamos afeitas a facelo por medio dunha videoconferencia. Entón, tivemos que poñernos ao día nun montón de cousas, pero todo é unha aprendizaxe e nos feminismos sempre está presente aprender e reformularse.

Podes achegarte a coñecer os distintos proxectos que participaron na feira a través da páxina de ASELAFEM