Medio rural
Un verán sen festas

Justina pasou a corentena soa na súa casa. Deixou de saír á súa horta porque non tiña moi claro se estaba permitido ou non. Cada semana esperaba con ansias que chegase o mércores, día no que seu fillo leváballe a compra. Fora diso, só se contactaba coa súa irmá e co algunha veciña vía teléfono. Nesas conversas adoitaba dicir: “Se me dá (o virus), que me dea forte para non estar enferma moito tempo. Eu nacín para morrer como todo o mundo... teño 70 anos, xa a vida me deu para todo”. 

Durante catro meses, os seus días xiraban en torno ás chamadas, as novas da televisión e as súas lembranzas. Fóra da súa casa, a subida das temperaturas anunciaba a chegada do verán. Os días longos e as noites frescas, mesturados coa soidade e o aburrimento, facíalle estrañar e revivir na mente o tempo das festas. 

Un pasado compartido

“Cando éramos novos íamos ás festas das outras parroquias. Había algún que outro que tiña coche, mais a min gustábame ir andando polo camiño coas miñas amizades: iso era o mellor da festa. Un ano quedei con Carmiña, daquela íamos a calquera sitio sempre xuntas, de ir a festa de Barcia de Mera. Por ir xogando polas fincas rompín unha das cintas das miñas sandalias. Eran as únicas que tiña e aínda me quedaba todo o monte por diante. Por sorte, o pai de Carmiña era cesteiro e cun anaco de herba teceu unha nova cinta. Non sei onde quedaron ao final as sandalias, mais useinas por anos e a herba nunca rompeu”.

Da miña veciñanza, non hai ninguén que non teña unha anécdota relacionada coas festas do verán. Eran momentos nos que un podía esquecer a precariedade e unhas das contadas ocasións nas que dedicarse a divertirse, cantar, danzar e beber non estaba mal visto nunha sociedade que até o día de hoxe enaltece o traballo sobre calquera pracer. 

Polo que teño escoitado, a festa, ademais, era a oportunidade para coñecer posíbeis parellas. Xa sexa para manter o capital e o statu quo, pola comodidade de relacionarse con alguén que viva cerca e así non afastarse moito do seno familiar ou sinxelamente porque non se adoitaba saír moito das aldeas, era común que os casamentos foran entre persoas do mesmo concello. Así, moitas dos relatos das miñas veciñas contan como se fixeron noivas dos seus maridos ou de como rexeitaron pretendentes. 

As festas reforzaban os vínculos dunha comunidade que cooperaba co que tiña en virtude do ben común. Sen as roupas rotas nin as ferramentas ao lombo, a veciñanza xuntábase e mirábase dun xeito distinto. Era o desafogo dun ano de traballo, a antesala da vendima e do inverno. 

A incertidumbre do presente

Cheguei a vivir á aldea xusto a tempo para ir á festa da parroquia. Cando eu preguntaba: “que vai haber?”, as miñas veciñas respondíanme: “unha orquestra”. Inmediatamente eu pensaba nas “fiestas de pueblo”de México. Imaxinaba a unha banda de oito músicos tocando nun escenario pequeno e á xente bailando por toda a praza. 

O día esperado fun contenta polo camiño até a igrexa, pensando que máis ou menos sabía o que me ía atopar. Cando cheguei, non podía crer o que meus ollos miraban. Na que até entón pesaba que era unha pequena praza, tiñan montado un escenario xigante, equipado con luces robóticas e bucinas colgadas nas estruturas metálicas. Era algo digno de calquera artista internacional. Non podía crer que contratasen semellante espectáculo para unha aldea con menos de 400 habitantes.

A orquestra tampouco era a banda de músicos tradicionáis que imaxinara: estaba composta por quince instrumentos e seis voces que, ademais, tocaba merengue, salsa, bachata... música latinoamericana que nunca pensei de escoitar -polo menos dese xeito- no rural galego. 

A xente maior bailaba como sabía, aínda que os pasos non encaixaran co estilo da música. A mocidade miraba o espectáculo un pouco allea ao núcleo de xente na praza que estaba chea de todas aquelas persoas que emigraron á cidade e que só retornaban á aldea por uns días do verán. 

O futuro das festas 

Aquela festa case non se leva a cabo. Normalmente, cada ano un grupo de veciñas toma a iniciativa e conforman unha comisión de festas. Antes sequera de que chegara o verán, escoitaba que quen tiñan sido da comisión o ano pasado xa non quería repetir. Ao parecer, era un traballo cansado no que se tiña que ir casa por casa para a recolleita do diñeiro, chamar ás orquestras para cotizar segundo marcara o orzamento  localizar algún servicio de bar e de chucharías... Todo para que ao final a xente opinara “estivo mellor outros anos”. 

Cando estabamos a escasas dúas semanas do día da festa, unha das miñas veciñas aseguraba que xa non se ía levar a cabo. “Dáme moita pena. Nunca até agora se había cancelado a festa. Pero xa non hai ninguén que queira ser da comisión, xa non hai xente nova que poda facelo... eu creo que é natural que desaparezan se cada vez hai menos xente”. 

Secasí, algunhas veciñas organizáronse e nunha semana conseguiron traer a orquestra e os negocios ambulantes que puideron. 

Ante os maiores obstáculos da organización destes encontros que son a emigración da mocidade e o envellecemento da poboación, a xente que queda somerxese nunha loita anual por conservar a tradición. O meu veciño Antonio, coma tantos outros, hai tempo que non vai á festa ningunha, mais cada ano colabora cos cartos que piden e merca dous ou tres paquetes de rosquillas. É coma se a veciñanza, ao mirar o lento desmantelamento das festas, atopárase de fronte co inminente abandono da súas terras, das súas historias e estilos de vida.

Con todo, ao principios deste ano, un novo aire de entusiasmo e iniciativa recorreu a miña parroquia. Un grupo de mulleres formou unha asociación de veciños e recadou fondos para diversas actividades ao longo do ano. Ao contrario dos anos pasados, a orquestra para a festa estivo contratada desde febreiro. Todo pintaba para un ano no que a aldea recobrase eses espazos de encontro e cohesión que son tan necesarios nas comunidades e que estábanse a perder por falta, entre outras cousas, dunha oferta cultural institucional que realmente chegara a xente que non pode baixar ás vilas.

Non falta dicir que a pandemia soterrou os planes deste ano e foi a primeira vez na historia da miña aldea que non houbo festa. Só queda esperar que o ano que ven se compense a perda deste ano porque se de algo estou segura é de que virá alguén, como sempre sucedeu, a dar alento e forzas para resistir. Porque, aínda que unha festa puidera parecer pouca cousa, na realidade son lugares onde se practica a cooperación e a complicidade. Pero, sobre todo, son lugares nos que a xente que adoita ficar na súa casa ou que non deixa pasar un día sen traballar, se reúne a bailar, celebrar e desfrutar. E sen iso, non hai quen poida vivir.