Especulación urbanística
Arquitecturas ambulatorias: pensar a cidade para todos os barrios

O urbanismo entendido como a xestión integral do territorio pretende superar a súa concepción clásica —moi virada a cuestións técnicas ou económicas— e que se teñan en conta a dimensión social e humana na súa configuración e desenvolvemento. Deste xeito se pensaron as xornadas que se están a realizar na Facultade de Socioloxía da UDC e no barrio do Campanario da cidade herculina. Para a súa preparación contouse co profesorado e alumnado de diversos grupos e departamentos de estudos: a Escola Técnica Superior de Arquitectura (ETSAC), a Escola Técnica Superior de Enxeñeira de Camiños, Canles e Portos (ETSCCP), o Grupo de Estudos Territoriais (GET) e o Equipo de Socioloxía das Migracións Internacionais (ESOMI) da Facultade de Socioloxía, así como o Grupo de Innovación Educativa (GIE) da Facultade de Ciencias da Educación, así como co financiamento da Oficina de Cooperación e Voluntariado da UDC (OCV).

“A idea é fomentar a escoita, pois somos axentes externos que non vivimos no territorio” sinalou Alberto Varela, profesor da ETSCCP, no primeiro seminario das xornadas. Neste senso, “a idea de traballar sobre o barrio do Campanario veu dada polas características propias deste núcleo, un barrio de infravivendas promovido pola administración local nos anos 60 e que continúa a ser de titularidade municipal. Ademáis conta cunha veciñanza cun alto grao de cohesión e unha capacidade de acción e mobilización social moi potentes” comenta Cristina Botana da ETSAC.

Na actualidade proxéctase sobre este territorio a construción dunha urbanización (da promotora Metrovacesa) de vivendas de luxo que xa se propuxera a comezos do ano 2000 e que semella que se vai reactivar coa entrada do novo goberno socialista de Inés Rey en María Pita. Neste sentido Cristina Botana afirma que “estas xornadas están pensadas para pór o foco na veciñanza como axente de intervención e negociación, ademáis de realizar unha aprendizaxe para o alumnado de diferentes disciplinas.”

Composición das xornadas

As xornadas contan con dous espazos de aprendizaxe complementarios: seminarios sobre os distintos bloques temáticos na Facultade de Socioloxía e o traballo no propio barrio d'O Campanario. Na primeira semana abordouse a contextualización dos asentamentos precarios na cidade e as intervencións pasadas e presentes nestes tecidos, e realizouse un roteiro pola área do Portiño a cargo do Cooperativa Ergosfera —que fai proxectos de investigación e intervención urbana na cidade desde o ano 2006— no que se recoñeceron tamén outros barrios do lugar: as vivendas do grupo pescadores, as situadas en pedra da barca ou San Pedro de Visma.

As xornadas teñen como base teórica a necesaria visión multidisciplinar de accións para a xestión social do hábitat. Polo tanto procúrase a implicación do alumnado de diversas facultades do campus como son as de socioloxía, arquitectura, camiños, traballo social e educación social. Neste sentido “foi unha sorte poder formar un equipo transdisciplinar como queriamos, ademais vanse propor traballos de fin de grao sobre estas temáticas, que axudará a consolidar a xestión social do hábitat nos diversos programas académicos,” comentan dende a organización.

As persoas inscritas deberán realizar un traballo que pretende pór en valor a memoria do barrio a través da escoita das súas voces, aquelas que levan toda a vida no barrio pero tamén da infancia. Alén disto, a intención é que se faga unha auto diagnose da situación actual do barrio, para que a veciñanza poida utilizala para calquera acción que emprenda no futuro.

A Cubela, o inicio de todo

No mesmo lugar onde agora está a estación de buses e un centro comercial dos de antes —na Cubela— vivían centos de familias que traballaban no Porto da Coruña e que a mediados dos anos 60 se viron expulsadas pola planificación urbanística da época. Despois xurdiron os asentamentos precarios de Penamoa, As Rañas, A Pasaxe, O Portiño, O Campanario, etc. Achegándonos máis ao presente, a inicios desta década cando houbo que construír a chamada terceira ronda —unha nova vía de saída da cidade— tamén se desaloxou Penamoa baixo un plan municipal que levaba por título Erradicación do chabolismo (sic), “como se quixeramos expulsar a pobreza da cidade, facela invisible” comenta un dos asistentes dende o público.

Deste xeito é como os desenvolvementos urbanísticos expulsan a súa propia poboación, pois “moitos dos problemas dos asentamentos precarios desta cidade foron creados pola propia administración” apunta Xiao Varela, responsable de urbanismo do Concello no período 2015-2019 pola Marea Atlántica, tamén participante das xornadas.

As análises que chegan

Na primeira semana de outubro, as xornadas contarán coa participación de voces representativas dos discursos anti-hexemónicos e do activismo antirracista. Na tarde do xoves 3 de outubro achegaranse desde o CES de Coimbra os investigadores e activistas da organización romaní Kale Amenge: Cayetano Fernández e Sebijan Fezjula. Disertarán sobre o antixitanismo de Estado e a autonomía política romaní na Europa anti-xitana. Na segunda semana de outubo, o xoves día 10, Pastora Filigrana chegará desde Sevilla para completar as voces sobre o anti-xitanismo desde unha mirada decolonial.

Na derradeira semana das xornadas, analizaranse os procesos do racismo institucional, tamén aquelas práticas integradoras e homoxeneizantes dos poderes públicos ou do chamado oeneguerismo, que moitos colectivos racializados levan anos denunciando. Deste xeito o mércores día 16 de outubro, Luzia Oca (UTAD-PT) falará sobre o mito da integración perfeita. As xornadas rematarán coa participación do colectivo Afrogalegas, que profundizarán en como afectan as fronteiras internas e o espazo nos corpos das persoas racializadas.