Kudeatzaileen garaia, ez kapitalistena?

XIX. mendetik gaur egun arte, gizartea bitan banandu izan dute, burgesia eta langileria. Kapitala dutenek, ekoizpen bitartekoen jabeak kapitalistak dira. Eta beren aurrean, langileria dago, bitarteko horien desjabetze prozesu baten ondoren, euren lana saldu behar dutenak dira. Hauxe da kapitalismoaren oinarri garrantzitsu bat.

Azalpen hau asko garatu izan da. Azken urteotan konplexutasuna haziz joan da, gizarte zientziek aurrera egin duten erritmo berean. Hor kokatzen ditugu Gerard Dumenil eta Dominique Levyren ekarpenak, Michael Roberts ekonomista marxista britainiarrak beren blogean1 gurera ekarri dituena, hauek argitaratutako azken liburua aztertuz. Dumeil eta Levyk beraien azken liburuan defendatzen duten tesia da ekoizpen modu kapitalista beren amaierara heltzen ari dela, beste ekoizpen modu berri bat agertzen den bitartean, klase “kudeatzaile” batean oinarria duena. Hauen hitzetan lehenago kapitalistak zeuden, ekoizpen bitartekoen jabeak zirenak eta plusbalio bat lortzeko asmoz, langileak esplotatzen zutenak. Orain, klase kudeatzaile hau, bitartekoen jabe ez direnak, enpresa trasnazional eta finantzen gainean duten boterea erabiltzen dute. Hauen ustez, herri-klaseek hauek presionatu behar dute progresista eta modernoak izan daitezen, klase kapitalistarekin bukatzeko asmoz, gizarte berri meritokratiko bat ezarriz.

Dumelein hitzetan, gaur egun enpresa nagusien gidaritzapean dagoena ez da klase kapitalista, kudeatzaileak baizik: XIX. mendean klase feudala desagertu edo kapitalista bihurtu zen; XXI. mendean, klase kapitalista desagertu edo kudeatzailea bihurtu beharko da, enpresen buru kudeatzaileak baitaude. Horretarako Dumelein eta Levyk ebidentzia enpirikoak erabiltzen dituzte hau frogatzeko, kudeatzaileek enpresa handien eta, honen ondorioz, ekonomiaren gidaritza beren esku dutela. Amerikako Estatu Batuetan, adibidez, herrialdeko %1 aberatsenek, euren diru sarreren %80a kudeatzaile eta goi-exekutibo soldatetatik eskuratzen dute, ez kapitalen sarreren bidez (interesak, dibidenduak eta irabaziak). Zentzu horretan, pertsona hauek kudeatzaileak dira, ez kapitalistak. Autoreek planteatzen dutena da birpentsatzea goi-zuzendari hauek funtzioa, teoria marxista tradizionalean kapitalisten funtzionario soilak baitziren.

Simon Mohunek Amerikako Estatu Batuetarako azterketa2 egin du, antzeko ondorioetara iritsiz. 2011n langileak oraindik populazioaren %83,7 ziren, baina kapitalista hutsak soilik %2a, hots, interes, errenta eta dibidenduen bitartez bizi ahal zirenak; kudeatzaileek (%14,4) soldaten bidez euren aberastasunaren parte handi bat lortzen baitzuten. Gainera, azken 30 urteetan berdintasun ezak asko handitu du, klase kapitalista hutsa honen irabazlea izaten, besteen okerrerako. Klase kapitalista honen sarrerak, langileen 9 bider ziren orain dela 30 urte; gaur egun, aldiz, 22. Kudeatzaileena langileen 2,5 bider ziren; 2011kan, 3,5. Desberdintasun eza horren hazkundea langileen esplotazioa handitu delako uler daiteke.

Hala ere, argi utzi behar da kudeatzaileen artean aldeak daudela, tarte horretan enpresa baten zuzendari bat aurki genezakeelako, gainbegirale batekin batera: ezin dugu talde homogeneo baten bezala hartu, Mohunen arabera. Orduan, kudeatzaileek euren lana egiteko ze klase-interes dute? Euren lana %1en interesak (kapitalista hutsak direnak) kudeatzea da; euren lana akziodunen, akzioen prezioen eta irabazien menpe dago, nahiz eta oso ondo ordainduak dauden.

Swiss Federal Institute of Technologyk ikerketa bat egin zuen, mundu mailako 37 milioi enpresak aztertuz. Lanaren ondorio nagusia 147 enpresek aberastasunaren %40a kontrolatzen duten izan zen. Dumeilek datu hau erabili izan du beren teoria baieztatzeko, enpresa hauek gidatzen zutenek kudeatzaile eta finantza zuzendariak baitziren, bateratze eta horrelako enpresa neurriak euren esku baitzeuden. Euren hitzetan, “kudeaketa-kapitalismoaren” froga bat zen. Michael Robertsen iritziz, aldiz, ekoizpen modu kapitalistaren adibide argia da, Marx berak deskribatu zuen bezala: kapitalismoa kontzentratzeko joera.

Dumenilen proposamen politikoa, orduan, langile klaseek klase borroka indartu behar dutela da, baina ez kapitalismoaren ordez sozialismoa ezartzeko, baizik eta gobernatzen duen agintari klasea ezkerrera bultzatzeko: lanaren aldeko erreformak ezartzeko eta gainbeheran dagoen klase kapitalista isolatuta uzteko asmoz. Honen ingurua, Roberts garratza da: kapitala gero eta esku gutxiagoetan eta zentralizatua badago, langileria gizartearen %80a baino gehiago bada, zergatik ez dugu “kudeaketa kapitalismo” hau ere eraisten?