Memoria histórica
O PP desmantela o departamento de Memoria Histórica da Deputación de Pontevedra

Desde que houbo o intercambio de chaves, tras as eleccións municipais, entre PSOE e BNG e o Partido Popular o 14 de xullo, un par de reunións con asociacións. En catro meses, esa foi toda a actividade coñecida da área de Memoria Histórica da Deputación de Pontevedra. E a perspectiva para o ano que vén non parece ser moito mellor. O Goberno provincial de Luis López Diéguez reduciu en máis dun 66% a partida orzamentaria dedicada a dignificar a memoria de persoas represaliadas da ditadura franquista e a de todas as vítimas do golpe de Estado de 1936. Para 2024, en función dos orzamentos presentados ante o resto de deputadas e deputados provinciais, soamente se van destinar 50.000 euros a este traballo.

Arquivada a querela contra o crime franquista de Moncho Reboiras

Sara Plaza Casares

Memoria histórica

Memoria histórica Arquivada a querela contra o crime franquista de Moncho Reboiras

Sara Plaza Casares

O asasinato do sindicalista galego Moncho Reboiras continúa impune porque a xustiza considera que os crimes do franquismo non poden ser xulgados pola súa prescrición e a Lei de Amnistía, pese aos cambios introducidos pola nova norma.

A redución é tremendamente significativa se se compara co orzamento do último exercicio, o do 2023. Para este ano, aínda en curso, o goberno bipartito de PSOE e BNG destinou 150.000 euros para esa mesma partida e contratou a dúas persoas, unha técnico e unha auxiliar administrativa. Ademais, reservou 100.000 euros extra para que a propia Deputación e os concellos pontevedreses puidesen retirar toda a simboloxía franquista que aínda hoxe vive en edificios, rúas e prazas por toda Galiza. É un imperativo legal. O artigo 35 da lei de Memoria Democrática establece claramente que “cando os elementos contrarios á memoria democrática estean situados ou colocados en edificios de carácter público, as institucións ou persoas xurídicas titulares dos mesmos serán responsables da súa retirada ou eliminación”. En cambio, este novo Goberno provincial decidiu eliminar tamén esta partida. O equipo do deputado Rafael Domínguez (PP), encargado desta área na nova lexislatura, non tivo a ben contestar as preguntas desta redacción.

A estratexia do PP de Galiza segue o rumbo que marcou Feijóo chamando “pelexa entre avós” á Guerra Civil ou promocionando retiros de ioga no campo de concentración franquista da illa de San Simón

A estratexia do Partido Popular en Galiza segue o ronsel do rumbo que veu marcando o seu presidente, Alberto Núñez Feijóo, que catalogou de “vergoña” a lei de Memoria Democrática e prometeu por activa e por pasiva que a derrogaría se algún día se convertese en presidente do Goberno do Estado. Algo cada vez máis improbable, polo menos no curto prazo. Da súa boca tamén saíron algunhas das maneiras máis equidistantes de dirixentes do PP para referirse á Guerra Civil: “Hai 80 anos os nosos avós e bisavós pelexáronse”. Un eufemismo sen parangón. Pero é que antes de ocupar a cadeira do seu despacho en Génova 13, como presidente da Xunta de Galiza, apenas se lle lembran accións para honrar a memoria das 4.699 persoas asasinadas e as 28.234 galegas e galegos que sufriron algún tipo de persecución xudicial polas autoridades militares da ditadura. Todo o contrario.

Desde a Xunta, especialmente nos 13 anos de Goberno de Núñez Feijóo, afanáronse mesmo en resignificar espazos tan simbólicos para a memoria histórica de Galiza como a illa de San Simón (Redondela, Pontevedra), un dos maiores campos de concentración en territorio galego durante o Franquismo e por onde pasaron máis de 6.000 presos republicanos de todo o territorio español entre 1936 e 1943. Moitos deles foron fusilados alí mesmo, na tapia do cemiterio, pero historiadores e historiadoras aínda non foron quen de concretar cuantos. A promoción financiada pola Xunta dese espazo chegou a rozar a infamia coa organización de retiros de ioga, festivais de música ou festas de Samaín.

Adeus a un oasis ante a amnesia institucional

Tanto no breve período do bipartito do PSOE e o BNG na Xunta de Galiza como no agora extinto goberno de coalición progresista na Deputación de Pontevedra tentáronse paliar as estratexias da dereita galega para difuminar o contido simbólico e político destes espazos de represión e, moito máis, propuxéronse axendas ambiciosas, as primeiras, para traballar en pos dunha reparación aínda moi afastada. Unha das persoas clave no traballo dos últimos anos desde a Deputación foi a xornalista Montse Fajardo. Especializada en historia e feminismos, Fajardo comisariou exposicións, coordinou a publicación de libros sobre a materia e dirixiu durante anos equipos que se centraron en traballar en memoria histórica. “Temos medo de que se retroceda en todo o avanzado e de que se levan a cabo accións arredor de figuras como Alexandre Bóveda ou Castelao, se difuminen os seus perfís políticos”, explica ao Salto a até agora técnica especializada en memoria da institución.

Entre a deputada María Ortega e a xornalista Montse Fajardo levouse a cabo unha das axendas institucionais máis ambiciosas da historia da democracia en Galiza en materia de memoria

Baixo a súa batuta e a de María Ortega, deputada do BNG na anterior lexislatura, levou a cabo una das axendas institucionais máis ambiciosas da historia da democracia en Galicia en materia de documentación, recoñecemento e concienciación. Publicáronse 16 libros con varias derivadas arredor da historia da provincia, dous documentais, exposicións con intervencións nas rúas pontevedresas, eventos de música represaliada, teatro, preto de 200 actividades divulgativas polos concellos da provincia e outras tantas charlas monográficas por persoas de recoñecido prestixio na área memorialista. Tamén tiveron a ocasión de colaborar desde o departamento e coa Comisión pola Recuperación da Memoria Histórica de Salvaterra na realización de traballos previos á recuperación da foxa de Pastora (Salvaterra).

“Non podo facer ningunha valoración do que se fixo neste catro meses porque non se fixo nada en absoluto. Non sabemos ningún detalle da súa folla de ruta se é que a teñen”, denuncia a deputada María Ortega. “O que si que vemos é este recorte desproporcionado e que deixa moi claro que o que se vai a facer nesta área é totalmente limitado”, engade.

Como parte do Servizo de Patrimonio Documental e Bibliográfico da Deputación, adquiriu especial relevancia outro proxecto auspiciado polo departamento de Memoria Histórica: a creación dun arquivo de documentos, fotografías e publicacións relacionadas coas vítimas da represión, o propio funcionamento da ditadura ou a loita contra ela. “Esa foi a faísca que prendeu a posta en marcha, no Nadal de 2022, do programa Cae de Caixón, que anima a particulares e entidades a ceder o material que puideran gardar de maneira persoal, co fin de facelo público a través do noso buscador na rede, Atopo”, explican desde o antigo equipo.

A colección Memoria Histórica supuxo integrar nos fondos do Servizo de Patrimonio Documental e Bibliográfico achegas tan importantes como a colección fotográfica de Os fillos do Sol, cedida pola filla de Natalio Abad, un dos promotores desta iniciativa de principios do século XX; a documentación da historia do nacionalismo galego na clandestinidade, a través do fondo Reboiras; fotografías inéditas da presenza de nazis no Val Miñor e Pontevedra ou a primeira fotografía que se fixo a marinense Neves Martínez tras recuperar o pelo rapado polos fascistas en 1936; listaxes manuscritas de persoas fusiladas; ou unha carta a Cruz Gallástegui informando dunha folga de traballadoras da Misión Biolóxica en pleno franquismo.