Constitución
A Constitución que o pobo galego non referendou

Corenta anos despois do referendo de aprobación da Constitución asistimos, como todos os decembros, ao habitual espectáculo de enaltecemento das supostas bondades producidas polo réxime do 78 e da Carta Magna que o cimentou. Vértense ríos de tinta en redaccións ao longo de todo o Estado para encomiar a bendita Constitución, que abriu o período de concordia e paz máis prolongado que coñeceu España nos últimos séculos, segundo din. “A Constitución que nos demos”, repiten unha e outra vez tertulianos e políticos, para logo dicirnos que non se pode cambiar porque “foi votada polo pobo español”. Pero, e o pobo galego, votouna?

Tal e como se ten explicado máis dunha vez, o proceso electoral que precedeu ao referendo non estivo carente de polémica, e o contexto no que se deu non foi o ideal para falar dun referendo con todas as garantías, polo menos non con todas as garantías que se esixirían en ocasións posteriores. Con todo, existe outra cuestión exclusiva de Galiza que fai máis pertinente dubidar do apoio do pobo galego á Constitución: os índices de participación.

Un 49,8% dos votantes galegos decidiron non acudir a votar aquel 6 de decembro. Se a isto sumamos os votos negativos contabilizados, chegamos á conclusión de que tan só o 44,69% do censo galego ratificou a Carta Magna votando polo si.

Un total de 2.107.613 galegos foron convocados a votar o 6 de decembro do 78, dos cales tan só 1.058.042 -un 50,2%- exerceron o seu dereito. As provincias de Ourense, co 39,4%, e Lugo, co 41,8%, foron as dúas provincias de España con menores índices de participación. A Coruña e Pontevedra, provincias que concentraban os núcleos urbanos de maiores dimensións da Galiza, rexistraron uns índices de participación do 54,5% e do 55,2%, respectivamente. Desta forma, un 49,8% dos votantes galegos decidiron non acudir a votar aquel 6 de decembro. Se a isto sumamos os votos negativos contabilizados, chegamos á conclusión de que tan só o 44,69% do censo galego ratificou a Carta Magna votando polo si. Pero, a que se debeu este comportamento?

Unha das razóns, habitualmente aducidas, para explicar os altos índices de abstención que rexistrou o referendo na Galiza é a posición do nacionalismo e da esquerda galega fronte ao mesmo. E é que nos anos inmediatamente previos e posteriores á morte de Franco o movemento nacionalista galego tomou un gran impulso en distintos sectores da cidadanía. Así o cre a escritora e política Elvira Souto (A Coruña, 1947), que naqueles anos exerceu como Secretaria Xeral da Unión do Povo Galego, e que asegura que “se o nacionalismo era unha cousa de pouco impacto uns anos antes, despois do que aconteceu no 75 –no que houbo unha morte [a de Moncho Reboiras, asasinado pola policía en Ferrol en agosto dese ano], persoas presas, e moita xente que foi detida– o movemento comezou a medrar, e todo aquilo tivo unhas consecuencias que nós non esperabamos, porque a xente empezou a coñecernos máis e houbo unha resposta popular moi curiosa”.

A esquerda nacionalista aliñouse contra a Constitución española e fronte a todo o proceso que se deu en chamar de ‘Transición Democrática’

Tal e como sinala Souto, o movemento nacionalista tivo un forte empuxe neses anos, sendo a UPG o actor principal do mesmo. “Houbo un ascenso moi notable do nacionalismo, houbo unha chea de persoas que adhiren á idea, e que se inscriben nos partidos, en concreto na UPG, que naqueles momentos era o que con diferenza tiña mais xente afiliada”. É neste contexto no que, conxuntamente con outras forzas entre as que aparecen partidos como o Partido Socialista Galego e o Movemento Comunista Galego, nace o Consello de Forzas Galegas, no ano 76, como plataforma unitaria para aglutinar ás forzas que non se adherían ao proceso de Transición aberto no seo do Estado. Tal e como sinala o Doutor en Historia e profesor da Universidade da Coruña, Uxío-Breogán Diéguez (Madrid, 1978), “a esquerda nacionalista na Galiza aliñouse contra a Constitución española e fronte a todo o proceso que se deu en chamar de ‘Transición Democrática’; entendendo que co mesmo non se procuraba desartellar estruturalmente a ditadura militar franquista, senón procurar a reformulación, na súa aparencia e forma xurídico-político-administrativa, dun sistema que xa resultaba extemporáneo e que tiña que achar ou seu encaixe no sistema dominante, no marco dunha economía capitalista mundial e a partir da súa homologación no ‘mercado común europeo’ .

Este Consello de Forza Galegas promulga, no ano 76, as Bases constitucionais para a participación da nación galega nun pacto federal e de goberno provisorio galego, no cal se sintetizaban as reivindicacións da esquerda nacionalista e dos seus socios. Neste sentido, a proposta constitucional referendada no 78 non satisfacía as demandas presentadas nas Bases constitucionais, o cal levou ao rexeitamento da mesma. En palabras de Elvira Souto: “o corsé da Constitución non nos chegaba para poder por en práctica o noso programa, era moi axustado, e entón chamamos ao non ou á abstención”.

Esta posición é compartida pola escritora feminista Nanina Santos (Padrenda, 1951), que naquel momento era membro do Movemento Comunista da Galiza. “ Lembro que no momento no que se planifica a Constitución a esquerda divídese entre a esquerda que vai votar non, e a esquerda que se vai a abster...eu estaba entre os que se ían abster...pero digamos que a crítica, o que é a crítica que ven destes dous sectores da esquerda, coincide case totalmente”, afirma. Para ela, a Constitución chocaba en moitos sentidos coas aspiracións da esquerda, en particular “no tema do poder que se daba ás forzas armadas e na configuración do territorio” mais “tamén había moitas outras reivindicacións, como as que viñan do movemento feminista”.

Galiza estaba, maioritariamente, á marxe do sistema político español, sen dinámica de participación en clave democrática, e a mobilización política, após corenta anos de ditadura, era moi difícil e complexa fóra do ámbito urbano e vilego.

Así, a esquerda galega chamou tanto á abstención como ao voto negativo no referendo. Con todo, cal era a influencia que estas forzas tiñan sobre a cidadanía galega? Pódense explicar os índices de abstención rexistrados baseándose na posición que estes partidos tomaron? Santos cre que “seguramente dende a esquerda que se chamaría hoxe máis radical eramos pouco realistas, no sentido de non entender en que sociedade estabamos”. Esta posición é compartida por Diéguez, quen asegura que “electoralmente, no que ten a ver co referendo do 6 de decembro, dada a escasa influencia daquel nacionalismo (feito a si mesmo e en proceso de maduración; e que optou polo ‘non galego e popular’ naquel referendo constitucional, por ser a Carta Magna ‘española e colonial’, tal e como se podía ler na campaña do Bloque Nacional-Popular Galego), acho que debemos explicar os resultados do devandito referendo atendendo a outras realidades”.

Segundo o historiador, tampouco pódense explicar os resultados pola posición de rexeitamento ao marco constitucional tomada pola ultradereita. “A ultradereita era, estruturalmente, o sistema en si mesmo, con características en territorio galego que a facían diferenciarse da ultradereita española doutros territorios” afirma, para logo engadir que “diante do referendo do ’78 esa ultradereita comprendeu, a partir do deseño realizado polas elites franquistas, que debía mudar formalmente e sumarse ao proceso ‘democratizador’, para seguir gozando do poder”.

Entón, como explicar os altos índices de abstención? Tanto Diéguez como Santos coinciden en sinalar un factor fundamental para entender a sociedade galega e o seu comportamento electoral: o seu marcado carácter rural. Para Santos, ademais de tratarse dunha sociedade rural, a sociedade galega “estaba aínda moi desinformada, cun nivel de analfabetismo moi alto”. Esta posición é compartida por Uxío-Breogán, que cre que os resultados explícanse en parte “polo feito de estarmos a tratar dunha sociedade rural, moi dispersa, pouco tecnoloxizada, onde a presenza dos medios de comunicación, para alén da prensa, e radio, nomeadamente da televisión, era escasa e diante da cal o atractivo da Constitución estaba ausente ou, simplemente, non era críbel” . Mais o historiador apunta tamén ao illamento de Galiza no contexto do Estado como un factor clave: “que só votara o 50% do electorado galego debeuse a que a Galiza da altura estaba, maioritariamente, á marxe do sistema político español (desvertebrado e sen desexo dun sistema alternativo en clave galega, após o tempo republicano e a dura represión...), sen dinámica de participación política en clave democrática, e a súa mobilización política, após corenta anos de ditadura, era moi difícil e complexa fóra do ámbito urbano e vilego.” Desta forma, a esquerda nacionalista na Galiza aliñouse contra a Constitución española e fronte a todo o proceso que se deu en chamar de ‘Transición Democrática’

Pero se en algo coinciden Diéguez, Santos e Souto é en que non é posible afirmar rotundamente, en vista dos resultados, que a sociedade galega referendase a Constitución. “Creo que con esa participación non podes dicir categoricamente que Galiza é constitucionalista”, sinala Santos, mentres que Souto vai máis aló, para afirmar que “o pobo galego non é o español, entón o que votou o pobo español votaríano eles, alá eles se quixeron votar iso, así lles vai con ese Rei, pero os Borbóns non están alí por nós”