Lata
Imaxe de Miguel A. Padriñán en Pixabay.

Economía circular
O mito da Economía Circular

O reciclado perfecto que nos anuncian é fisicamente imposible e parte de taxas ridículas a nivel mundial.

Coordinador do Instituto Resiliencia

4 ago 2021 06:09

“A transición da UE a unha economía circular reducirá a presión sobre os recursos naturais e creará crecemento sustentable e empregos”. Quen afirma isto non é ningún alumno que suspendera matemáticas de 2º de primaria ou que faltara á clase cando explicaron que polo menos desde tempos de Euclides, os círculos teñen raios constantes, é dicir, que non poden medrar. Afírmao nada menos que a Comisión Europea, na presentación no seu web oficial do Plan de Acción para a Economía Circular, como parte do European Green Deal. E non só pretende conseguir esta xeometría imposible que conxugue circularidade metabólica da economía (que todo o que sae volva entrar, e que todo o que entre proveña do ciclo anterior) con crecemento, senón que o pretende lograr en menos de trinta anos! “É un prerrequisito para conseguir o obxectivo de neutralidade climática da UE en 2050”, pódese ler na mesma páxina. Pois se temos como requisito previo algo que é matematicamente imposible, xa podemos imaxinar as posibilidades que temos que chegar á ditosa “neutralidade climática”: un cero ben neto.

Economía
Camiño a Thanatia
Os científicos Alicia e Antonio Valero avisan da morte previsible da nosa civilización mineira.

Así, non é de estrañar que un dos meirandes especialistas europeos en recursos minerais, o catedrático da Universidade de Zaragoza Antonio Valero, afirme no libro-entrevista Thanatia ao respecto dos supostos obxectivos públicos ao redor da economía circular: “Estásenos tratando coma se fósemos parvos”. Neste libro explican el e mais a súa filla Alicia, directora de Ecoloxía Industrial no Instituto CIRCE, que “é simplemente imposible reciclar todo o volume dunha determinada materia” e que o motivo disto reside en que “sempre existirán procesos de dispersión, irreversibilidades, etc.”: isto é, a teimuda segunda lei da Termodinámica. Cualifican o lema da economía circular de “fermoso oxímoron” ou de “estupefaciente”, e explican que “nos procesos de reciclado non existen círculos, unicamente espirais”. Eles propoñen, xa que logo, coas leis da termodinámica na man, unha realista “economía espiral”, na que en cada ciclo dos procesos económicos se vai tendo que usar cada vez menos materiais e menos enerxía, algo que soa moito ás propostas do Decrecemento.

Nos procesos de reciclaxe non poden existir círculos, apenas espirais.

Algúns defensores da economía circular sinalan a Biosfera como modelo, un sistema onde se reciclan completamente (ou case, porque o 100% é termodinamicamente imposible) todas as materias, e que se nutre para ese incesante labor de reciclaxe a escala planetaria unicamente da enerxía renovable procedente do sol. Porén, con todo o que ten de referencia para a defensa dunha biomímese, no cerne de propostas como a Permacultura ou a Agroecoloxía, pretender que as economías mundiais, que apenas reciclan no seu conxunto un 6% da materia (segundo o estudo de 2015 “How Circular is The Global Economy?”) e que usan enerxía apenas nun 11% renovable, cheguen a alcanzar o carácter case perfectamente circular da Biosfera, e que o fagan sen abandonar o modelo capitalista actual, que precisa medrar constantemente, resulta unha perigosa fantasía.

As persoas que aseguran “se a Biosfera pode, nós tamén” esquecen que Gaia está dedicada simplemente a se automanter, e que o fai grazas a uns fluxos de enerxía permanentes mais moi modestos e dispersos (aprox. 1 W/m2) mentres que a Megamáquina capitalista-industrial o que busca é crecer incesantemente e precisa dunhas densidades enerxéticas (100 W/m2 ou máis cada vez que nos peta) que só foron posibles grazas ao chute irrepetible da enerxía fósil. “Mentres a demanda aumente ano tras ano, nin mesmo reciclando preto do 100% de material poderiamos prescindir da extracción”, afirma Alicia Valero en Thanatia (p. 118). E exemplifícao cun caso que coñecemos ben, o do aluminio, un dos metais que máis se recicla no mundo: ao ritmo actual precisariamos dous séculos e medio para chegar a unhas taxas de reciclaxe do 98%, pero aínda así, se a demanda aumenta un 2% anual, teriamos que seguir duplicando a extracción de bauxita cada 35 anos!

Vertedero
Vertedoiro. Fotografía de Jullien Belli.

O máis sangrante é que esta ridiculez imposible da Economía Circular a están a defender con plena seriedade as instancias que nos gobernan, desde a UE co seu plan CEAP, até o goberno español, ou mesmo o galego. “Tanto a economía mundial como a da UE están aínda moi lonxe dunha economía circular. Tendo en conta un crecemento medio do consumo material mundial de preto de 3,6%, non está á vista na actualidade”, concluían os autores do devandito estudo publicado no Journal of Industrial Ecology. Xa que logo, semella máis un slogan insultantemente baleiro ca unha realidade transformadora das nosas sociedades cara á sustentabilidade.

A Biosfera recicla preto do 100% pero non ten que termar dun crecemento perpetuo nin acumular materiais en stocks industriais.

Da mesma maneira que nos pretenden facer crer que van descarbonizar a economía a base de construír parques eólicos, trens que anden con hidróxeno e coches a batería, queren que creamos que a van circularizar só con mellorar un pouco a reciclaxe, aplicar tépedas medidas de redución do lixo e usar algúns refugallos como materia prima nunhas poucas industrias.

De tomarnos realmente en serio o obxectivo de facer quasicircular a economía, do primeiro que habería que desprendernos sería do obxectivo de facer medrar o PIB a cada ciclo. En consecuencia, habería que desprenderse tamén do Capitalismo, algo que de todos os xeitos tamén deberiamos facer para cumprir os nosos obxectivos climáticos e de transición enerxética e simplemente sobrevivir á desfeita que causamos no sistema climático do noso planeta. En segundo lugar deberiamos basear as nosas economías de novo principalmente no sector primario, ao tempo que o reconvertemos a un modelo 100% agroecolóxico, pois soamente as economías agrarias tradicionais ou que sigan novos paradigmas como a Permacultura, poden realmente reciclar e recuperar a totalidade dos recursos. Pero unha sociedade que virou basicamente unha “civilización mineira” (Valero & Valero) e industrial, non ten xeito de ser circular.

Un dos motivos que sinalaba o estudo publicado no Journal of Industrial Ecology é que as sociedades industriais acumulan moito material en forma de stocks en uso. A economía deste tipo de sociedade insustentable trazou desde o comezo unha xeometría en forma de espiral en expansión exponencial que foi acumulando até proporcións descomunais materiais en forma de edificios, estradas, fábricas e máquinas ademais de en residuos por terra, mar e aire. Agora cómpre deter canto antes o crecemento desa espiral, como fai o caracol símbolo do Decrecemento cando alcanza a madurez, e ir máis aló: reverter a espiral para facela decrecer, para “adelgazar o noso metabolismo” (Carlos de Castro) e así abandonar a súa mórbida obesidade antes de que nos mate. É a economía magra que defendía tamén David Fleming, a economía homeostática de Herman Daly na que nos podermos estabilizar, daquela xa moito máis preto dun círculo. Iso sería “falar en serio de economía circular”, sen o cal, advirte o profesor Valero, “a descarbonización non tería sentido”. Alicia Valero sinala, pola súa banda, que “construír unha verdadeira economía circular ten que pasar por abandonar o mito da reciclaxe coma círculo perfecto no que o consumo non é destrución, senón un intre dun ciclo eterno de recuperación total”.

A Transición Enerxética vai camiño de producir un xigantesco efecto rebote que nos afaste aínda máis da Economía Circular

As implicacións desta falta de circularidade actual e previsible para os plans de Transición Enerxética dos nosos gobernos fan que, mesmo se houber materiais para crear unha primeira xeración de instalacións de captación de renovables (algo que poñen en dúbida diversos estudos) que chegasen a fornecernos cos 12 TW que ten calculado Antonio García-Olivares, por exemplo, chocariamos en apenas unha xeración (pois é a súa vida útil aproximada: 20-25 anos) coa necesidade de reemprazalos, construíndo outro sistema totalmente novo, e tendo ademais que empregar non pouca desa enerxía en tentar reciclar o máximo posible dos sistemas vellos. Así, o “maior efecto rebote da historia da Humanidade”, que segundo os Valero vai camiño de supor a Transición Enerxética tal e como está formulada, vai implicar que lonxe de achegarnos con ela á circularidade da nosa economía, imos aumentar o seu carácter extractivo, para construír todas as instalacións de captación de enerxía renovable con materiais moi difíciles ou imposibles de reciclar.

Porén, outro tipo de renovables que realmente contribuísen a achegarnos á circularidade serían posibles, defenden algúns autores, como os sistemas que empregan a enerxía térmica do sol para fornecer calor ou a forza do vento e da auga para mover maquinaria in situ (sen precisar liñas de alta tensión, baterías, plantas de hidróxeno verde ou sistemas complexos de transporte e almacenaxe, e construíbles con materiais máis sinxelos de obter e de reciclar), algo moi achegado ao que foron os usos tradicionais das múltiples formas da enerxía renovable coñecidas e aproveitadas desde hai milenios pola nosa especie: forxas, muíños, batáns, fornos, veleiros... Mais isto sería, con toda seguridade, insuficiente para termar dunha civilización capitalista do crecemento perpetuo na que a enerxía e o poder acadaron niveis de escala e concentración xamais vistos na nosa historia.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Culturas
Rural A recuperación da taberna tradicional galega como dinamizadora social
A taberna galega reinvéntase para acoller espectáculos de música, literatura, artes plásticas e visuais, entre outras moitas actividades que dinamizan a cultura do país pola súa xeografía.
Crisis climática
Entrevista Andreu Escrivà: “La economía circular es físicamente imposible”
El ambientólogo y divulgador Andreu Escrivà vuelve a la carga con ‘Contra la sostenibilidad’, un libro donde destapa las estrategias comunicativas que el capitalismo verde cuela en el lenguaje para perpetuarse.
Economía
El arte de una economía sostenible
La Nueva Bauhaus Europea es una iniciativa que pretende transformar diferentes sectores de la economía para construir un futuro sostenible, inclusivo y enriquecedor. Como parte de esta reflexión, es hora de repensar la relación entre sostenibilidad, economía y arte
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Comunidad de Madrid
Protocolos de la vergüenza Las mentiras de Ayuso en el quinto aniversario de la pandemia
La presidenta de la Comunidad de Madrid intenta lavar su imagen con un vídeo y un comunicado plagados de maquillaje.
Precariedad laboral
Migraciones La nueva diáspora española: entre la precariedad y el activismo
En “No nos vamos, nos echan” se recogen las experiencias de movilización social protagonizadas por los emigrados españoles tras la crisis de 2008.
Pueblo kurdo
Siria Las milicias kurdas firman un acuerdo ambiguo con Damasco en un Estado sirio aún sin definir
Las Fuerzas Democráticas Sirias (SDF), lideradas por los kurdos, y el Gobierno de Al Jolani han firmado un acuerdo que promete estabilidad, pero que deja más preguntas que respuestas.
África
Alima Ngoutme “La solidaridad femenina es importante para que en África logremos la inclusión de los niños con discapacidad”
A través de su asociación, Alima Ngoutme, y a partir de una experiencia personal, ha concentrado sus esfuerzos por conseguir la plena inclusión social de los niños y niñas con discapacidad en su país natal, Camerún.
Serbia
Protestas estudiantiles Belgrado se prepara para una protesta multitudinaria
El Gobierno de Aleksandar Vučić se enfrenta a una de las manifestaciones más importantes en la historia reciente del país
Pueblo gitano
Opinión Un autogobierno para el Pueblo Gitano
La Constitución no incluye al Pueblo Gitano, por tanto, requiere un cambio para incluirle respetuosamente en el entramado institucional que compone el Estado.

Últimas

Kabilas de mesa camilla
Kabilas de mesa camilla ¿Ramadán mubarak? o ¿ramadán digital?
La omnipresencia hace que las pantallas lo ocupen todo, incluso ese vacío que deja la abstinencia de comida y agua, y donde se supone que cada criatura se encuentra con lo que emana de sí misma.
Comunidad de Madrid
Privatización de los servicios sociales Ayuso propone 40 residencias privatizadas en una comunidad donde solo el 5% son públicas
El gobierno de la Comunidad de Madrid planea la construcción de 40 residencias cuya gestión estará en manos de empresas privadas. Partidos políticos, sindicatos, ONG y colectivos sociales se unen para oponerse a este nuevo “plan privatizador”.
Badajoz
Derechos laborales Denuncian la privatización y precariedad en la muerte en el piso tutelado en Badajoz
Los sindicatos y consejos profesionales señalan que las subcontrataciones limitan los recursos humanos y materiales, poniendo en riesgo a menores y profesionales.
Más noticias
Huelva
Medio ambiente Un fondo de inversión amenaza Doñana con la construcción de un proyecto gasístico
Los ecologistas alertan sobre los peligros ambientales de la petición del nuevo sondeo asociado al almacenamiento de gas natural Marismas, promovido por Trinity Energy Storage, en el que participa el fondo de inversión Teset Capital
Feminismos
8M Lluvia feminista para un 8M antirracista en Madrid
VV.AA.
Más de 80.000 personas, según los datos de la organización, han secundado la marcha que la Comisión 8M ha organizado entre Atocha y Plaza España, cuyo eje principal ha sido el antirracismo como antídoto necesario para conseguir derechos para todas.
Salud mental
Sesgos en medicina Mujeres y consumo de psicofármacos: la medicalización de sus vidas
Las mujeres consumen el doble de psicofármacos que los hombres. Además de una mayor prevalencia de depresión o ansiedad, las especialistas avisan de sesgos de género en los diagnósticos.

Recomendadas

Migración
Migraciones Bruselas anuncia un nuevo proyecto de ley para acelerar las deportaciones de personas migrantes
La Comisión Europea ha presentado este martes un nuevo proyecto de ley que tiene como objetivo intensificar y acelerar las deportaciones de personas indocumentadas a sus países de origen o países de tránsito.
Galicia
Galicia La Xunta entorpece el acceso a más de 8.500 contratos que suman 57 millones de gasto
La Axencia de Doazón de Órganos e Sangue indexa miles de pagos sin concepto e imposibilita su fiscalización. La Xunta de Alfonso Rueda aduce que la opacidad es causada por “un fallo de codificación”. Sin embargo, esa práctica se repite desde 2018.
Islamofobia
Religión El aumento de vetos al hiyab en escuelas reaviva el debate sobre la islamofobia en España
Cada vez son más los centros educativos que están vetando estas prendas propias de la cultura musulmana a través de disposiciones en sus protocolos internos.
Fronteras
Fronteras Sombras en el acuerdo de cesión de competencias pactado por el PSOE y Junts
El acuerdo sobre transferencia de las competencias en materia de migración entre PSOE y Junts encuentra el 'no' de Podemos y de organizaciones de migrantes y el 'sí' con matices de la izquierda independentista y de Sumar.