Lata
Imaxe de Miguel A. Padriñán en Pixabay.

Economía circular
O mito da Economía Circular

O reciclado perfecto que nos anuncian é fisicamente imposible e parte de taxas ridículas a nivel mundial.

Coordinador do Instituto Resiliencia

4 ago 2021 06:09

“A transición da UE a unha economía circular reducirá a presión sobre os recursos naturais e creará crecemento sustentable e empregos”. Quen afirma isto non é ningún alumno que suspendera matemáticas de 2º de primaria ou que faltara á clase cando explicaron que polo menos desde tempos de Euclides, os círculos teñen raios constantes, é dicir, que non poden medrar. Afírmao nada menos que a Comisión Europea, na presentación no seu web oficial do Plan de Acción para a Economía Circular, como parte do European Green Deal. E non só pretende conseguir esta xeometría imposible que conxugue circularidade metabólica da economía (que todo o que sae volva entrar, e que todo o que entre proveña do ciclo anterior) con crecemento, senón que o pretende lograr en menos de trinta anos! “É un prerrequisito para conseguir o obxectivo de neutralidade climática da UE en 2050”, pódese ler na mesma páxina. Pois se temos como requisito previo algo que é matematicamente imposible, xa podemos imaxinar as posibilidades que temos que chegar á ditosa “neutralidade climática”: un cero ben neto.

Economía
Camiño a Thanatia
Os científicos Alicia e Antonio Valero avisan da morte previsible da nosa civilización mineira.

Así, non é de estrañar que un dos meirandes especialistas europeos en recursos minerais, o catedrático da Universidade de Zaragoza Antonio Valero, afirme no libro-entrevista Thanatia ao respecto dos supostos obxectivos públicos ao redor da economía circular: “Estásenos tratando coma se fósemos parvos”. Neste libro explican el e mais a súa filla Alicia, directora de Ecoloxía Industrial no Instituto CIRCE, que “é simplemente imposible reciclar todo o volume dunha determinada materia” e que o motivo disto reside en que “sempre existirán procesos de dispersión, irreversibilidades, etc.”: isto é, a teimuda segunda lei da Termodinámica. Cualifican o lema da economía circular de “fermoso oxímoron” ou de “estupefaciente”, e explican que “nos procesos de reciclado non existen círculos, unicamente espirais”. Eles propoñen, xa que logo, coas leis da termodinámica na man, unha realista “economía espiral”, na que en cada ciclo dos procesos económicos se vai tendo que usar cada vez menos materiais e menos enerxía, algo que soa moito ás propostas do Decrecemento.

Nos procesos de reciclaxe non poden existir círculos, apenas espirais.

Algúns defensores da economía circular sinalan a Biosfera como modelo, un sistema onde se reciclan completamente (ou case, porque o 100% é termodinamicamente imposible) todas as materias, e que se nutre para ese incesante labor de reciclaxe a escala planetaria unicamente da enerxía renovable procedente do sol. Porén, con todo o que ten de referencia para a defensa dunha biomímese, no cerne de propostas como a Permacultura ou a Agroecoloxía, pretender que as economías mundiais, que apenas reciclan no seu conxunto un 6% da materia (segundo o estudo de 2015 “How Circular is The Global Economy?”) e que usan enerxía apenas nun 11% renovable, cheguen a alcanzar o carácter case perfectamente circular da Biosfera, e que o fagan sen abandonar o modelo capitalista actual, que precisa medrar constantemente, resulta unha perigosa fantasía.

As persoas que aseguran “se a Biosfera pode, nós tamén” esquecen que Gaia está dedicada simplemente a se automanter, e que o fai grazas a uns fluxos de enerxía permanentes mais moi modestos e dispersos (aprox. 1 W/m2) mentres que a Megamáquina capitalista-industrial o que busca é crecer incesantemente e precisa dunhas densidades enerxéticas (100 W/m2 ou máis cada vez que nos peta) que só foron posibles grazas ao chute irrepetible da enerxía fósil. “Mentres a demanda aumente ano tras ano, nin mesmo reciclando preto do 100% de material poderiamos prescindir da extracción”, afirma Alicia Valero en Thanatia (p. 118). E exemplifícao cun caso que coñecemos ben, o do aluminio, un dos metais que máis se recicla no mundo: ao ritmo actual precisariamos dous séculos e medio para chegar a unhas taxas de reciclaxe do 98%, pero aínda así, se a demanda aumenta un 2% anual, teriamos que seguir duplicando a extracción de bauxita cada 35 anos!

Vertedero
Vertedoiro. Fotografía de Jullien Belli.

O máis sangrante é que esta ridiculez imposible da Economía Circular a están a defender con plena seriedade as instancias que nos gobernan, desde a UE co seu plan CEAP, até o goberno español, ou mesmo o galego. “Tanto a economía mundial como a da UE están aínda moi lonxe dunha economía circular. Tendo en conta un crecemento medio do consumo material mundial de preto de 3,6%, non está á vista na actualidade”, concluían os autores do devandito estudo publicado no Journal of Industrial Ecology. Xa que logo, semella máis un slogan insultantemente baleiro ca unha realidade transformadora das nosas sociedades cara á sustentabilidade.

A Biosfera recicla preto do 100% pero non ten que termar dun crecemento perpetuo nin acumular materiais en stocks industriais.

Da mesma maneira que nos pretenden facer crer que van descarbonizar a economía a base de construír parques eólicos, trens que anden con hidróxeno e coches a batería, queren que creamos que a van circularizar só con mellorar un pouco a reciclaxe, aplicar tépedas medidas de redución do lixo e usar algúns refugallos como materia prima nunhas poucas industrias.

De tomarnos realmente en serio o obxectivo de facer quasicircular a economía, do primeiro que habería que desprendernos sería do obxectivo de facer medrar o PIB a cada ciclo. En consecuencia, habería que desprenderse tamén do Capitalismo, algo que de todos os xeitos tamén deberiamos facer para cumprir os nosos obxectivos climáticos e de transición enerxética e simplemente sobrevivir á desfeita que causamos no sistema climático do noso planeta. En segundo lugar deberiamos basear as nosas economías de novo principalmente no sector primario, ao tempo que o reconvertemos a un modelo 100% agroecolóxico, pois soamente as economías agrarias tradicionais ou que sigan novos paradigmas como a Permacultura, poden realmente reciclar e recuperar a totalidade dos recursos. Pero unha sociedade que virou basicamente unha “civilización mineira” (Valero & Valero) e industrial, non ten xeito de ser circular.

Un dos motivos que sinalaba o estudo publicado no Journal of Industrial Ecology é que as sociedades industriais acumulan moito material en forma de stocks en uso. A economía deste tipo de sociedade insustentable trazou desde o comezo unha xeometría en forma de espiral en expansión exponencial que foi acumulando até proporcións descomunais materiais en forma de edificios, estradas, fábricas e máquinas ademais de en residuos por terra, mar e aire. Agora cómpre deter canto antes o crecemento desa espiral, como fai o caracol símbolo do Decrecemento cando alcanza a madurez, e ir máis aló: reverter a espiral para facela decrecer, para “adelgazar o noso metabolismo” (Carlos de Castro) e así abandonar a súa mórbida obesidade antes de que nos mate. É a economía magra que defendía tamén David Fleming, a economía homeostática de Herman Daly na que nos podermos estabilizar, daquela xa moito máis preto dun círculo. Iso sería “falar en serio de economía circular”, sen o cal, advirte o profesor Valero, “a descarbonización non tería sentido”. Alicia Valero sinala, pola súa banda, que “construír unha verdadeira economía circular ten que pasar por abandonar o mito da reciclaxe coma círculo perfecto no que o consumo non é destrución, senón un intre dun ciclo eterno de recuperación total”.

A Transición Enerxética vai camiño de producir un xigantesco efecto rebote que nos afaste aínda máis da Economía Circular

As implicacións desta falta de circularidade actual e previsible para os plans de Transición Enerxética dos nosos gobernos fan que, mesmo se houber materiais para crear unha primeira xeración de instalacións de captación de renovables (algo que poñen en dúbida diversos estudos) que chegasen a fornecernos cos 12 TW que ten calculado Antonio García-Olivares, por exemplo, chocariamos en apenas unha xeración (pois é a súa vida útil aproximada: 20-25 anos) coa necesidade de reemprazalos, construíndo outro sistema totalmente novo, e tendo ademais que empregar non pouca desa enerxía en tentar reciclar o máximo posible dos sistemas vellos. Así, o “maior efecto rebote da historia da Humanidade”, que segundo os Valero vai camiño de supor a Transición Enerxética tal e como está formulada, vai implicar que lonxe de achegarnos con ela á circularidade da nosa economía, imos aumentar o seu carácter extractivo, para construír todas as instalacións de captación de enerxía renovable con materiais moi difíciles ou imposibles de reciclar.

Porén, outro tipo de renovables que realmente contribuísen a achegarnos á circularidade serían posibles, defenden algúns autores, como os sistemas que empregan a enerxía térmica do sol para fornecer calor ou a forza do vento e da auga para mover maquinaria in situ (sen precisar liñas de alta tensión, baterías, plantas de hidróxeno verde ou sistemas complexos de transporte e almacenaxe, e construíbles con materiais máis sinxelos de obter e de reciclar), algo moi achegado ao que foron os usos tradicionais das múltiples formas da enerxía renovable coñecidas e aproveitadas desde hai milenios pola nosa especie: forxas, muíños, batáns, fornos, veleiros... Mais isto sería, con toda seguridade, insuficiente para termar dunha civilización capitalista do crecemento perpetuo na que a enerxía e o poder acadaron niveis de escala e concentración xamais vistos na nosa historia.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Culturas
Rural A recuperación da taberna tradicional galega como dinamizadora social
A taberna galega reinvéntase para acoller espectáculos de música, literatura, artes plásticas e visuais, entre outras moitas actividades que dinamizan a cultura do país pola súa xeografía.
Crisis climática
Entrevista Andreu Escrivà: “La economía circular es físicamente imposible”
El ambientólogo y divulgador Andreu Escrivà vuelve a la carga con ‘Contra la sostenibilidad’, un libro donde destapa las estrategias comunicativas que el capitalismo verde cuela en el lenguaje para perpetuarse.
Economía
El arte de una economía sostenible
La Nueva Bauhaus Europea es una iniciativa que pretende transformar diferentes sectores de la economía para construir un futuro sostenible, inclusivo y enriquecedor. Como parte de esta reflexión, es hora de repensar la relación entre sostenibilidad, economía y arte
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
OTAN
Europa Los líderes de la UE cierran filas con Zelensky en el contexto de derrumbe de la alianza con Estados Unidos
La cumbre de Londres del domingo 2 de marzo se cerró con una hoja de ruta para llevar a EE UU de nuevo la mesa de negociaciones con Ucrania. La UE apuesta por el rearme ante la amenaza rusa y el desfallecimiento de la Alianza Atlántica.
Estados Unidos
Genocidio Trump aprueba un paquete de armas de 3.000 millones de dólares para Israel
El presidente estadounidense ha alegado una “emergencia” para eludir al Congreso y aprobar un envío de armas que no llegará a Israel hasta 2026.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Las izquierdas rusa y ucraniana, ante un posible acuerdo de alto el fuego en Ucrania
Una de las principales demandas de la izquierda rusa es la liberación de los presos políticos. La ONU ha alertado de que la aplicación por parte de Ucrania del tipo de “colaboracionismo” está siendo excesivamente amplia.
Migración
México México, la última frontera
En la frontera sur, la presencia de migrantes está aumentando, entre otras razones, debido a la política del gobierno mexicano de devolver a los migrantes sin documentación desde el norte del país hacia el sur.
Opinión
Opinión Vitoria 3 de marzo. El memorial que soñamos
Cuando se cumplen 49 años de una de las masacres que marcaron el periodo postfranquista, se ha avanzado poco en la creación de un Memorial que establezca el relato preciso de lo que sucedió en Vitoria y por qué luchaban quienes estuvieron allí.

Últimas

Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El PSOE da muestras de cansancio con Yolanda Díaz
Tanto en Moncloa como en Ferraz la opinión sobre la gestión política de la vicepresidenta está en mínimos. Sin criticar su labor en Trabajo, la tropa de Sánchez ya anhela un socio que impulse la unidad a su izquierda con la mira puesta en el 2027.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Trump y JD Vance matonean en un show televisivo a Zelensky, que se va de vacío de la Casa Blanca
El presidente de Ucrania abandonó Washington DC sin firmar el pacto por el que se comprometía a vender los recursos minerales del país a cambio de garantías de seguridad.
La vida y ya
La vida y ya Habla más alto
La emoción no es solo por la noticia, es porque esta nieta que restituyó su identidad es la hermana de un amigo suyo de la infancia.
Más noticias
Que no te lo cuenten
El Salto Radio De las versiones de Mazón y el desalojo de trabajadores del campo
VV.AA.
El president de la Generalitat Valenciana ha cambiado de versión en varias ocasiones sobre cuándo llegó al CECOPI el día de la tragedia de la DANA
Macrogranjas
Maltrato animal Una investigación revela una nueva “masacre” en una granja de pollos que salpica a Mercadona
En España, la granja investigada comercializa el producto ‘Cuartos traseros de pollo’ en la cadena de Juan Roig y está certificada con el sello catalán Welfair de bienestar animal, según denuncia el colectivo ARDE que ha realizado la investigación.
Oriente Próximo
Oriente próximo Abdullah Öcalan llama a deponer las armas para lograr la plena democracia para el pueblo kurdo
El líder del Partido de los Trabajadores de Kurdistán llama a la disolución de la organización. Ankara dice que “estudiará” la situación, que también influye sobre Siria, Irán, Iraq y la situación en los países de Oriente Próximo.

Recomendadas

Palestina
Palestina Illan Pappé: “No esperaba esta magnitud de indiferencia europea ante lo que está sucediendo en Palestina”
El historiador de origen israelí no se ha sorprendido la violencia cometida por Hamás en octubre de 2023 ni de la reacción de Israel o el apoyo a Estados Unidos, pero sí de cómo ha abordado la cuestión la sociedad europea.
Dana
El Salto Radio Relatos para no olvidar de víctimas de la dana
Este podcast recoge la parte más humana, los detalles y los nombres propios de lo que sucedió el pasado 29 de octubre, relatos para no olvidar de víctimas de la dana.
Turismo
Turismo depredador Poca agua, mucho turismo: la crisis hídrica amenaza las islas Eolias en Italia
Las islas italianas del Mediterráneo están acusando especialmente las consecuencias de la turistificación, pero también de una crisis hídrica sin precedentes provocada por el cambio climático. Es el caso de las islas Eolias, en el norte de Sicilia.
Argentina
Argentina Gauchito Gil, uno de los nuestros hace milagros
En enero, más de 620.000 personas llegaron a Mercedes, una localidad de la provincia de Corrientes, en Argentina. Caminando, de rodillas, a caballo, para agradecer y hacer promesas a un santo popular: el Gauchito Gil.