Arte
Nelson Villalobos: “A Revolución Cubana foi positiva para o país, eu mesmo son un produto dela”

O artista cubano leva anos indo e vindo entre Cuba e o Estado español. Leva toda a vida adicándose á arte. Defínese coma un “pintor de pintores”, xa que non se etiqueta en ningún estilo, senón que ten e expresa moitas influencias. Considera tamén que a arte debe ser trascendental e representar conceptos universais.

Nelson Villalobos nai
Nelson Villalobos, cun cadro co retrato da súa nai falecida ao fondo. Miguel Núñez

A exposición do pintor cubano Nelson Villalobos estaba pensada para o mes de abril no Museo do Mar, en Vigo. Pasou o confinamento en Vigo, no seu estudo. Asegura, que lle serviu para rematar algunha obra. 

O artista nado en Cienfuegos estudou escultura na Escola Nacional de Artes da Habana graduándose no 78 e, no 84 en Pintura e Debuxo no Instituro Superior de Artes da mesma cidade. Logo, foi profesor de estudos superiores de debuxo en Cuba, pero só estivo dous anos. Comezou nun obradoiro de serigrafía e seleccionáronno para unha exposición de arte cubano contemporáneo no 1988. No 1991 mudouse a España, pero sempre estivo indo e vindo a Cuba, xa que segundo él “un non pode rexeitar as súar raíces”.

Unha gran parte da obra exposta en Vigo, está baseada na súa nai, xa que a súa morte colleulle lonxe dela e sentiu que “tiña que facer algo con tantos recordos”. 

As súas obras están sempre fóra da racionalidade e destaca moito o tratamento ás cores, “para iso están xa as fotos”, destaca.  Aparecen elementos surrealistas e abstractos. Coma “pintor de pintores”, gústalle facer un “cadro dentro dun cadro”, representando moitos elementos aparentemente inconexos nas súas obras. “Interésame moito o mundo da ciencia, as veces vense representado nas miñas obras partículas, átomos ou células”.

O pintor influenciado por Picasso, Matisse ou Wilfredo Lam valora a sorte de ter un mecenas detrás del que “apoia todo o que fago”. Baixo a idea do “constante movemento” fundou o grupo artístico Ruptura, onde, sen etiquetarse máis aló dun “villalobismo”, é un acordo entre todos os ismos. Con todo, Nelson Villalobos atendeu a O Salto e falamos sobre o seu estilo, a arte ou a sociedade á vez que vimos as súas obras, que están dispoñibles até finais de xullo.

Cadro surrealista nelson villalobos
Obra da entrada: conexion entre Vigo en Cuba a través do mar con elementos surrealistas de pintores que lle gustan a Nelson dentro da obra, á vez que xoga coas proporcións. Miguel Núñez

Como organizas a forma de crear unha obra?
Primeiro, comezo no meu estudo, un espazo pechado. Empezo por un elemento concreto, como pode ser unha perna da miña nai, dando a luz e forxando un pacto coa natureza. Desa idea pode comezar todo o proceso creativo dese cadro. Nas miñas obras pódense coller anacos diferentes do cadro, que contan historias diferentes entre sí, pero que poden ter a súa relación entre elas. Nesta exposición predomina o mar, mais, facéndoa dinme conta de que en case todas elas é un elemento presente. Ao final, eu son dunha illa, rodeada de auga. A auga é o elemento unificador para todas as persoas. Non só estamos rodeado por ela, senón que o noso corpo é maioritariamente líquidos.

Con todo, non busco que o espectador entenda que nun cadro meu sae a miña nai parindo. Quero transmitirlle sensacións. Eses estímulos cos que ás veces non chegas só con palabras. Encántame cando alguén que non ten nada que ver coa miña cultura ou co mundo da arte e sinte algo parecido ou o mesmo que podo sentir eu ao ver un cadro. A arte é a síntese do pensamento. Para facer arte, revengo nas miñas circunstancias e as dos meus, tentando plasmalas na pintura. Busco ser un pintor universal. 

A obra ten conexións entre Galiza e Cuba, sobre todo polo nexo do mar. Como interpretas a cor entre os dous países?
A cor está en tódalas partes. Aquí en Galiza hai grandes representación de cores, coma nos traxes do entroido rexionais. En diferencia con Cuba, a luz de aquí é máis grisácea e satura menos as cores, pero segue existindo e con tons moi parecidos aos nosos. As cores e o mar penso que son elementos comúns entre Galiza e Cuba. Ademais, a luz de Vigo é moi especial, grazas ao efecto espello que fai a ría.

Levo 30 anos en Europa e non atopo aquí a coolaboración artística que sí que vía en Cuba

Tendo en conta que gran parte desta exposición ten que ver coa túa infancia en Cuba, que similitudes e diferencias farías respecto coa do Estado español?
Primeiro quero dicir que cando estou aquí non penso en Cuba, e cando estou en Cuba non penso en España, é a mellor maneira de viaxar. Desde que cheguei a España, sempre estiven indo e volvendo a Cuba. A verdade é que en Cuba facía tempo que non expuña, pero por decisión propia de querer aprender en Europa antes de volver que por outra cousa.  Sempre busco espazos novos, porque fanme pintar de novas maneiras. España e o feito de estar en Europa déronme a posibilidade de ver pinturas orixinais coma de Picasso, Van Gogh ou Cézanne. 

No que é na vida en xeral, atopei novas experiencias aquí, pero non demasiadas diferenzas. Cultural e humanamente penso que temos trazos comúns. Mais, no meu traballo sí que notei a falta de unión entre os artistas. En Cuba a xente axúdanse e comunícanse uns cos outros para facer mellos os traballos. Levo 30 anos en Europa e non me atopo esa colaboración. A xente ten medo de que lle quiten os seus espazos, coa consecuencia do peche artístico que conleva.

O artista de hoxe pensa baixo unha lóxica empresarial e de beneficio económico

Cres que a arte debería ser máis colaborativo?
Debe ser máis compartido. Unha confluencia entre estilos, coma se deu a principios do século XX con todos os “ismos”. Ademais, todos os ámbitos da arte poden converxer e nutrirse entre eles. Eu intento facer arte e proxectos en cooperación con outros. O problema, é que o artista de hoxe pensa baixo unha lóxica de empresario e de beneficio económico máis que de arte e eu non quero basear a miña obra niso. 

Fas unha síntese do pensamento e do vivido coa túa obra?
Si. Interésame o concepto do que quero falar. A arte para min é unha continuidade na obra do artista. Considero que o artista debe evolucionar e cambiar sempre, xa que ao final represento os cambios que vivo na miña propia vida.

Neno cadro nelson
Un neno vendo un dos cadros de Nelson Villalobos Miguel Núñez

Hoxe, hai moitos músicos que experimentan o cambio de estilo durante a súa carreira musical.
En Cuba é algo que pasa tamén. A min iso gústame moito, por iso busco achegarme á música desde a pintura. Hoxe, está quen atopa a fórmula do que vende e estáncase nela durante 30 anos sen medrar artísticamente. Eu son un jazzista, teño dentro esa improvisación e variación de estilos. É a miña proposta artística coma ser humano, non son o primeiro así, pero vexo a polivalencia como algo positivo e como o futuro. Ademais, se en algo non nos van a substituír as máquinas é na capacidade de facer cousas diferentes e explorar novos camiños.

Da cultura cubana sempre teño a influencia da vexetación da illa e o barroquismo de Wilfredo Lam

Pese a estar englobado na xeración dos 80 ou dentro do surrealismo, etc. Sempre se che relacionou co mantemento da cultura cubana. Que elementos destacarías?
Unha cousa que sempre está aí vén de Wilfredo Lam e o seu barroquismo: a vexetación. Tamén a parte das máscaras e da nosa natureza case africana. Todo ese ritmo da propia isla de que non hai nada recto tamén me influenciou moito. Aínda que empezamos a vivir do turismo, o feito de non ter grandes construccións ou grandes fábricas dá coma resultado moito terreo virxe. É un país de música e de ritmo, onde as relacións sociais entre humanos son moi importantes. Aínda que nas miñas obras non haxa racionalidade ou plantilla previa, sí que hai unha orde, que vén da propia música.

Nelson cadros cubanos
Nelson explicando os cadros cos motivos máis arraigados da cultura cubana da súa exposición no Museo do Mar durante a entrevista. Miguel Núñez

Xusto nesta exposición, saen algúns dos “máis cubanos”, cunha simboloxía moi clara da nosa illa. Son cadros que nunca espuxe. Saen motivos primitivos e motivos actuais, como patrona de Cuba, remeros, a Lúa, os ollos que serven coma protección na cultura cubana máis primitiva… Buscaba representar as nosas raíces, desde a cultura negra até hoxe. Saen tamén cruces. Non porque sexa cristiano, senón porque creo que ao final é un símbolo universal que todos percibimos.

“Se non preservas a cultura propia, estás mentíndote a ti mesmo, ás túas raíces”

É importante preservar a cultura propia?
Por suposto. Se non preservas iso estás mentíndote a ti mesmo, ás túas raíces. É esencial ter a tradición coma as primeiras consecuencias do que un fai, para cultivar unha espiritualidade desde os inicios, que poida ser universal. Se non se fai, estase a copiar a realidade de fóra porque vende máis, pero iso é efémero. Persoalmente, dáme igual que se venda ou non a obra, non quero vivir para o mercado, senón para a miña realización coma artista.

Cadros Malecon
Os cadros da serie do Malecón Miguel Núñez

Tamén teño unha serie de cadros do Malecón, un lugar moi peculiar da illa. Hai xente en Cuba que mira cara o norte pensando que a vida nos EUA é mellor, mais nesta serie quixen poñer as figuras mirando cara dentro da illa, co mar de fondo, simbolizando que na illa temos unha grandísima riqueza cultural. As figuras e as súas posicións, que representan os mitos do Malecón, teñen máis importancia neste cadro ca o mar.

Creo que a cultura galega actual está algo ancorada no espírito dos anos 20

Que falta en Galiza para valorar e preservar máis a nosa cultura?
Penso que aquí hai unha cultura moi rica e que os galegos empezan a sentirse máis orgullosos de selo que antes. Sen embargo, fáltavos facer unha cultura máis trascendente. Gústame xente coma Ferrín ou Cunqueiro, pero creo que a cultura galega actual está algo ancorada no espírito dos anos 20 e debería evolucionar e ser máis trascendental. Tamén hai moita xente fóra da Galiza que ogallá poida regresar a aportar o seu. 

O cadro sobre a soidade africana. Que quere dicir?

soidade africana
O cadro de "La soledad africana" de Nelson Villalobos Miguel Núñez

A inmigración non só representa a xente que ten que abandoar un país. Ten que ver tamén co que acontece nese país. A soidade africana ten que ver con que nos países africanos morre xente cada día e a ninguén lle importa. En cambio, se en Cuba morre alguén indo a Miami, toda a prensa mundial fala diso. Non quero mergullerme agora no fondo do conflicto político, pero fáltame empatía con todos eses países pobres.

Sendo un “pintor de pintores”, quen é entón Nelson Villalobos?
Son RUPTURA; Nelson, Lobos, Villa e Ferrer. Somos 4 pintores á vez. Son eu e á vez todos escapando do corrente. Ninguén manda. É algo no que me inspirei no poeta Fernando Pessoa.

Cóntame máis sobre o grupo RUPTURA.
Creeino en Cuba no 1990 cando críticos da arte designáronme coma “fóra de corrente”. Sempre fun algo solitario á hora de pintar. Un día pinta Nelson e outro pinta Lobos. Como pinto por series, é un concepto. Os catro xuntos, compoñen un eu. Penso tamén que as persoas non somos entes e conceptos únicos, senón que somos unha suma de moitos fragmentos. Eu son un conxunto de “eus” porque cada día tamén son alguén diferente.

Lin algo sobre o “villalobismo”, mais se ti queres escapar das etiquetas, non estás creando unha propia?
Moitos cuestionan isto. Eu fixen un “ismo” propio. Plantexo unha pintura cun estilo propio, con sentimentos, pero mantendo unha esencia propia co que eu son. Alonxado de épocas e tendencias, pero mantendo unha pluralidade estilística, “pintar pode ser o que sexa”.

Co “villalobismo” lantexo unha pintura cun estilo propio, con sentimentos, pero mantendo unha esencia propia co que eu son”

Que papel cres que pode ter a arte dentro da sociedade?
Un papel explicativo e cognitivo. Un espazo onde as persoas poidamos lernos, entendernos en todas as expresións da arte. Tamén o feito de facer trascendente a realidade que percibimos. É a mente e as súas conexións neuronais quen crea a arte e tamén é quen o debe descifrar.

Unha nena vendo un dos cadros de Nelson
Una nena vendo un dos cadros da exposición de Villalobos Miguel Núñez
 A arte debe traballar sobre conceptos universais e poder transcender na historia”

Falas de trascendencia… Vendo a obra da Soidade Africana ou a serie de Cuba e o Malecón. Cres que a arte pode ter un fin concienciador?
Estivo a arte socialista ruso ou diversas tendencias nos anos 60 que tiñan ese fin. Mais eu enténdoas coma tendencias demasiado locais que rematan morrendo. Desde logo que hai pezas moi boas dese estilo, pero non vexo aí a esencia da arte. A arte debe traballar sobre conceptos universais e poder transcender na historia. Ti se ves as pinturas de Altamira recoñeces símbolos como as frechas. Para min, aí está a chave, en que se entendan as obras hoxe igual que dentro de 1000 anos. Moitas veces a arte revolucionario olvidouse de seguir sendo arte. Eu cando falo do Malecón, falo de toda a historia de Cuba, non só do momento actual. O social pode tocar as miñas obras, pero nunca será o fin último, considero que non trascende tanto. 

Fálase de que o realismo socialista impúñase a outras correntes artísticas na illa. Existiu realmente en Cuba ese estilo que predominara na URSS?
Non. Co triunfo da Revolución, Cuba sempre tivo un corte diferente ao da URSS naquel momento. O que se fixo no mundo da arte foi coller a cultura campesiña nos anos 70, logo xa viu a xeración dos 80. O que diga que en Cuba se impuxo un realismo socialista está a mentir. Os propios rusos cando viñan a Cuba, pintaban as mulleres negras porque para eles era o exótico.

Cal é o teu recordo de estudiar en Cuba?
A mellor época da miña vida. Tiven a sorte de estudar nunha escola onde todo nolo daban, coa mellor educación, boas vivendas e todo gratis. Guitarristas, cantantes, actores... todos os estudantes interrelacionábamos e aprendiamos xuntos. Esa é a colaboración que estraño en Europa, que aprendín alí na escola. 

Nelson entrevista
Nelson Villalobos durante un momento da entrevista Miguel Núñez

Hai quen considera que os pintores cubanos están infravalorados. Cres que pode ter algo que ver co bloqueo económico?
Non. Pode ser que noutros ámbitos sí que exista, mais eu non o notei nunca no mundo da arte. Fixéronme varias entrevistas de medios norteamericanos.

No 1976 creouse en Cuba o Ministerio de Cultura e institucións en apoio á mesma. Axudou isto ao impulso da arte cubana?
Cando triunfou a Revolución creouse unha Escola de Arte, onde todos os anos se graduaban 15 escultores, 15 pintores, 15 bailaríns, 20 músicos… Iso co paso dos anos xerou moitísimos artistas cubanos, que sumado á nosa coolaboración mutua deu que hoxe se nos coñeza. Tamén sinto que o clima e a situación xeográfica da illa axudan para que se den grandes artistas. Ademais, por moita crise que houbo en Cuba, sempre se coñeceu e sempre houbo expoñentes da nosa cubana.

Cres que a Revolución Cubana trouxo melloras para a illa?
Sí, houbo moitísimos avances sociais con respecto ao anterior. Pódeche gustar máis ou menos a política cubana, pero foi un país que axudou a outros países sen nin sequera ter moito no seu. Na música, foi un referente mundial. Logo, no sentido de comunidade é no que eu máis orgulloso me sinto, chegando a rozar o patriótico. Poden faltar moitas cousas en Cuba respecto a outros países, pero hai un forte sentimento de orgullo cubano.

A Revolución trouxo un 100% de alfabetización, reduciu exponencialmente a mortalidade infantil… Valorarías a súa trascendencia e o futuro do país?
Actualmente Cuba está entrando nunha fase moi importante para a súa historia. Eu nunca fixen declaracións a favor ou en contra da política cubana, pero creo que a apertura económica vaille vir ben ao desenvolvemento da Illa. Cuba tamén ten unha identidade que vén desde José Martí no século XIX e que asentou a Revolución.

A Revolución Cubana foi positiva para o país, eu mesmo son un produto dela. Que haxa médicos e referentes como antes non os había tamén foi grazas a ela. Son optimista cos cambios, tamén creo que hai cousas que se poden mellorar.

Música
Zenet: “En Cuba hay tantos buenos músicos por la formación que reciben allí”

Zenet cree que la música española, en general, le debe mucho a los músicos cubanos. En La guapería, su nuevo disco, el cantante y actor salda parte de esa deuda recuperando viejos boleros populares en la isla caribeña a mediados del siglo XX.

Archivado en: O Salto Galiza Cuba Arte
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Opinión
Cuba 65 aniversario Aquella revolución cubana que tanto nos enamoró
La izquierda presente y futura necesita hacer una reconstrucción crítica del pasado revolucionario de Cuba y de otras experiencias socialistas.
Opinión
Cuba, una mirada etnográfica
La isla caribeña es la demostración práctica de cómo un pueblo bien formado, culto y heroico puede mostrarnos una luz para volver a reconstruir lo Humano, con mayúscula, como principio de los valores del republicanismo ilustrado.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Accidentes laborales
Accidentes laborales Detenidos tres empresarios en Galicia tras la muerte de un migrante que trabajaba sin equipo de protección
El joven de 28 años, que estaba empleado con un contrato irregular, falleció el 26 de febrero tras precipitarse desde una carretilla elevadora sin la protección necesaria para esa labor.

Últimas

Ocupación israelí
Palestina El Salto te ofrece una camiseta para apoyar económicamente a la UNRWA
No cesamos de buscar nuevas vías para visibilizar un mayoritario clamor social que pide un alto el fuego al que apenas se da cabida en el discurso mediático convencional. Todos los beneficios de esta campaña irán destinados a la UNRWA.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Deportes
Rugby femenino +35 Las Milnoh Granada, un club de rugby femenino +35 creado y gestionado por mujeres
32 mujeres nacidas en mil novecientos y pico, federadas en un equipo que les ha dado un espacio propio, sentido de pertenencia, una tribu donde “yo soy porque somos”
América Latina
Caribe Haití: el fracaso neocolonial y el “eterno castigo de su dignidad”
La crisis de gobernabilidad que vive Haití después del alzamiento paramilitar que liberó a más de 3.600 presos y expulsó al primer ministro es un capítulo más de una historia colonialismo y dependencia.
Trabajo sexual
Estudio sobre trabajo sexual De la Policía, los dueños de locales y los clientes: así es la violencia que sufren las trabajadoras sexuales
Las trabajadoras sexuales sufren múltiples violencias y un estudio las recoge en sus propios términos. Las violencias más frecuentes por parte de los clientes consisten en la retirada del condón sin consentimiento o malos tratos verbales.
Urbanismo
Urbanismo La nueva Ley del Suelo va al Congreso bajo la acusación de fomentar pelotazos urbanísticos
Sumar y Podemos no garantizan el apoyo a la ley, que limita las posibilidades de declarar nulos los planes urbanísticos, así como la acción ciudadana contra las irregularidades urbanísticas.

Recomendadas

Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Euskal Herria
Korrika Correr a favor del euskera cruzando fronteras
La Korrika es el mayor evento de Euskal Herria. En la última edición de esta carrera de más de 2.500 kilómetros ha participado un tercio de la población vasca.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.