Energía
O fío enerxético de todas as crises

En 'Sin energía', o físico Antonio Turiel arma unha crónica das “crises aniñadas” que estamos a sufrir: os primeiros pasos do Gran Descenso, o gran reto que agarda as nosas sociedades nos vindeiros cinco anos.
Extinction Rebellion
Acción del movimiento Extinction Rebellion en la Gran Vía de Madrid. Foto: Extinction Rebellion

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

29 nov 2022 07:54

Hai pouco máis de dous anos comentaba neste mesmo blogue Petrocalipsis, un dos anteriores ensaios de Antonio Turiel, doutor en Física Teórica e investigador do CSIC. Dende aquela,  mudaron algunhas cousas: por unha banda, o autor deixou de ser un nome coñecido exclusivamente nos círculos decrecentistas para pasar a ocupar espazos, máis ou menos relevantes, nos medios de comunicación xeralistas como o “máximo exponente do 'colapsismo' en España” e, por outra, o colapso da nosa civilización é cada vez máis evidente.

En Petrocalipsis, Turiel describíanos a nosa dependencia dos hidrocarburos; amosábanos o cénit do petróleo (e doutros elementos) e convencíanos da insuficiencia das fontes alternativas de enerxía para manter unha civilización humana como a actual. En Sin energía, o seu novo ensaio, analisa as crises que están a facer palpábel hoxe o colapso. Hai dous anos estudaba “o gran marco” no que se vai desenvolver a crise enerxética até o remate do século XXI; agora, ocúpase do “minuto e resultado”, dunha serie de acontecementos que están a suceder e “partillan un ton que fai pensar que algo máis importante está a pasar”: o Gran Descenso. Porque, para o físico, o colapso non será unha “caída rápida”, será algo que sucederá “ao longo de moitas décadas” mais “esta queda será grande, profunda e moi perceptíbel, malia a súa lentitude relativa”.

Denuncia que a causa dos principais problemas aos que nos enfrontamos é que nunca quixemos ser conscientes da súa verdadeira dimensión: “que agora esteamos nunha grave crise enerxética demostra que, en realidade, máis alá da farfalla baldeira, nunca nos tomamos en serio a loita contra a mudanza climática” e, no seu enésimo intento de que sexamos conscientes disto de vez, descríbenos algunhas das pegadas actuais dese Gran Descenso.

Antonio Turiel, no seu enésimo intento de que sexamos conscientes da verdadeira dimensión do problema de vez, descríbenos algunhas das pegadas actuais do Gran Descenso.

Son moitos os exemplos cos que ilustra Turiel os seus argumentos, aínda que a mera cita dalgún deles (o racionamento do gasóleo, a escaseza na oferta de chips, a caída na produción de cereais, a prohibición da exportación de determinados alimentos ou o acaparamento de enerxías polos estados máis poderosos) abonda para nos facer comprender a magnitude do problema.

Nesta exposición áchanse en falla, como xa pasaba en Petrocalipsis, as concretas referencias e xustificacións dos datos que enarbora Turiel, mais o autor volve armar unha divulgación dirixida ao gran público que, de querer máis, deberá achegarse a The Oil Crash, o blogue no que, dende 2010, leva divulgando e debullando informes científicos e de organismos internacionais sobre a crise enerxética cunhas entradas metódicas e profusamente referenciadas, de alto rigor científico.

A lectura do ensaio tamén nos fai descubrir algunha das eivas psicolóxicas coas que nos enfrontamos ao Descenso. Pode que a persoa lectora que afronte o texto dende o Reino de España, lle pase coma a min e sinta certo acougo cando Turiel, entre a abafante enumeración de conflitos vindeiros, afirma que “España produce máis gasolina e diésel dos que consume e aínda exporta certa cantidade” malia que engada deseguido que “tarde ou cedo España tamén terá problemas para autofornecerse, aínda que polo momento estea ben provista” ou que o noso sistema eléctrico “está ben abastecido e o feito de que estea pouco interconectado con Europa debería favorecer que os problemas eléctricos na península sexan moito menores e mesmo inexistentes”. Alivia pensar que algunha das dificultades non nos afectarán polo momento, mais non e esa unha actitude fondamente egoísta que non vai servir para sobrevivir ao colapso? A reacción amosa que no noso interior se agacha unha tendencia xenófoba e proteccionista coa que teremos que loitar para armar unha solución xusta para todos os seres humanos.

A máis interesante achega da análise de Turiel neste ensaio é o achado do ton común que percebe nos acontecementos do tempo presente. Todos os problemas teñen a mesma orixe e relaciónanse dun xeito tan íntimo que levan ao autor a cualificalos como “crises aniñadas”. Afirma,  e demostra, que as crises do gasóleo, dos materiais, dos alimentos e a espiral da inflación nacen todas da crise da enerxía e, ao mesmo tempo, aliméntana e serven para a facer cada vez máis profunda. Porque o cénit do petróleo é a causa inmediata da escaseza de gasóleo. A falla de gasóleo encarece o uso da maquinaría agrícola (e tamén da mineira) e a produción de fertilizantes hidroxenados. A crise de alimentos é “o problema máis grave ao que nos enfrontaremos nos próximos anos [...] un factor verdadeiramente desestabilizante que terá grande impacto a nivel global”. A escaseza de hidrocarburos determina a volatilidade dos prezos e esta, a desaparición de investimentos na produción da enerxía. Sen gasóleo barato non se poden extraer de xeito rendíbel materiais para a fabricación de aeroxeradores e placas solares, o que redunda nun empeoramento da crise enerxética.

Ao cabo, un fío enerxético cose todas as nosas crises, e demostra que a nosa adición aos combustíbeis fósiles leva anos pasándonos a súa factura.

Ao cabo, un fío enerxético cose todas as nosas crises, e demostra que a nosa adición as enerxías fósiles leva anos pasándonos a súa factura.

O traballo de Turiel quere poñer ante os nosos ollos a situación na que nos atopamos para que afrontemos con madureza o Gran Descenso. O título do ensaio é relevante: que é o que imos facer sen enerxía? Como nos queremos organizar? Porque, recorda o autor, “a escaseza de enerxía e materiais non constitúe un determinante de qué sociedade podemos construír no futuro, senón tan só un condicionante”. A consecuencia de todas as crises que explica Turiel é unha “redución do metabolismo da economía global” ao que nos teremos que afacer para sobrevivir. Esa redución do mundo acaecido, unha mera condición material, non impide que procuremos e inventemos solucións porque “o verdadeiro problema non é de recursos [...] senón do sistema socioeconómico que non queremos mudar”.

Cómpre achegar solucións e Turiel, dende unha moderación moi intelixente coa que pretende sumar a meirande número de persoas posíbeis, non se limita a formular o conflito e remata a súa obra cunha chamada á acción. “Non colapsaremos se non queremos” —di o autor— porque “é posíbel satisfacer unha boa parte das necesidades da poboación consumindo moitísima menos enerxía” (e neste caso non renuncia citar un dos estudos que lle permite defender esta afirmación). A meirande parte do consumo de enerxía e materiais “no reverte nunha mellora real das nosas condicións de vida. Faise porque responde á lóxica dun sistema económico que procura a acumulación de capital e o crecemento económico sen límites”. A realidade impón o decrecemento pero é precisa “unha resposta axeitada a nivel de organización social” para que ese descenso inevitábel non supoña un novo austericidio senón un verdadeiro decrecemento democrático.

No último capítulo achega unhas poucas medidas que poden ser un primeiro paso (a loita contra o desperdicio de alimentos, a limitación drástica dos vehículos privados, a promoción do consumo de proximidade, a loita contra a obsolescencia programada...) nesa nova organización do mundo. Medidas que supoñen unha ínfima escolma das que, xa en 2013, constituíron a cerna da moito máis ambiciosa Guía para o descenso enerxético que armou a asociación Véspera de nada para unha Galiza sen petróleo e que propuña numerosas medidas para afrontar o Descenso dende diferentes eidos: o transporte, a alimentación, o hábitat, o consumo enerxético doméstico, a saúde, a educación e a formación, a economía, as relacións sociais e a acción comunitaria. As propostas de Sin energía non son moitas porque ao que Turiel dedica o libro, como confesa no seu remate, é a describirnos o teatro para nos convidar a saír a escena e actuar xa. Recuperar o traballo de Véspera de nada pode ser un bo guion para o primeiro acto do drama.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Feminismos
En primeira persoa Relato dunha furgoneta roubada e un embarazo que perdemos
Temos que saber que para ter a liberdade de sentir sen morrer sepultadas no propio silencio é necesario que sexan habilitados, considerados e acompañados todos os xeitos, todas as dores, todas as dúbidas e todos os laios en tódolos ámbitos da vida.
CRTVG - Corporación Radio y Televisión de Galicia
Medios públicos A TVG, condenada a rectificar por difundir unha información falsa sobre o BNG
A xustiza condena tamén ao director do ente público, Alfonso Sánchez Izquierdo, pola nova onde se afirmaba erradamente que o BNG non enviara representantes a un evento organizado pola Xunta e mais a Fundación Castelao para dar inicio ao Ano Castelao.
Economía
Economía A Xunta de Rueda privatiza outra das residencias de maiores financiada por Amancio Ortega
Tanto esta residencia como a de Pontevedra, cuxa xestión tamén está en proceso de licitación, serán as próximas en abrir tras a entrada en funcionamento das de Santiago de Compostela e Lugo, que xa operan baixo o mesmo modelo.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
OTAN
Europa Los líderes de la UE cierran filas con Zelensky en el contexto de derrumbe de la alianza con Estados Unidos
La cumbre de Londres del domingo 2 de marzo se cerró con una hoja de ruta para llevar a EE UU de nuevo la mesa de negociaciones con Ucrania. La UE apuesta por el rearme ante la amenaza rusa y el desfallecimiento de la Alianza Atlántica.
Estados Unidos
Genocidio Trump aprueba un paquete de armas de 3.000 millones de dólares para Israel
El presidente estadounidense ha alegado una “emergencia” para eludir al Congreso y aprobar un envío de armas que no llegará a Israel hasta 2026.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Las izquierdas rusa y ucraniana, ante un posible acuerdo de alto el fuego en Ucrania
Una de las principales demandas de la izquierda rusa es la liberación de los presos políticos. La ONU ha alertado de que la aplicación por parte de Ucrania del tipo de “colaboracionismo” está siendo excesivamente amplia.
Migración
México México, la última frontera
En la frontera sur, la presencia de migrantes está aumentando, entre otras razones, debido a la política del gobierno mexicano de devolver a los migrantes sin documentación desde el norte del país hacia el sur.
Opinión
Opinión Vitoria 3 de marzo. El memorial que soñamos
Cuando se cumplen 49 años de una de las masacres que marcaron el periodo postfranquista, se ha avanzado poco en la creación de un Memorial que establezca el relato preciso de lo que sucedió en Vitoria y por qué luchaban quienes estuvieron allí.

Últimas

Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El PSOE da muestras de cansancio con Yolanda Díaz
Tanto en Moncloa como en Ferraz la opinión sobre la gestión política de la vicepresidenta está en mínimos. Sin criticar su labor en Trabajo, la tropa de Sánchez ya anhela un socio que impulse la unidad a su izquierda con la mira puesta en el 2027.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Trump y JD Vance matonean en un show televisivo a Zelensky, que se va de vacío de la Casa Blanca
El presidente de Ucrania abandonó Washington DC sin firmar el pacto por el que se comprometía a vender los recursos minerales del país a cambio de garantías de seguridad.
La vida y ya
La vida y ya Habla más alto
La emoción no es solo por la noticia, es porque esta nieta que restituyó su identidad es la hermana de un amigo suyo de la infancia.
Más noticias
Que no te lo cuenten
El Salto Radio De las versiones de Mazón y el desalojo de trabajadores del campo
VV.AA.
El president de la Generalitat Valenciana ha cambiado de versión en varias ocasiones sobre cuándo llegó al CECOPI el día de la tragedia de la DANA
Macrogranjas
Maltrato animal Una investigación revela una nueva “masacre” en una granja de pollos que salpica a Mercadona
En España, la granja investigada comercializa el producto ‘Cuartos traseros de pollo’ en la cadena de Juan Roig y está certificada con el sello catalán Welfair de bienestar animal, según denuncia el colectivo ARDE que ha realizado la investigación.
Oriente Próximo
Oriente próximo Abdullah Öcalan llama a deponer las armas para lograr la plena democracia para el pueblo kurdo
El líder del Partido de los Trabajadores de Kurdistán llama a la disolución de la organización. Ankara dice que “estudiará” la situación, que también influye sobre Siria, Irán, Iraq y la situación en los países de Oriente Próximo.

Recomendadas

Palestina
Palestina Illan Pappé: “No esperaba esta magnitud de indiferencia europea ante lo que está sucediendo en Palestina”
El historiador de origen israelí no se ha sorprendido la violencia cometida por Hamás en octubre de 2023 ni de la reacción de Israel o el apoyo a Estados Unidos, pero sí de cómo ha abordado la cuestión la sociedad europea.
Dana
El Salto Radio Relatos para no olvidar de víctimas de la dana
Este podcast recoge la parte más humana, los detalles y los nombres propios de lo que sucedió el pasado 29 de octubre, relatos para no olvidar de víctimas de la dana.
Turismo
Turismo depredador Poca agua, mucho turismo: la crisis hídrica amenaza las islas Eolias en Italia
Las islas italianas del Mediterráneo están acusando especialmente las consecuencias de la turistificación, pero también de una crisis hídrica sin precedentes provocada por el cambio climático. Es el caso de las islas Eolias, en el norte de Sicilia.
Argentina
Argentina Gauchito Gil, uno de los nuestros hace milagros
En enero, más de 620.000 personas llegaron a Mercedes, una localidad de la provincia de Corrientes, en Argentina. Caminando, de rodillas, a caballo, para agradecer y hacer promesas a un santo popular: el Gauchito Gil.