Energía
O fío enerxético de todas as crises

En 'Sin energía', o físico Antonio Turiel arma unha crónica das “crises aniñadas” que estamos a sufrir: os primeiros pasos do Gran Descenso, o gran reto que agarda as nosas sociedades nos vindeiros cinco anos.
Extinction Rebellion
Acción del movimiento Extinction Rebellion en la Gran Vía de Madrid. Foto: Extinction Rebellion

Membro do Consello Director do Instituto Resiliencia

29 nov 2022 07:54

Hai pouco máis de dous anos comentaba neste mesmo blogue Petrocalipsis, un dos anteriores ensaios de Antonio Turiel, doutor en Física Teórica e investigador do CSIC. Dende aquela,  mudaron algunhas cousas: por unha banda, o autor deixou de ser un nome coñecido exclusivamente nos círculos decrecentistas para pasar a ocupar espazos, máis ou menos relevantes, nos medios de comunicación xeralistas como o “máximo exponente do 'colapsismo' en España” e, por outra, o colapso da nosa civilización é cada vez máis evidente.

En Petrocalipsis, Turiel describíanos a nosa dependencia dos hidrocarburos; amosábanos o cénit do petróleo (e doutros elementos) e convencíanos da insuficiencia das fontes alternativas de enerxía para manter unha civilización humana como a actual. En Sin energía, o seu novo ensaio, analisa as crises que están a facer palpábel hoxe o colapso. Hai dous anos estudaba “o gran marco” no que se vai desenvolver a crise enerxética até o remate do século XXI; agora, ocúpase do “minuto e resultado”, dunha serie de acontecementos que están a suceder e “partillan un ton que fai pensar que algo máis importante está a pasar”: o Gran Descenso. Porque, para o físico, o colapso non será unha “caída rápida”, será algo que sucederá “ao longo de moitas décadas” mais “esta queda será grande, profunda e moi perceptíbel, malia a súa lentitude relativa”.

Denuncia que a causa dos principais problemas aos que nos enfrontamos é que nunca quixemos ser conscientes da súa verdadeira dimensión: “que agora esteamos nunha grave crise enerxética demostra que, en realidade, máis alá da farfalla baldeira, nunca nos tomamos en serio a loita contra a mudanza climática” e, no seu enésimo intento de que sexamos conscientes disto de vez, descríbenos algunhas das pegadas actuais dese Gran Descenso.

Antonio Turiel, no seu enésimo intento de que sexamos conscientes da verdadeira dimensión do problema de vez, descríbenos algunhas das pegadas actuais do Gran Descenso.

Son moitos os exemplos cos que ilustra Turiel os seus argumentos, aínda que a mera cita dalgún deles (o racionamento do gasóleo, a escaseza na oferta de chips, a caída na produción de cereais, a prohibición da exportación de determinados alimentos ou o acaparamento de enerxías polos estados máis poderosos) abonda para nos facer comprender a magnitude do problema.

Nesta exposición áchanse en falla, como xa pasaba en Petrocalipsis, as concretas referencias e xustificacións dos datos que enarbora Turiel, mais o autor volve armar unha divulgación dirixida ao gran público que, de querer máis, deberá achegarse a The Oil Crash, o blogue no que, dende 2010, leva divulgando e debullando informes científicos e de organismos internacionais sobre a crise enerxética cunhas entradas metódicas e profusamente referenciadas, de alto rigor científico.

A lectura do ensaio tamén nos fai descubrir algunha das eivas psicolóxicas coas que nos enfrontamos ao Descenso. Pode que a persoa lectora que afronte o texto dende o Reino de España, lle pase coma a min e sinta certo acougo cando Turiel, entre a abafante enumeración de conflitos vindeiros, afirma que “España produce máis gasolina e diésel dos que consume e aínda exporta certa cantidade” malia que engada deseguido que “tarde ou cedo España tamén terá problemas para autofornecerse, aínda que polo momento estea ben provista” ou que o noso sistema eléctrico “está ben abastecido e o feito de que estea pouco interconectado con Europa debería favorecer que os problemas eléctricos na península sexan moito menores e mesmo inexistentes”. Alivia pensar que algunha das dificultades non nos afectarán polo momento, mais non e esa unha actitude fondamente egoísta que non vai servir para sobrevivir ao colapso? A reacción amosa que no noso interior se agacha unha tendencia xenófoba e proteccionista coa que teremos que loitar para armar unha solución xusta para todos os seres humanos.

A máis interesante achega da análise de Turiel neste ensaio é o achado do ton común que percebe nos acontecementos do tempo presente. Todos os problemas teñen a mesma orixe e relaciónanse dun xeito tan íntimo que levan ao autor a cualificalos como “crises aniñadas”. Afirma,  e demostra, que as crises do gasóleo, dos materiais, dos alimentos e a espiral da inflación nacen todas da crise da enerxía e, ao mesmo tempo, aliméntana e serven para a facer cada vez máis profunda. Porque o cénit do petróleo é a causa inmediata da escaseza de gasóleo. A falla de gasóleo encarece o uso da maquinaría agrícola (e tamén da mineira) e a produción de fertilizantes hidroxenados. A crise de alimentos é “o problema máis grave ao que nos enfrontaremos nos próximos anos [...] un factor verdadeiramente desestabilizante que terá grande impacto a nivel global”. A escaseza de hidrocarburos determina a volatilidade dos prezos e esta, a desaparición de investimentos na produción da enerxía. Sen gasóleo barato non se poden extraer de xeito rendíbel materiais para a fabricación de aeroxeradores e placas solares, o que redunda nun empeoramento da crise enerxética.

Ao cabo, un fío enerxético cose todas as nosas crises, e demostra que a nosa adición aos combustíbeis fósiles leva anos pasándonos a súa factura.

Ao cabo, un fío enerxético cose todas as nosas crises, e demostra que a nosa adición as enerxías fósiles leva anos pasándonos a súa factura.

O traballo de Turiel quere poñer ante os nosos ollos a situación na que nos atopamos para que afrontemos con madureza o Gran Descenso. O título do ensaio é relevante: que é o que imos facer sen enerxía? Como nos queremos organizar? Porque, recorda o autor, “a escaseza de enerxía e materiais non constitúe un determinante de qué sociedade podemos construír no futuro, senón tan só un condicionante”. A consecuencia de todas as crises que explica Turiel é unha “redución do metabolismo da economía global” ao que nos teremos que afacer para sobrevivir. Esa redución do mundo acaecido, unha mera condición material, non impide que procuremos e inventemos solucións porque “o verdadeiro problema non é de recursos [...] senón do sistema socioeconómico que non queremos mudar”.

Cómpre achegar solucións e Turiel, dende unha moderación moi intelixente coa que pretende sumar a meirande número de persoas posíbeis, non se limita a formular o conflito e remata a súa obra cunha chamada á acción. “Non colapsaremos se non queremos” —di o autor— porque “é posíbel satisfacer unha boa parte das necesidades da poboación consumindo moitísima menos enerxía” (e neste caso non renuncia citar un dos estudos que lle permite defender esta afirmación). A meirande parte do consumo de enerxía e materiais “no reverte nunha mellora real das nosas condicións de vida. Faise porque responde á lóxica dun sistema económico que procura a acumulación de capital e o crecemento económico sen límites”. A realidade impón o decrecemento pero é precisa “unha resposta axeitada a nivel de organización social” para que ese descenso inevitábel non supoña un novo austericidio senón un verdadeiro decrecemento democrático.

No último capítulo achega unhas poucas medidas que poden ser un primeiro paso (a loita contra o desperdicio de alimentos, a limitación drástica dos vehículos privados, a promoción do consumo de proximidade, a loita contra a obsolescencia programada...) nesa nova organización do mundo. Medidas que supoñen unha ínfima escolma das que, xa en 2013, constituíron a cerna da moito máis ambiciosa Guía para o descenso enerxético que armou a asociación Véspera de nada para unha Galiza sen petróleo e que propuña numerosas medidas para afrontar o Descenso dende diferentes eidos: o transporte, a alimentación, o hábitat, o consumo enerxético doméstico, a saúde, a educación e a formación, a economía, as relacións sociais e a acción comunitaria. As propostas de Sin energía non son moitas porque ao que Turiel dedica o libro, como confesa no seu remate, é a describirnos o teatro para nos convidar a saír a escena e actuar xa. Recuperar o traballo de Véspera de nada pode ser un bo guion para o primeiro acto do drama.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Comunidad de Madrid
Protocolos de la vergüenza Las mentiras de Ayuso en el quinto aniversario de la pandemia
La presidenta de la Comunidad de Madrid intenta lavar su imagen con un vídeo y un comunicado plagados de maquillaje.
Precariedad laboral
Migraciones La nueva diáspora española: entre la precariedad y el activismo
En “No nos vamos, nos echan” se recogen las experiencias de movilización social protagonizadas por los emigrados españoles tras la crisis de 2008.
Pueblo kurdo
Siria Las milicias kurdas firman un acuerdo ambiguo con Damasco en un Estado sirio aún sin definir
Las Fuerzas Democráticas Sirias (SDF), lideradas por los kurdos, y el Gobierno de Al Jolani han firmado un acuerdo que promete estabilidad, pero que deja más preguntas que respuestas.
África
Alima Ngoutme “La solidaridad femenina es importante para que en África logremos la inclusión de los niños con discapacidad”
A través de su asociación, Alima Ngoutme, y a partir de una experiencia personal, ha concentrado sus esfuerzos por conseguir la plena inclusión social de los niños y niñas con discapacidad en su país natal, Camerún.
Serbia
Protestas estudiantiles Belgrado se prepara para una protesta multitudinaria
El Gobierno de Aleksandar Vučić se enfrenta a una de las manifestaciones más importantes en la historia reciente del país
Pueblo gitano
Opinión Un autogobierno para el Pueblo Gitano
La Constitución no incluye al Pueblo Gitano, por tanto, requiere un cambio para incluirle respetuosamente en el entramado institucional que compone el Estado.

Últimas

Kabilas de mesa camilla
Kabilas de mesa camilla ¿Ramadán mubarak? o ¿ramadán digital?
La omnipresencia hace que las pantallas lo ocupen todo, incluso ese vacío que deja la abstinencia de comida y agua, y donde se supone que cada criatura se encuentra con lo que emana de sí misma.
Comunidad de Madrid
Privatización de los servicios sociales Ayuso propone 40 residencias privatizadas en una comunidad donde solo el 5% son públicas
El gobierno de la Comunidad de Madrid planea la construcción de 40 residencias cuya gestión estará en manos de empresas privadas. Partidos políticos, sindicatos, ONG y colectivos sociales se unen para oponerse a este nuevo “plan privatizador”.
Badajoz
Derechos laborales Denuncian la privatización y precariedad en la muerte en el piso tutelado en Badajoz
Los sindicatos y consejos profesionales señalan que las subcontrataciones limitan los recursos humanos y materiales, poniendo en riesgo a menores y profesionales.
Más noticias
Huelva
Medio ambiente Un fondo de inversión amenaza Doñana con la construcción de un proyecto gasístico
Los ecologistas alertan sobre los peligros ambientales de la petición del nuevo sondeo asociado al almacenamiento de gas natural Marismas, promovido por Trinity Energy Storage, en el que participa el fondo de inversión Teset Capital
Feminismos
8M Lluvia feminista para un 8M antirracista en Madrid
VV.AA.
Más de 80.000 personas, según los datos de la organización, han secundado la marcha que la Comisión 8M ha organizado entre Atocha y Plaza España, cuyo eje principal ha sido el antirracismo como antídoto necesario para conseguir derechos para todas.
Salud mental
Sesgos en medicina Mujeres y consumo de psicofármacos: la medicalización de sus vidas
Las mujeres consumen el doble de psicofármacos que los hombres. Además de una mayor prevalencia de depresión o ansiedad, las especialistas avisan de sesgos de género en los diagnósticos.

Recomendadas

Migración
Migraciones Bruselas anuncia un nuevo proyecto de ley para acelerar las deportaciones de personas migrantes
La Comisión Europea ha presentado este martes un nuevo proyecto de ley que tiene como objetivo intensificar y acelerar las deportaciones de personas indocumentadas a sus países de origen o países de tránsito.
Galicia
Galicia La Xunta entorpece el acceso a más de 8.500 contratos que suman 57 millones de gasto
La Axencia de Doazón de Órganos e Sangue indexa miles de pagos sin concepto e imposibilita su fiscalización. La Xunta de Alfonso Rueda aduce que la opacidad es causada por “un fallo de codificación”. Sin embargo, esa práctica se repite desde 2018.
Islamofobia
Religión El aumento de vetos al hiyab en escuelas reaviva el debate sobre la islamofobia en España
Cada vez son más los centros educativos que están vetando estas prendas propias de la cultura musulmana a través de disposiciones en sus protocolos internos.
Fronteras
Fronteras Sombras en el acuerdo de cesión de competencias pactado por el PSOE y Junts
El acuerdo sobre transferencia de las competencias en materia de migración entre PSOE y Junts encuentra el 'no' de Podemos y de organizaciones de migrantes y el 'sí' con matices de la izquierda independentista y de Sumar.