Iritzia
Aresti leheneratzea euskal oroimen hegemonikoaren desaktibazio totemikoaren aurka

Ezin da irudikatu oroimena transmisiotzat, ez bada aldi berean irudikatzen ideologiaren aparatutzat. Oroimena ez da iraganaren biltegiratze hutsa, ez eta leialtasunezko ekintza sentimentala ere: sinbolizazio aktiboa da oroimena, eta, zentzu horretan, beti dago orainaren diskurtso hegemonikoaren zerbitzura.

Kultura ez da inoiz eremu neutroa; beti dago borroka ideologikoaren barruan, eta, horregatik, figura erradikalen irudikapen sinbolikoa ez da inoiz ekintza tolesgabe bat.

Totemizazioa da figura erradikalaren sakrifizio sinbolikoa, non, haren ahotsa isiltzen ez, baizik eta beste zerbait osorik bilakatzen den: busto bat, testuliburu bat, izen bat ekitaldi instituzional batean.

Figura bat —Gabriel Aresti, kasu honetan— iraganeko subjektu historiko gisa baino gehiago, orainaldiko dispositibo hegemoniko gisa uler daiteke, bere osotasunean onartu ezin denean.

Horren ondorioz, haren ahotsa ez da gorde, berreraiki baizik: haren –eta harekiko gure– kontraesanak zurituak izan dira, haren diskurtso politikoa estetikaren bidez desaktibatua, eta haren figura totem sinboliko bilakatu da, komunitatearen autoafirmazio postnazionalaren (eta autonomismoaren) sinbolo aseptiko (edo desinfektatu) gisa.

Hau ez da prozesu kontingentea; egitura bat da. Hegemonia kulturalaren funtzionamenduan oinarritzen da: figura erradikalak ezin dira beren potentzial disruptiboan integratu, eta, horregatik, birmoldatu behar dira, erabilgarri bihurtzeko.

Totemizazioa da figura erradikalaren sakrifizio sinbolikoa, non, haren ahotsa isiltzen ez, baizik eta beste zerbait bilakatzen da osorik: busto bat, testuliburu bat, izen bat ekitaldi instituzional batean.

Aresti ez zen hizkuntzaren aldeko poeta sentimental bat; haren lanak, haren pentsamenduak, eta haren posizionamenduak berak ere, proiektu intelektual kritiko bat osatzen zuten

Gabriel Arestiren figura, hain zuzen ere, desaktibazio prozesu horren adibide paradigmatikoa da. Ez zen hizkuntzaren aldeko poeta sentimental bat; haren lanak, haren pentsamenduak, eta haren posizionamenduak berak ere, proiektu intelektual kritiko bat osatzen zuten; besteak beste, materialismo kulturalaren gorakadaren aurrean hizkuntza eta literatura defendatzeko.

Baina iraganeko kritika eta gatazka horra non den bihurtu gaurko txalo eta kontsentsu txepel. Haren poesia ez da interpelazio gisa irakurtzen, ornamentazio kulturalaren partetzat baizik.

Kontsentsuaren aurka

Oroimena, halakoetan, dispositibo bat da: ez du figura gordetzen, figuraren erabilera ekoizten baizik. Horrela, hegemonia egonkortzeko baliabide bihurtzen da oroimena. Arestiren testuek, horrela, ez dute gaur esanahi bizi irekia proposatzen, baizik eta halako esangura integratu, politikoki desaktibatu bat, hegemoniak bere gisara kokatua komunitatearen identitate sinbolikoaren (eta interesatuaren) sendotze-prozesuan.

Hau ez da Euskal Herrian bakarrik gertatzen den zerbait: hegemonia kulturala eraikitzeko modu estruktural bat da, kultura nazionalen logikan berezkoa. Baina, testuinguru postnazionalean —non nazioa bera sinbolo bihurtu den, eta sinboloa, aldi berean, merkatuaren eta instituzioaren arteko nodo—, oroimenaren dispositiboa identitatearen ekonomiaren parte da. Eta identitate hori zerbait finkoaren izenean artikulatzen da, ez galderaren edo gatazkaren izenean.

Arestiren testuak berriz irakurtzeko ezin zaie kontsentsuaren logikatik heldu, beharrezkoa da, ordea, haren kontraesanetara itzultzea, haren ezinegon epistemologikoa entzutea eta haren zer guztia interpelazio gisa ulertzea

Beraz, Arestiren ahotsa berreskuratzea ez da ariketa estetikoa, ez eta fidelitate historikoari dagokiona ere. Gehienbat, arrisku politiko bat da. Haren testuak berriz irakurri nahi badira, ezin zaie kontsentsuaren logikatik heldu. Beharrezkoa da haren kontraesanetara itzultzea, haren ezinegon epistemologikoa entzutea, haren zer guztia interpelazio gisa ulertzea. Ez bustoaren azpiko plaka irakurtzea, bustoaren atzean ezkutatu den zarata entzutea baizik.

Hori da, funtsean, oroimenaren dispositibo hegemonikoari aurre egitea: historia erabilgarri bihurtzeari uko egitea, eta, horren ordez, infernutik berpiztutako diskurtso kritiko gisa onartzea historia.

Arestiren figurak horixe eskatzen digu: ez erabileraren mozorroari, baizik eta kontraesan gordin biziari berari so egitea. Inposatu zaigun identitatearen egonkortasunari uko egitearen pareko eginbidea da Aresti leheneratzea.

50 años recordando a Gabriel Aresti, una ventana de oportunidad para restituir su memoria

Redacción Hordago

Euskal Herria

1975-2025 50 años recordando a Gabriel Aresti, una ventana de oportunidad para restituir su memoria

Redacción Hordago

Cuando se cumple medio siglo de la muerte del escritor, se celebran innumerables actos para recordar su figura, lo que no debe hacerse “desde la lógica del consenso”.

50 aniversario Aresti vive en la memoria de un pueblo vasco en disputa