Energía
Galiza potencia enerxética? Vai ser que non

O falso carácter excedentario en materia enerxética do país é un dos mitos máis arraigados, especialmente dentro do nacionalismo.

Homenaxe a minaría en Cerceda
Mural en homenaxe a minaría en Cerceda.

Coordinador do Instituto Resiliencia

9 dic 2019 14:59

Na recente feira Culturgal presentouse o número 0 do xornal Nós diario, un novo intento de ofrecer unha publicación impresa diaria integramente na nosa lingua. Malia ser unha iniciativa que cómpre parabenizar e desexarlle unha longa vida, resulta lamentable que o titular principal co que se estreou incumpra o lema desta nova publicación ("a información precisa"). Así, en grandes letras, podiamos ler na súa primeira capa: "Galiza, unha potencia enerxética sen apenas retorno económico". Polo de agora deixaremos de lado a cuestión do "retorno económico" e a súa relación co retorno enerxético, por moi interesante que for esta cuestión, e dedicaremos estas liñas a explicar por que esa caracterización do noso país como unha "potencia enerxética", por moi cara que sexa a certos sectores políticos (non soamente nacionalistas), económicos, sindicais (un exemplo moi recente: Paulo Carril, secretario xeral da CIG, en Radio5: minuto 3:10), mediáticos e sociais, está lonxe de ser unha "información precisa".

Segundo o dicionario da RAG, unha potencia é un "Estado con soberanía propia, en especial o que está dotado de gran poder económico, militar etc.". Se obviamos o tema da soberanía, neste caso entenderíase que Galiza ten un gran "poder" enerxético. No contexto internacional da enerxía adóitase utilizar o termo potencia (ou superpotencia) para aquelas que adoitan dispor de tantos recursos enerxéticos que resultan "significantes para outros países, sendo capaz de projetar este poder para influenciar decisões internacionais de seu interesse" (Wikipedia). Ben é certo que entre nós a fachenda non chegou ao punto de autocualificarnos como superpotencia enerxética mais, en calquera caso, un país deficitario en enerxía parece lonxe de poder encaixar nin tan sequera no segundo nivel de simple "potencia". E Galiza é deficitaria en enerxía.

Galiza non pode ser unha "potencia enerxética" cando é deficitaria en enerxía: non damos producido nin a que consumimos internamente.

Este é precisamente o erro de concepto (ou de cálculo) que está na base desa consideración de "potencia enerxética" que ten para algúns Galiza: o mito da excedencia enerxética. E é que, por moito que unha mentira se repita, a realidade é teimuda e as cifras que a reflicten, tamén. Abonda consultar o Balance Enerxético de Galiza, publicado polo INEGA (o máis recente, de 2017), ou as "Dez preguntas sobre a enerxía en Galiza" de Galiza non se vende (2005). Ou escoitar a Xoán Ramón Doldán, unha das persoas que máis sabe sobre o modelo enerxético do noso país, ex-director precisamente do INEGA (2005-2008) e profesor de Economía Aplicada na USC, onde tamén ostenta o cargo de Decano, explicaba nun artigo publicado en 2015: "Galiza dispón dunha considerábel riqueza en recursos enerxéticos: en particular hidráulicos, eólicos, solares ou da biomasa; potencialmente poderían considerarse outros, como os provenientes do mar. A pesar disto, non deberiamos deixarnos levar por unha euforia va, facendo énfase no suposto carácter de potencia enerxética dentro do Estado español que, se algunha vez o tivo Galiza, hai moitos anos que o perdeu." E aclaraba: "hoxe os recursos enerxéticos explotados —ou enerxía primaria— en Galiza non son suficientes para atender a demanda interna." Isto é: se non temos enerxía de noso nin para nós mesmos, como imos poder ser unha potencia excedentaria en enerxía ou poder ter independencia enerxética, como se ten afirmado repetidamente? (...tantas veces que esta falsidade xa fai parte, como se laia Doldán, do "imaxinario colectivo galego").

A realidade é que Galiza, mesmo que deixase de exportar enerxía, non se daría autoabastecido, e precisaría seguir importando enerxía. Isto é debido, segundo o profesor Doldán, a que se está a confundir "a existencia de exportacións de enerxía transformada cuns supostos, mais irreais, excedentes de enerxía primaria propia" (a cursiva é miña). É dicir, o que é Galiza é unha gran transformadora de enerxía (carbón e gas natural importados para transformar en electricidade, e petróleo importado para transformar en gasolina e outros derivados, principalmente). Pero un país transformador de enerxía non é unha "potencia enerxética", é un mero intermediario nos fluxos de enerxía mundiais. E, aínda por riba, a meirande parte da enerxía que importamos non é para exportar senón para consumo interno, un consumo que non damos abastecido coas fontes propias, especialmente no caso da enerxía fósil, que é a que move case na súa totalidade un sector coma o transporte, vital para o funcionamento das economías modernas. Os datos do INEGA (Balance 2017) son contundentes: importamos once millóns de Tep (unidade que representa a enerxía equivalente a unha tonelada de petróleo), aos que sumamos algo menos de dous millóns propios, para consumir algo máis de seis millóns e exportar algo menos de catro (6+4 son menos que 11+2 porque hai perdas; é o que ten transformar enerxía!). Unha auténtica potencia enerxética (Rusia, por exemplo) produce moito máis do que importa, e dispón de tanta enerxía que pode autoabastecerse e aínda lle sobra para exportar; algo moi lonxe do caso galego, cuxo nivel de autosuficiencia é mesmo peor (15%) có do conxunto do Estado Español (29%).

O noso país é un gran transformador de enerxía que importa para consumo interno e para poder exportar, cun grao de autosuficiencia moi pequeno: o 15%.
Doldán apóiase nesta realidade para pór en cuestión as demandas de tarifas eléctricas especiais, pois crean un "efecto reclamo para que as grandes empresas intensivas no uso de enerxía se instalen aquí, é dicir, para pór os recursos enerxéticos galegos, máis unha vez, a disposición de intereses alleos ou para favorecer usos ineficientes da enerxía". E marca o camiño, nun contexto de chegada ao seu teito máximo de extracción dos combustibles fósiles, cara á única posibilidade de autosuficiencia enerxética no país: "Cos recursos propios, recuperando o seu control, sen unha orientación ao exterior, sen usos intensivos en enerxía, racionalizando os usos á dispoñibilidade real, a soberanía enerxética podería chegar a ser factíbel". E detalla algúns criterios para acadalo: "a autosuficiencia pasa por garantir solucións de acceso democrático á enerxía, a partir de renovábeis, para o conxunto da sociedade." Isto incluiría relegar a primacía dos beneficios privados así como o aproveitamento dos recursos enerxéticos a prol duns poucos, e promover o "descenso no volume de enerxía utilizada" como un camiño inevitable (isto é: Decrecemento). Pero namentres, o que temos é un modelo enerxético caracterizado pola "non renovabilidade, a dependencia do exterior e a súa capacidade de polución".

Outro factor que favorece a persistencia deste mito da Galiza como potencia excedentaria é a confusión (tremendamente común, mesmo en ámbitos públicos importantes) entre electricidade e enerxía. Así, como Galiza produce moita electricidade concluímos ser unha potencia, pero trabucámonos ao identificar potencia en xeración eléctrica como potencia enerxética, pois a electricidade non é senón unha das formas en que se pode consumir a enerxía, que aínda que pode ser xerada a partir de fontes propias e de orixe renovable, non é o caso de toda a electricidade que se produce no noso país (aproximadamente é o 50% na actualidade), e iso marca unha diferenza fundamental que fica agachada co discurso simplista e confundido da sobreabundancia enerxética. Neste sentido, fixeron moito dano unhas rechamantes gráficas que veñen circulando profusamente, a partir de datos de Red Eléctrica de España do 2008, que amosan Madrid como un gran burato negro consumidor de enerxía (eléctrica) e Galiza como un dos lugares que máis fornece desa electricidade; o problema é que para comprender ben ese gráfico faría falta outro que mostrase Galiza como outro burato negro de produtos enerxéticos importados para xerar a metade de toda a súa electricidade. Doldán conclúe que "exportamos electricidade porque antes importamos carbón e gas natural para manter esa capacidade exportadora. Ergo, non hai excedente enerxético senón dependencia".

Confundir electricidade con enerxía e pensar que a tecnoloxía é a que produce enerxía agravan aínda máis os mitos sobre a enerxía en Galiza.

E é que Galiza precisa importar moito carbón e gas natural para poder convertelo (cunhas importantes perdas, como xa apuntamos, debidas á ineludible termodinámica: saen menos MWh eléctricos cós MWh fósiles que entran nas nosas centrais) nunha electricidade que rematamos consumindo en boa medida no propio país. A confusión entre tecnoloxía e enerxía trabuca aínda máis a moita xente, pois non falta quen pensa que é a maxia (tecnolóxica, claro) das centrais a que crea a enerxía a partir de materias primas que, segundo esta opinión, non serían enerxía, contravindo así non só a contabilidade enerxética usada por administracións e científicos, senón tamén a Primeira Lei da Termodinámica (a enerxía non se crea nin se destrúe, só se transforma).

Decrecimiento
Tecnoloxía non é enerxía

A confusión entre estes dous conceptos dificulta a construción de horizontes realistas de transición enerxética.

En definitiva: dado o papel literalmente vital da cuestión enerxética no noso presente, e máis aínda no noso futuro (por mor da mudanza climática e do esgotamento das enerxías fósiles das que depende o noso modo de vida), é perentorio que comecemos a entender con rigor e racionalidade todo o que ten que ver co noso uso da enerxía e desbotemos mitos e espellismos que nos levan por camiños errados, comezando por este peculiar mito nacional de Galiza como potencia enerxética.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Energía
Energía El apagón se originó en Núñez de Balboa, una planta fotovoltaica que Iberdrola litiga para no desmantelar
La empresa lucha en el Supremo para revertir la sentencia del Tribunal Superior de Justicia de Extremadura, que obliga a desmantelar y devolver a su propietario el 60% de la finca donde se asienta la central fotovoltaica.
Energía
Energía Red Eléctrica echa balones fuera: culpa a las empresas del apagón y de entorpecer la investigación
“No toda la información recibida de las compañías eléctricas ha tenido la calidad deseable, ni ha sido tan completa como era necesario”, ha declarado la presidenta de Red Eléctrica, cuyo informe culpa a las empresas: “No hubo control dinámico”.
Energía
Energía El informe del Gobierno culpa del apagón a Red Eléctrica y a las empresas
Red Eléctrica falló a la hora de programar adecuadamente la demanda; plantas generadoras clave incumplieron la normativa al no absorber tensión o desconectarse del sistema demasiado pronto. El Gobierno descarta el ciberataque.
#44510
11/12/2019 18:10

O artigo de Manuel Casal está ben fundamentado e non ignora as aburridas e dispensables estatísticas enerxéticas (incluída as eléctricas). Pero o señor Casal non ten en conta que, unha vez que cruzan as nosas fronteiras e chegan aos nosos portos, sendo o noso país tan acolledor como é, o petróleo, o carbón e o gas natural importados galeguízanse (ou españolízanse, ou as dúas cousas). E é así como somos unha potencia enerxética. E quen non o entende é que non o quere entender.

1
2
#45337
1/1/2020 23:44

O que ignora o asunto é precisamente o que di unha barbaridade coma esa... que só se pode dicir se quen o di verdadeiramente non entende absolutamente nada de recursos enerxéticos en termos netos ou prefire non entender nada para seguir cabalgando sobre as súas mentiras... madriña... ata onde pode chegar a teimosía

0
0
#44420
10/12/2019 13:05

Interesante artigo polo debate que xera pero máis interesante polos datos que cala. Debemos separar enerxía de enerxía eléctrica, porque é certo que en Galiza como no resto da península non hai petróleo e polo tanto temos que compralo fóra para o transporte. Enerxéticamente, aínda así (e falo de intuición) se consideramos a fotosíntese e a biomasa que se produce no noso país somos arrogantemente exceditarios en enerxía. Segundo: En galiza producese un 55% de enerxía electrica de fontes renovábeis (e aumentará polas novas e absurdas plantas de biomasa para electricidade). Certo que se produce o resto da electricidade con derivados do petróleo pero son decisión políticas en Madrid as que así o dictan. Porque o 30% do consumo eléctrico total galego débese á transformación siderúrxica (o consumo doméstico non chega ao 20%). É dicir, media ducia de empresas, cun PIB relativo minúsculo, que colocaron en Galiza do mesmo xeito que temos eucaliptos (por decisión no franquismo) Se excluímos estás media ducia de empresas GALIZA É SOSTIBEL ELÉCTRICAMENTE, algo que non poden dicir en ningunha outra comunidade. Tercerio: O nacionalismo galego (porque o español comparte a túa diagnose, bastante) reclama que esa visión colonial de Galiza como terra de transformación electrica mude. A metropoli madrileña penalízanos coa contaminación (a mais alta do estado) localizando as electrointensivas na periferia do estado. Fainos pagar máis cara esa produción e os impostos coma sempre van para Madrid. CUARTO: Enerxía tamén son as horas extra que os galegos temos que facer por pagar mais caro o combustíbel e electricidade para que a metrópoli poida seguir de rositas. Ningúen que saiba algo de termodinámica pode xustificar que os galegos paguemos máis caro, en contaminación, abuso de recursos, encoros, en diñeiro sen asumir que somos unha colonia enerxética.

22
8
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Ocupación israelí
Israel Netanyahu viaja a Washington para reunirse con Trump y valorar una posible tregua en Gaza
Hamás ha dado el visto bueno al acuerdo; pero los israelíes quieren peinar algunos flecos pendientes. El grupo islamista pide garantías y la retirada de las FDI del enclave.
Francia
Francia ¿Unas primarias de la izquierda francesa? La idea seduce a socialistas y verdes pero Mélenchon la rechaza
El PS, los Ecologistas y sectores disidentes de la Francia Insumisa defienden recuperar el espíritu de la coalición unitaria del Frente Popular y presentar a un solo candidato en las elecciones presidenciales de 2027.
Fútbol
Fútbol El equipo de fútbol femenino decidido a construir un nuevo Sudán desde el exilio
Un equipo de fútbol de desplazadas sudanesas en El Cairo lucha por continuar con el sueño de jugar. En el exilio, continúan entrenando.
Obituario
Obituario Jane Lazarre (1943-2025)
La escritora neoyorquina, autora de ‘El nudo materno’, falleció el pasado mes de junio. Su obra conectó enseguida con entorno feministas por ofrecer un relato de la experiencia materna más allá de las estrechas paredes del hogar
Extrema derecha
Extrema derecha Estados Unidos declara la guerra contra los pobres con la ley “grande y bella” de Trump
VV.AA.
La norma presupuestaria, que contempla más de un centenar de disposiciones, convierte a ICE en el cuerpo de seguridad del Estado más financiado y es un cheque en blanco para las grandes contaminantes.
La vida y ya
La vida y ya Calma
Pienso en la cotidianidad en una ciudad grande. En la ausencia de calma que cubre casi todos los espacios.
Notas a pie de página
Notas a pie de página ¡Parecían tan buenos!
La desaparición de niñas y niños de las calles tuvo lugar a la vez que se construía un relato idílico sobre la infancia. En ‘República luminosa’, Andrés Barba retrata su vuelta como grupo inquietante.

Últimas

Laboral
Laboral Yolanda Díaz asegura que el Gobierno tramitará el indulto a las Seis de la Suiza
La ministra de Trabajo reconoce sentirse “escandalizada” tras la reunión con las sindicalistas condenadas y asegura que no va a “aceptar retrocesos” en los derechos laborales
Palestina
Palestina Albanese presenta su informe ante la ONU: “Gaza es el escenario de un crimen”
El Consejo de Derechos Humanos atiende al reporte sobre el lucro de empresas y bancos en el actual genocidio de Gaza. The Guardian califica de “posible crimen de guerra” el ataque contra una cafetería en la que murieron 39 personas.
Más noticias
Opinión
Opinión Sirat y las zonas temporalmente autónomas
En la película de Olivier Laxe prevalece el relato sobre la deserción del mundo que una mirada a la propia creación de la comunidad que surge en torno a las raves.
Política
Política Feijóo radicaliza al Partido Popular en medio del terremoto Cerdán con la vista puesta en las elecciones
Miguel Tellado será el nuevo secretario general del partido. Un movimiento con el que Feijóo consigue el control casi absoluto del PP y le come espacio del discurso ultra a Vox, pero que lo aleja de eventuales pactos con PNV y Junts.
Galicia
Galicia Galicia elige el rumbo de la lucha contra Altri en las elecciones a la directiva de la plataforma Ulloa Viva
Vecinos y vecinas de la comarca más afectada presentan dos listas separadas tras no llegar a una propuesta de consenso. Por un lado concurre una candidatura continuista y, por el otro, una alternativa que se acerca más al nacionalismo institucional.

Recomendadas

Laboral
Laboral Reivindicar los derechos laborales en microempresas, el reto de los sindicatos
Nuevas estrategias hacen frente a realidades como las de los falsos autónomos o los puestos en remoto, mientras el PP quiere restringir aún más los comités de empresa.
En el margen
En el margen Aisetou Kajakeh: “Nosotras no estamos rompiendo techos de cristal, sino sorteando muros”
Esta socióloga española asegura que las asociaciones gambianas en España mantienen un vínculo directo con el lugar de origen, lo que hace que nunca pierdan la conexión con las raíces.
Salud mental
Laura Martín López-Andrade “La psiquiatría es una profesión potencialmente muy peligrosa”
La psiquiatra granadina defiende desde Málaga otro tipo de psiquiatría que huye de los diagnósticos y de la jerarquía y cambia la palabra tratamiento por acompañamiento.