Educación
(Des)aprender o Galego

Como se viviu e que repercusións tivo na vida das persoas a educación na ditadura? Unha breve disertación sobre o uso da lingua a partir de diferentes experiencias no ámbito rural.

Mujer rural
22 nov 2020 09:09

Era unha tarde da segunda feira cando Carmen saíu correndo cara á súa casa. Ese día non tivera que traballar así que puido ir á escola. Se fose un día normal, ficaría un pouco a xogar coas súas pequenas amizades, mais non era un día calquera. Apresurada, foi camiño arriba (por sorte a súa casa quedaba preto) e, ao chegar ao seu destino, abriu o portal. A súa familia estaba a esperar por ela para comer os xurelos con patacas que xa estaban dispostos na mesa. Sentou no seu lugar de sempre e aínda non terminara de tragar o primeiro bocado cando soubo que tiña que aproveitar o silencio recen creado:

—Nai, que día é hoxe?- preguntou con picardía.

—Segunda feira.

—Non, ho.- respondeulle Carmen-  Hoxe é lunes. A mestra ensinounos como se teñen que dicir os días da semana: lunes, martes, miércoles, jueves, viernes, sábado y domingo.

Todos deixaron de comer e miraron para ela cos ollos abertos. Tras uns segundos botáronse a rir.

—Ai, non. Vaime a dicir a túa mestra o que ben sei eu...!

Moito lle gusta a Carmen contarme esa historia para despois comentar, con orgullo, que a súa nai non mudou nunca o seu xeito de referirse aos días da semana.

Ríos de tinta levan corrido con respecto á educación durante a ditadura, ferramenta de imposición do castelán en detrimento da lingua galega. Os libros de texto desa época fican testemuñas. Mais como se viviu, o que pasaba nas casas e as repercusións que tivo na vida das persoas están nos xeitos de falar e na memoria da xente.

Primeiras leccións

Por unha banda, a implantación do castelán a través da educación non foi un proceso homoxéneo. Como ben deixa ver a historia de Carmen, as mudanzas non foron aceptadas por unha gran cantidade da xente. Esta tiña que escoller a lingua que mellor lle conviña para usala en cada determinado espazo ou situación. Ben que na escola ou nas institucións se tiña que falar castelán, na aldea, as comunidades do rural aínda falaban galego nos espazos íntimos e entre as leiras. Un pouco como ata hoxe.

Moito se ten reivindicado (e con razón) a xente que continuou falando a súa lingua materna por conviccións políticas explícitas. Mais non hai que esquecer que tamén hai certo grao de implicación política naquelas persoas que resistiron  falar castelán e, ao mesmo tempo, desmarcábanse de partidos e loitas. Despois de todo, o político excede ás normas, leis, colectivos e administracións; está sempre preto da vida, pois fai referencia ao tipo de acordos socias mediante os cales organizamos a nosa vida en común.

Ata o día de hoxe, se algún veciño da miña aldea comeza a falar en castelán, é sinalado do mesmo xeito que sucede á inversa noutros contextos: “Xa se cre un señor”, din nun ton de burla.

Estes reclamos sobreviviron á represión, á transición, ao paso das décadas. Se a cultura e a lingua son intrínsecas ao sentido de pertenza, os sinalamentos aos castelanfalantes no rural están vinculados a un estado de defensa fronte ás narrativas que non deixan de desprestixiar a unha cultura e os seus xeitos de vida. É dicir que, ao afirmar a súa identidade colectiva a través da lingua, describen os “outros” e, inevitablemente, demarcan fronteiras entre si para protexer, entre outras cousas, a súa dignidade.

O que se aprendeu

Carmen baixa a mirada cara ás súas mans. Sempre que falamos da lingua e da súa experiencia na escola da aldea, chegamos ao mesmo punto: “Eu non sei nin escribir nin ler o galego... como me gustaría saber escribir na miña propia lingua”, coméntame resignada, co corazón roto.

Tento de animala a aprender, mais ela sempre di: “Buah, é moi complicado, úsanse moitas cousas que non se usan no castelán”. E con esa frase pecha a conversa. Aínda así, cada día que sintoniza a TVG, le detidamente os titulares dos noticiarios. Mais non quere falar moito do tema. A súa inseguridade e bloqueo datan da ditadura. Hoxe, ademais, percibo certa vergoña. Para ela non é suficiente saber que non foi a súa culpa non aprender a ler e escribir en galego. Non pode evitar sentir certa distancia das súas raíces. Recoñece que lle quitaron algo, un dereito, un pracer, unha ferramenta, unha opción.

Escuela rural galicia

Como sucede en moitos outros escenarios de represión en que o sometemento se alonga bastante tempo,  a ditadura provocou a internalización do opresor e da opresión: unha parte da poboación oprimida desenvolveu certa admiración polos opresores e comezaron a imitalos ata esqueceren a súa identidade orixinaria e convertérense nos propios verdugos. Outra, no entanto, crea diferentes xeitos de resistencia para sobrevivir: preséntanse de xeito submiso e aparentan unha asimilación dos valores do opresor, mentres que na intimidade tratan de manter os seus propios principios.

Mais, que sucede cando a representación da submisión, esa ferramenta para sobrevivir, bota raíces que terminan alimentando as seguintes xeracións?

O que se ensina

No meu barrio, desde tempos ancestrais, os días de verán aprovéitanse baixo unha sombra en compañía da veciñanza. Carmen cóntame que nunha desas tardes, unha das miñas veciñas saíu da súa casa coa súa pequena filla. Reunida, a xente comezou a falarlle con cariño a rapaza. Mais a nai interrompeulles: “Non lle faledes en galego, non quero que o fale”.

Ela dicía que lle preocupaba que a nena non aprendese a falar ben o castelán, mais todos sabían que, na realidade, o que había detrás eran unha serie de prexuízos sociais con respecto ao tipo de persoas que falan galego.

Quizabes, para os proxenitores a decisión non necesariamente está relacionada cunha postura política conservadora. Quizabes pensan nela como un acto produto de amor: a nai non quería transmitirlle á súa filla os mesmos prexuízos e humillacións que ela recibiu na súa vida e ao non ensinarlle o galego pensa que lle quitaría obstáculos da súa vida. Mais iso non xustifica nin que lle neguen ao seus fillos o seu dereito de aprender a lingua galega nin que se tronce o futuro da mesma.

Con todo, como poder culpar a esa xente se nos massmedia non hai suficiente representación de galegofalantes e, pola contra, reitérase que os espazos da lingua galega se limitan á aldea, por un extremo, e á universidade polo outro?

É difícil atopar unha conclusión nunha historia que aínda se está a escribir. Como recuperar o patrimonio que se lle negou a todas as persoas como Carmen durante a ditadura? Como loitar contra unha maquinaria política que, a través de actos, discursos e medios de comunicación perpetúa os estereotipos da lingua galega? Falándoa. Sería o primeiro paso. Os demais, xa non os sei.

Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Educación
Educación Como 15 anos de PP na Xunta aniquilaron a oferta de material educativo en galego
O decreto de plurilingüismo, impulsado por Feijóo e Rueda, castelanizou todas as etapas educativas e restrinxiu o mercado ás editoriais galegas: xa non hai libros de Tecnoloxía en galego.
Nacionalismo galego
Galeguismo Mercedes Docampo, a muller desterrada que axitou o feminismo no Partido Galeguista na Segunda República
No 90 aniversario da pronuncia dun dos discursos feministas de maior calado no seo do Partido Galeguista, recuperamos a memoria dunha muller que acabaría por inspirar a participación política de miles de mulleres en Galiza.
Redes sociales
Redes Sociais TikTok, a plataforma dos novos creadores de contido en galego
Conversamos con catro creadoras de contido en galego no TikTok para coñecer a súa percepción sobre a lingua nesta ferramenta.
Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Economía
En primera persona Instrucciones por si encuentras muerta a tu suegra
Todo el que está en el mundillo sabe que el sector funerario vive casi un duopolio de facto y lo máximo que se está dispuesto a hacer es poner una multa de vez en cuando. Cuando alguien llama a una, ni se imagina al entramado que está llamando.
Educación pública
Iglesia Semana Santa: negocios, procesiones en colegios, inmatriculaciones y fervor
Más allá de la expresión cultural, la Semana Santa tiene una esfera económica que genera millones de euros y otra social que le sirve a la Iglesia Católica para legitimar sus privilegios dentro del Estado español.
Industria
Transición industrial Mecaner, un cierre injusto o cuatro alternativas con mirada ecosocial para mantener la fábrica de Urduliz
ESK y LAB han presentado el ‘Plan de Transición Ecosocial’ que ha elaborado la cooperativa Garúa como una herramienta para la búsqueda de soluciones al ERE propuesto por la multinacional Stellantis.
Venga, circula
Venga, circula Un paso, luego otro
Llega un día en el que vemos con claridad algo que solíamos observar en los demás pero que nunca —prometíamos— nos sucedería a nosotros.
Sexualidad
Consultorio de sexualidad ¿Qué tengo si me diagnostican Síndrome de Ovario Poliquístico?
Afecta a entre un 7 y un 13% de las mujeres en edad reproductiva, y el 70% están sin diagnosticar. Pero, ¿qué es el SOP y como podemos apaciguar sus síntomas?
Palestina
Palestina Viaje al fondo del horror
El fotoperiodista Javier Bauluz cubrió la primera Intifada, la primera gran rebelión del pueblo palestino desde la creación del estado israelí.
Ocupación israelí
Opinión Las palestinas también existen
La morbilidad femenina, el conjunto de enfermedades, factores de riesgo y motivos de consulta recurrentes en las mujeres que merecen una atención específica, tiene múltiples ejes de discriminación: no es lo mismo en Suecia que en Palestina.
Argentina
Argentina Myriam Bregman: “El de Milei es un típico gobierno neoliberal con recetas ortodoxas clásicas”
Quien fuera candidata de la izquierda a la presidencia en las elecciones en las que Milei salió victorioso, evalúa las consecuencias del gobierno de La Libertad Avanza y las respuestas que están dando los distintos actores políticos.

Últimas

Ocupación israelí
Palestina El Salto te ofrece una camiseta para apoyar económicamente a la UNRWA
No cesamos de buscar nuevas vías para visibilizar un mayoritario clamor social que pide un alto el fuego al que apenas se da cabida en el discurso mediático convencional. Todos los beneficios de esta campaña irán destinados a la UNRWA.
Maternidad
Maternidades Reaprender la espera
El tiempo de gestación es largo y va a un ritmo distinto al que acostumbras: el ritmo natural al que desarrolla una playa, un monte, un océano. Y no estamos ya habituados a darle la mano a la pausa.
Momus Operandi
Momus operandi Todo es una narración
Nos dicen que las mentiras son la única realidad. Que aprendamos a mentirnos, que nos engañemos, que no nos importa la salud, ni los derechos laborales, ni las violencias estructurales.
Accidentes laborales
Accidentes laborales Detenidos tres empresarios en Galicia tras la muerte de un migrante que trabajaba sin equipo de protección
El joven de 28 años, que estaba empleado con un contrato irregular, falleció el 26 de febrero tras precipitarse desde una carretilla elevadora sin la protección necesaria para esa labor.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda La PAH València clama por el derecho a una vivienda digna: “¿Duermen tranquilos?”
Centenares de personas protestan frente al palacio de la Generalitat para exigir que se haga efectivo el derecho a la vivienda ante la insoportable alza de los precios.
Sidecar
Sidecar Crisis intratable en la República Democrática del Congo
Una y otra vez los actores externos han fracasado a la hora de contener la escalada de violencia en la República Democrática del Congo.
Deportes
Rugby femenino +35 Las Milnoh Granada, un club de rugby femenino +35 creado y gestionado por mujeres
32 mujeres nacidas en mil novecientos y pico, federadas en un equipo que les ha dado un espacio propio, sentido de pertenencia, una tribu donde “yo soy porque somos”

Recomendadas

Ríos
Radiografía fluvial de España La tierra que no amaba sus ríos
Los ríos ibéricos agonizan. Casi la mitad de las masas de agua está en mal estado. Presas, sobreexplotación, contaminación y crisis climática son sus principales amenazas, con la agroindustria como mayor agresora.
Memoria histórica
Marc Solanes “Mi bisabuela luchó en el frente y fue considerada una mala madre, pero lo hizo por sus hijas”
En ‘Las niñas de Elna’ (Pollen, 2024) el periodista reconstruye la historia de las mujeres de su familia resolviendo enigmas para resignificar la imagen de la mujer en la historia.
Euskal Herria
Korrika Correr a favor del euskera cruzando fronteras
La Korrika es el mayor evento de Euskal Herria. En la última edición de esta carrera de más de 2.500 kilómetros ha participado un tercio de la población vasca.
Cine
María Alché y Benjamín Naishtat “El cine puede proponer imágenes y reflexionar, y por eso Milei necesita destruirlo”
María Alché y Benjamín Naishtat dirigen ‘Puan’, una película optimista y amarga, entre la comedia y el cine social, que ofrece nuevas lecturas tras los primeros cien días de gobierno de Milei en Argentina.