Economía
Medo e noxo no capitalismo global: o coronavirus e a crise de beneficios

A crise traída ao primeiro plano pola extensión do coronavirus, non é unha crise financeira en orixe, senón unha crise directa da chamada “economía real”.

Hospital Universitario Fundación Jiménez Díaz coronavirus - 9
Un conductor de autobús aplaude á sanidade pública mentres un control policial continúa co seu traballo. Álvaro Minguito
Emmanuel Rodríguez

@emmanuelrog, es miembro del Instituto DM.

Isidro López

Es miembro de la Fundación de los Comunes. 

28 mar 2020 12:41

A crise global pola extensión do coronavirus vai desencadear unha profundísima recesión mundial que pode deixar pequena a de 2008. Desde logo, nada do que está a suceder en termos propiamente económicos, e están sucedendo moitas cousas, colle por sorpresa a quen ven seguindo a situación económica global dos últimos anos. Lembremos: aínda hai dous anos, estabamos nun plácido dominio do modelo de relación entre territorios capitalistas, pola vía do que chamamos globalización. Desde entón ese entramado comezou a tremer ante as presións, sobre todo americanas, que apuntaban a unha volta a un modelo centrado na suposta soberanía económica dos Estados nación por medio da competencia xeralizada entre territorios e Estados. O aspecto máis visíbel deste xiro foi a guerra comercial a tres bandas entre EE UU, China e a UE.

A guerra comercial e, en xeral, o reaxuste de posicións políticas que sufriu a economía global nos dous últimos anos, tivo como telón de fondo unha perdurable crise do beneficio capitalista que se arrastra con distintas intensidades desde 1973. Como xa se repetiu ata a saciedade, a gran aposta capitalista de saída á crise dos anos setenta foi a financiarización do capital, a reversión de tanta riqueza social como fose posíbel a formas monetarias e líquidas. Fronte ao capital cristalizado en estruturas físicas permanentes, cos seus ritmos de amortización, predeterminados, o diñeiro e os seus substitutos deu á nova clase capitalista dominante, as finanzas e os mercados financeiros, a posibilidade centralizar o poder sobre o proceso de acumulación desde a máis abstracta das formas de poder: o diñeiro e os instrumentos monetarios.

A crise asiática de 1998, a crise da burbulla tecnolóxica de 2001 e, finalmente, o gran estoupido da burbulla inmobiliaria global en 2007, que con tanta forza se sentiu en España, nos foron retirando sucesivamente a ilusión dun capitalismo no que as vías de beneficio fosen obtidas por medios maioritariamente financeiros, principalmente por medio do uso extensivo da débeda e o crédito para a recomposición da rendibilidade. Volveron deixar unha vez máis á vista os xigantescos problemas de valorización e realización que arrastra o aparato produtivo global, e que se experimentan como unha situación de exceso permanente de capacidade produtiva e competencia destrutiva nos sectores capitalistas centrais, algo facilmente comprobábel na súa forma mediada a través dos Estados: de novo, a guerra comercial.

Dalgún xeito, o xiro que tomou a xeoeconomía global en 2017 cara o conflito entre EEUU, China e UE parte dun recoñecemento tácito de que a acumulación de capital, incluídas as vías financeiras, non chega a producir beneficios para todos os axentes capitalistas, non falemos de satisfacer uns mínimos criterios de ordenación política das sociedades gobernadas polo capital financeiro. Algún destes axentes ten que perder a batalla pola rendibilidade e, de forma derivada, a súa posición xerárquica na nova orde mundial. Este feito amósase na debilidade do proceso de acumulación, do crecemento ou da investimento, e en que durante os cinco ou seis anos os bancos centrais inundasen de liquidez ás institucións financeiros, sen que permease significativamente ao texido produtivo.

Coronavirus
Coronavirus, la coartada perfecta

La FED baja los tipos de interés, el BCE anuncia que está preparado para tomar medidas, pero esta enfermedad parece no tener cura. La economía ya estaba enferma, el coronavirus solo es una prueba más de que solo se mantiene a base de un dopaje contínuo. 

Neste sentido, e no relativo á actualidade, a crise traída ao primeiro plano pola extensión do coronavirus, non é unha crise financeira en orixe, senón unha crise directa da chamada “economía real”: da actividade, da investimento, do mercado de traballo. Esta vez non fixo falta que revente un castelo de naipes financeiro, bastou unha alerta de pandemia para que o PIB se contraese en todo o mundo, as bancarrotas se multipliquen e o paro ameace con desbordar todos os niveis coñecidos. Por suposta, esta crise do aparato produtivo vai ter todo tipo de síntomas financeiros, e como ben se sabe, na medida que son as finanzas quen controlan os aparatos, serían as finanzas as que teñan a última palabra, salvo que se atopen con algún obstáculo político serio, na orientación que tome unha crise que, para máis excepcionalidade, non poderá ser sentida en toda a súa magnitude polos seus protagonistas ata que rematen os actuais peches e corentenas.

Os últimos dous anos serviron tamén para certificar a morte do neoliberalismo doutrinal que foi discurso hexemónico durante os anos da globalización e as súas institucións. O neoliberalismo doutrinal poñía o libre mercado e os seus mecanismos de axuste no centro de toda a actividade económica e política. Como figura complementaria, o que poderiamos chamar “neoliberalismo realmente existente” ocupouse máis de conquistar o Estado que de negalo, para promover os intereses das finanzas, desde entón convertidas nunha sorte de figura metonímica para definir “o mercado”. Pois ben, nin un nin outro tipo de neoliberalismo superaron as barreiras anteriores á declaración desta crise.

Nin as finanzas nin os aparatos políticos nacionais e transnacionais que as sosteñen, van dicir, se o poden evitar, que o edificio financeiro mundial está colapsando desde dentro

Xa no cumio de Davos de 2020, lugar de peregrinación neoliberal por excelencia, foi imposible escoitar panexíricos a favor da liberdade de mercado e do mercado autorregulador como panacea. Tampouco a irrupción da crise baixo a forma de crise de saúde pública semella que vaia facilitarlles de momento aos neoliberais a contraposición, tan clara como tramposa, entre Estado e Mercado como eixo decisional das políticas públicas durante a crise. Como dixo Nixon en 1970, antes de asestar o tiro de gracia ao réxime de Bretton Woods: “Todos somos keynesianos agora”. Porque, definitivamente, a antiga posición dominante dos dous tipos de neoliberalismo —o doutrinal e o realmente existente— foron cambiando ata chegar a dúas posicións centrais das que van colgando distintas variantes. Por unha banda, foi facéndose forte un discurso neokeysiano que pon o acento na desinvestimento que supuxo o ciclo neoliberal e que le a hexemonía das finanzas como un movemento propiamente político das elites, dirixido a obter unha maior porcentaxe da riqueza social e a concentrar tanto renda como riqueza no 1% máis rico e poderoso do planeta.

Observamos aquí o coñecido discurso das desigualdades sociais crecentes que se podería reverter mediante a combinación axeitada de política fiscal e inversión masiva. Esta posición emerxeu, non sen traumas, a partir da constatación da fortísima deslexitimación política fronte as súas poboacións que sufriron os gobernos, tanto socialdemócratas como conservadores, que seguiron ao pé da letra a vulgata neoliberal durante os anos da crise, cos seus rescates millonarios e a súa austeridade catastrófica. Para este discurso, os sectores tecnolóxicos e enerxéticos, desde o punto de vista do paradigma do Green New Deal, serían os grandes puntais do novo ciclo de crecemento que propiciarían as políticas keynesianas, tanto fiscais como monetarias axeitadas. O QE for the people que inventaron as fundacións progresistas británicas, con Anne Pettifor e a New Economics Foundation á cabeza, pode ser o exemplo máis inmediato: fabricación masiva de diñeiro e investimento para unha transformación do capitalismo de novo en capitalismo produtivo. Seguindo a tradición keynesiana, os beneficios aquí non son un problema. Ao depender da capacidade produtiva utilizada e rendíbel única e exclusivamente da demanda, trátase de fabricar unha nova demanda masiva desde o Estado á que necesariamente seguirá a inversión privada.

Opinión
Empieza el siglo XXI: el derecho a vivir

Con esta pandemia empieza el siglo XXI. Un siglo en el que defender el derecho a vivir va a ser prioritario.

Outro gran bloque de posicións políticas na crise foise fraguando a partir do ascenso de Trump ao poder. Este pon o acento na soberanía nacional dos Estados nación como saída política á crise a partir da desglobalización. Endurecemento das condicións para a libre circulación de traballadores, proteccionismo mercantil mediante o uso selectivo pero contundente de aranceis e tratados comerciais bilaterais cos que negociar alianzas políticas entre Estados nación fronte aos grandes tratados multilaterais da época da globalización. Se o neokeynesianismo anteriormente mencionado seguen mantendo en perspectiva, como área de acción, as grandes zonas políticas transnacionais, como a UE, a perspectiva neosoberanista apunta á ruptura de estas grandes áreas transnacionais.

A irrupción da crise do coronavirus supón unha aceleración destas tendencias que non eran máis que tomas de posición fronte a unha crise global perfectamente anticipada por parte dos axentes capitalistas. A lóxica das finanzas e, por extensión da economía ortodoxa, pódese esbozar como unha serie de causas estruturais que buscan un acontecemento externo ao que unirse para poder presentarse como consecuencias e non como causas. É comprensible, nin as finanzas, nin os aparatos políticos nacionais e transnacionais que as sosteñen, van a dicir, se o poden evitar, que o edificio financeiro mundial está colapsando desde dentro. En 2007-2008 non tiveron outro remedio porque a crise apareceu de súpeto como unha crise bancaria, e aínda así, tivemos que soportar os seus tres anos de escoitar que estabamos ante un problema de liquidez localizado, provocado polo mercado de hipotecas norteamericano, pero que a saúde da economía global era envexábel.

China é o único país do mundo que pode baixar a produción a niveis moi por debaixo do habitual e que os efectos do caos xerado nos mercados financeiros os sintan outros

Neste caso, e aínda que polo momento non hai medio de comunicación nin analista global que mire máis alá de tres semanas, basta observar os informes financeiros dunha entidade tan “coidadosa” coa “confianza dos inversores” como o FMI para ver que desde o 2017 non fixeron máis que anunciar unha gran crise global, o mesmo que se pode dicir no que se refire á inmensa maioría de organismos económicos e financeiros transnacionais. Esta lectura case automática da crise do coronavirus, como “a crise global” que se estaba esperando, veu facendo, por un lado, que as primeiras respostas xa estiveran tinguidas das posicións previas tomadas durante estes dous anos, e por outro, nun claro caso de profecía autocumprida, agravaron considerablemente os perfís da crise de produción e emprego.

A primeira resposta de China, que leva desde 2012 incentivando a súa demanda interna e subindo o contido tecnolóxico da súa produción para deixar de ser o sweatshop do mundo, con todo o seu despregamento propagandístico de capacidade de mobilizar militarmente a súa forza de traballo, de construción visible de hospitais en tempo récord ou, agora recentemente, reclamando ter descuberto unha vacina contra o virus, poñen enriba da mesa claramente unha vontade hexemónica china que non se vira tan claramente estes días. Durante a guerra comercial, China nunca admitiu querer ser outra cousa que un empregado preferencial de Estados Unidos, con certa autonomía pero sempre sabendo que o seu lugar é subordinado. A aposta máis forte de China, e de que saíu por agora bastante ben parada, foi restrinxir a produción e o consumo durante os días da corentena ata un 20% da súa capacidade total, forzando a primeira ondada de crise nos mercados financeiros. O que se demostrou neses días é que China é o único país do mundo que pode baixar a produción a niveis moi por debaixo do habitual e que os efectos do caos xerado nos mercados financeiros os sintan outros. En xeral, China aproveitou esta crise para presentar a súa candidatura a nova potencia hexemónica mundial apoiada no keynesianismo interno e a militarización da forza de traballo. De ter sido interpretado desta forma polo resto do mundo, entenderíamos tamén que as súas medidas fronte á extensión do virus non eran replicables noutros lugares.

Pola súa parte, Donald Trump e o goberno dos Estados Unidos puxeron por diante a visibilidade da soberanía nacional nas medidas de crise: peche de fronteiras, suspensión de viaxes desde Europa e de europeos, deportacións de sen papeis e, aquí tamén, novas liñas de gasto público sempre subordinadas á aserción de Estados Unidos como forza económica. De maneira extraordinariamente simbólica, o posible envío de cheques a unha poboación americana que non ten nin baixa por enfermidade, nin seguro de desemprego, nin por suposto sanidade pública, ven a reforzar esa imaxe de Estado soberano que pon cartos no peto dos seus cidadáns libres sen necesidade de intermediarios.

Tamén Boris Johnson no Reino Unido quixo subirse a este tipo de políticas trumpistas, o que en principio Trump parecía favorecer ao excluír ao Reino Unido da prohibición de voar a Estados Unidos. Johnson, candidato que logrou o seu ascenso ao 10 de Downing Street mediante a capitalización política do Brexit, non pode agora emular as medidas da UE sen que lle supoña ser collido nun renuncio. Porén, precisamente porque xa non se atopa amparado pola UE e Estados Unidos parece só a medias interesado en levar ao Reino Unido a rebufo, os fortes ataques que está sufrindo a libra esterlina no medio do caos xerado pola apreciación do dólar e a baixada dos rendementos dos bonos do tesouro americano a dez anos, van moi probablemente a dobregar a posición soberanista británica facendo comulgar a Johnson cos criterios europeos.

Caso de que todas as tendencias encadeadas a partir da irrupción da crise do coronavirus teñan vida autónoma e capacidade de marcar o camiño das decisións económicas bastante máis alá do momento en que se controle o virus, debemos prestar atención a un factor especialmente importante: un factor que ten visos de afectar máis á conxuntura económica global que o propio virus. Trátase da decisión saudí de baixar unilateralmente o prezo do petróleo e de aumentar a produción de cru do Golfo. Isto é nada menos que, por un lado, unha reversión da tendencia á cartelización dos países produtores de petróleo para obter rendas monopolistas desde os anos setenta e, por outro, un síntoma da irrupción da competencia e a baixada de rendibilidade no sector enerxético na mesma liña que ambas cousas levan afectando, tamén desde mediados dos anos sesenta, aos entón sectores industriais punteiros.

Coronavirus
No es el Coronavirus; es el Sistema
El Coronavirus ha permitido desviar la atención sobre las causas originarias de la crisis. Ante la externalización de las pérdidas, defensa de lo común.

En calquera caso, e aínda que a decisión se presenta de xeito inmediato como un ataque a Rusia e ao seu petróleo, é evidente que no punto de mira están tanto as novas formas de perforación petrolífera, como, máis importante aínda, toda a transición enerxética cara as formas de substitución dos combustibles fósiles, que agrupadas no Green New Deal son unha das supostas táboas de salvación do capitalismo global; amén de ser o único plan enriba da mesa para conter o cambio climático desde parámetros medianamente continuistas. É de esperar que nas próximas semanas se produzan quebras en cadea de axentes financeiros especializados en enerxía e moi especialmente de operadores no mercado de futuros sobre o petróleo. E de paso, que se desestabilicen as moedas dos países produtores, coa posibilidade de crises de débeda en varios países periféricos; algún incluso no club dos ultrarricos, como Noruega, que viu como a súa moeda se esborrallaba polo chan e necesitaron dunha operación de compra masiva por parte do seu banco central.

A Unión Europea, pola súa banda, como nos ten acostumados, foi o actor máis histriónico nas súas tomas de posición, así como na solemnidade das súas declaracións institucionais, se ben menos clara nas súas liñas económicas a futuro. Por agora, ademais dunha escalada das cifras empregadas en programas xa existentes, como o QE, e unha profusión de millóns dedicados a avales, é dicir de apoio ao sistema financeiro, ambas cousas relacionadas nas súas cifras astronómicas co descenso descontado da factura enerxética pola baixada de prezos do petróleo, hai pouco tanxible. Hai que ter en conta que os mesmos riscos de inflación, a bicha para o BCE, que afasta a baixada do prezo do cru, encarece moitísimo o que, en principio, segue a ser o proxecto central de reconstrución produtiva da UE: o Green New Deal. Iso si, o neokeynesianismo ambiente anterior á crise do coronavirus, levouse ata o paroxismo tanto na Comisión Europea como na maioría dos países membros. Todo iso acompañado dun discurso de keynesianismo de guerra e reconstrución. De maneira moi probablemente inconsciente, estase a tocar sobre unha lectura clásica dos efectos da crise de 2008, onde os multimillonarios rescates á banca limitaron moito a destrución de valor necesaria para relanzar o proceso de acumulación desde parámetros keynesianos. De feito, é opinión bastante estendida que xamais tería triunfado o keynesianismo como modelo das economías capitalistas avanzadas sen a xigantesca destrución de valor que foi a Segunda Guerra Mundial. Pois ben, ese axuste atroz é o que está lanzando a UE, que agora mesmo non está en condicións de considerar á extensión do dano á produción e os mercados de traballo que están facendo, pero si ve que a situación de alarma e estado de excepción dá aos gobernantes de países onde a clase política está tan deslexitimada como Italia ou España, poderes tan extraordinarios como temporais para anular calquera xeito de resposta antagonista.

*Artigo orixinal publicado por El Salto o 20 de marzo de 2020.



 


Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Madrid
Corrupción El novio de Ayuso, a un paso del banquillo por fraude fiscal y falsificación de documentos
La jueza que instruye la causa propone el procesamiento de Alberto González Amador, de uno de sus testaferros y de los tres presuntos colaboradores en el caso del fraude a Hacienda.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Suspendidas las declaraciones de los cabecillas de los protocolos de la ‘vergüenza’
Reclaman que no han sido llamados en tiempo y forma. Los familiares de los 7219 residentes fallecidos denuncian denegación de servicios por motivos discriminatorios a tres altos cargos de Isabel Díaz Ayuso.
Chernóbil
Cuba y Chernóbil Cuba, Chernóbil y COVID-19
Los médicos cubanos ya acudieron al rescate de los niños de Chernóbil.
Palestina
Palestina Albanese presenta su informe ante la ONU: “Gaza es el escenario de un crimen”
El Consejo de Derechos Humanos atiende al reporte sobre el lucro de empresas y bancos en el actual genocidio de Gaza. The Guardian califica de “posible crimen de guerra” el ataque contra una cafetería en la que murieron 39 personas.
Política
Política Feijóo radicaliza al Partido Popular en medio del terremoto Cerdán con la vista puesta en las elecciones
Miguel Tellado será el nuevo secretario general del partido. Un movimiento con el que Feijóo consigue el control casi absoluto del PP y le come espacio del discurso ultra a Vox, pero que lo aleja de eventuales pactos con PNV y Junts.
Opinión
Opinión Espejismo España
La descomposición del Gobierno de coalición es un reflejo de la expansión de la ola ultraderechista, pero no implica que los movimientos de transformación no puedan organizarse para contrarrestar esa amenaza.
Naciones Unidas (ONU)
Cumbre de la ONU ¿Quién teme una arquitectura de la deuda justa?
Aunque muchos Estados habían presionado para que se establecieran compromisos de reformas estructurales ambiciosas, el texto final revisado del 'Compromiso de Sevilla' las eliminó o diluyó. La sección sobre deuda no es una excepción.
Comunidad de Madrid
Sanidad Pública Cae el techo de la entrada principal del Hospital Isabel Zendal
El hospital de pandemias, inaugurado por Isabel Díaz Ayuso en 2020 y que generó unos sobrecostes del triple de lo presupuestado en su construcción, ha visto cómo se desplomaba el techo de entrada.
Córdoba
Turismo El número de pisos turísticos en Córdoba se reduce a los tres meses de la moratoria para nuevas licencias
Otras normas tratan de limitar la proliferación de las viviendas de uso turístico por la ciudad. Un portavoz de Stop Desahucios predice que estos pisos se trasladarán a los barrios no afectados por la moratoria.
Salud mental
Laura Martín López-Andrade “La psiquiatría es una profesión potencialmente muy peligrosa”
La psiquiatra granadina defiende desde Málaga otro tipo de psiquiatría que huye de los diagnósticos y de la jerarquía y cambia la palabra tratamiento por acompañamiento.

Últimas

Naciones Unidas (ONU)
Genocidio El Informe Albanese denuncia ante la ONU a las empresas que se han lucrado del exterminio en Gaza
La relatora presenta un informe al Consejo de Derechos Humanos en el que detalla la responsabilidad de decenas de empresas en las políticas de ocupación, apartheid y genocidio que está llevando a cabo Israel en Palestina.
Crisis climática
Datos El junio más cálido jamás registrado cierra con 330 fallecimientos por calor
103 personas han muerto en los primeros tres días de la ola de calor, según las estimaciones. Los datos de la Aemet señalan al pasado mes como el junio más caluroso; ha pulverizado la máxima anterior por 0,8 grados de diferencia.
Oriente Medio
Oriente Medio La plantilla de EFE en Oriente Medio denuncia salarios por debajo de los mil euros
La delegación, formada por 24 personas, anuncia paros en sus funciones al verse reducida más de un 25% su nómina sin opción a negociar.
Alquiler
Racismo y alquileres Siete de cada diez migrantes se ve en la necesidad de vivir de alquiler frente al 14% de los hogares españoles
“El precio del prejuicio” es el título del más reciente estudio del Instituto de Investigación Urbana de Barcelona, IDRA, en el que disecciona la relación entre las personas migrantes y su acceso a la vivienda.
Comunidad de Madrid
Sanidad privada Inspección propone sancionar a un hospital de Quirón por exponer a la plantilla a sustancias cancerígenas
El organismo inicia un procedimiento administrativo sancionador por infracción grave. Tras una visita al Hospital Quirónsalud Sur, de Madrid, constataron deficiencias en la zona de almacenamiento de los productos farmacéuticos y en el mortuorio.
Más noticias
València
València Una comunidad vecinal lucha para impedir el enésimo proyecto de bajos turísticos en València
El vecindario de un bloque en Aiora se organiza contra la construcción en su patio de luces de catorce alojamientos turísticos en una zona ya saturada de este tipo de negocios.
Sphera
Sphera Nueva convocatoria para medios independientes de Europa
La red Sphera financia con un máximo de siete mil euros vídeos cortos documentales elaborados por medios independientes de todo el continente. El plazo finaliza el 12 de julio.

Recomendadas

Malasia
Malasia Durian, la fruta fétida que triunfa en Asia
El durian es tan maloliente que su consumo está prohibido en interiores, pero la popularidad de esta fruta, considerada un superalimento, no deja de aumentar en China y en el resto de Asia.
Economía social y solidaria
Historia Lo que Franco arrebató al cooperativismo y a la economía social y solidaria
La dictadura franquista combatió de forma cruel el movimiento cooperativo fraguado en la II República, y durante la propia guerra con las denominadas colectividades, y pervirtió la idea de autogestión a través de los ideales falangistas.
Historia
Historia ‘Weimar’, y su eco
‘Tiempos inciertos’, la exposición dedicada a la República de Weimar en el CaixaForum de Barcelona, apenas se deja nada, pero vuelve a incurrir en la idea de las “dos Alemanias” contrapuestas.