Decrecimiento
A batalha polas mentes: minaria e engenharia social

Uma agressiva campanha de engenharia social procura obter a licença social para a minaria na Galiza e na Europa. Nesta batalha polas mentes (e corações) empresas mineiras e governos enfrentam-se a um adversário extraordinário: a verdade.

Areeira das minas de San Finx
Areeira das minas de San Finx.
3 jul 2019 06:03

As minas de Sanfins representam os inícios da minaria industrial na Galiza. As primeiras concessões mineiras datam de 1883 e a dia de hoje continuam vigorantes. Sanfins também representa os projetos de reativação na Galiza de uma minaria metálica altamente especulativa, que colapsara junto com as quedas de preços durante a década de 1980. A tentativa do lobby mineiro de recuperar este tipo de projectos extrativos altamente questionáveis no fim da década de 2000, após o fim da bulha imobiliária, precisou dotar-se de uma estratégia de engenharia social na procura de um estado de opinião favorável à minaria em geral, e a certos projetos especialmente destrutivos e contaminantes em particular. Este empenho tem vindo, particularmente, da Cámara Oficial Mineira de Galicia, criada durante a ditadura de Primo de Rivera para “promover los intereses de sus socios”, assim como da administração mineira e de administrações locais alinhadas.

A engenharia social aplica técnicas e estratégias sobre uma população alvo para influir nos seus pontos de vista e comportamentos com o intuito de produzir resultados determinados.

As comunidades escolares foram desde o início um alvo prioritário, ofertando-lhes um amplo leque de possibilidades de exposição, como podem ser as visitas às louseiras do Courel, à mina de Touro, ao ‘lago’ das Pontes ou à fábrica de cimento de Oural, nas quais os verdadeiros impactos sociais e ambientais da minaria são ocultados. Em 2019 a Cámara Oficial Mineira lança com o apoio da Direção Geral de Energia e Minas a mais ambiciosa das ações neste sentido, criando materiais “educativos” para ensino infantil, primário e secundário sob a chancela Coñece a minaría de Galicia. Os materiais, que incluem manuais docentes, unidades didácticas, vídeos e o livro infantil O tesouro das estrelas, foram criados para introduzir diretamente nos centros educativos dentro duma campanha mais ampla de engenharia social (“Minaría Sostible de Galicia”) orientada a minimizar o impacto das crescentes críticas sociais aos novos projectos mineiros.

Especial relevância cobram neste cenário os denominados “museus mineiros”, dos quais o de Sanfins, em Lousame, é um exponente. O projeto de “interpretação” foi criado em 2006 a partir de um convénio que implicava o concelho, a concessionária mineira e a Cámara Oficial Mineira, no que se manifestava explicitamente “el objetivo de crear espectativas [sic], ‘inquietud’ y estado de opinión favorables”, fruto “del interés manifestado por la Cámara Oficial Minera de Galicia en dar un impulso definitivo al proyecto.” Posteriormente, em 2011, Concelho de Lousame e Conselharia de Indústria assinam um novo convénio no que remarcam a importância da “labor didáctica” das instalações para trasladar “á sociedade unha imaxe positiva da industria mineira.”

Minería en León 4
Vista frontal de los bancos de la mina a cielo abierto de Santa Lucía de Gordón (León). Eliezer Sánchez

Estes centros são instrumentais no lavado de cara dos projetos destrutivos e contaminantes (greenwashing), procurando legitimar social e politicamente a transgressão sistemática da legislação ambiental e em matéria de restauração dos espaços naturais afetados pola atividade mineira. Procura-se assim transformar, conceitualmente, os espaços ambiental e paisagisticamente degradados pola actividade mineira em “paisagens culturais” ou “paisagens mineiras”. De facto, o conceito paisagem mineira foi apropriado polo lobby mineiro tentando homologar zonas degradadas pola minaria às paisagens culturais protegidas da UNESCO e, assim, evitar as custosas responsabilidades de restauração ambiental. Sanfins foi um dos locais nos que se desenvolveu o projecto europeu Green Mines com o intuito de: “desenvolver e partilhar novas ferramentas para a interpretação do património e das paisagens mineiras, criando sensibilização pública e gerando atividades turísticas e educativas”. Na sequência do projeto o Concelho de Lousame adotou como lema oximorônico “Lousame, natureza mineira”.

O greenwashing (“banho verde”) é uma técnica de marketing que procura criar uma imagem positiva de uma atividade ocultando ou desviando a atenção dos seus impactos ambientais negativos.

Após 2 milhões de euros de investimento público nas instalações do “museu mineiro” de Sanfins (que contrastam vivamente com os zero euros dedicados às urgentes medidas para minimizar a grave contaminação produzida pola própria mina), hoje estas recebem cada ano centenas de escolares e público em geral oferecendo uma imagem adulterada, por idílica e parcial, do que representa a minaria, sem qualquer referência aos seus impactos ambientais passados e presentes. Em 2017 o projeto mesmo foi integrado no programa de “turismo escolar” e recebe anualmente financiamento regular de outras administrações para sufragar as guias que recebem as visitas. Como se exprime nos seus propósitos, as atividades do programa de “turismo escolar”: “forxan razóns e xuízos de valor que o estudantado poderá aplicar no resto das súas actividades vitais, servíndolles de ferramentas para a súa futura formación (...).” No caso de Sanfins, e conforme os seus objetivos fundacionais, um “estado de opinión favorable” à minaria destrutiva e contaminante.

Mina de Aznalcóllar
Cuando se cumplen 20 años del incidente de Aznalcóllar, la reapertura de la mina es inminente.

As campanhas de engenharia social à volta da mina de Sanfins cobram especial relevância após os fortes movimentos sociais de oposição que emergem em 2016, quando a mineira Valoriza Minería (SACYR) retoma o projecto extrativo. Esta sinergia entre concessionária, lobby e administrações mesmo se traduz na participação em milhonários projectos europeus orientados a avaliar e definir “jeitos modernos de obter a licença social para a minaria”. Mesmo que a licença social não seja juridicamente vinculante para a obtenção de autorizações administrativas dos projetos, as empresas mineiras e administrações são conscientes de como resulta praticamente impossível operar com os padrões de permisividade habituais perante uma sociedade informada e mobilizada.

A licença social de um projecto consiste no apoio continuado das comunidades locais afetadas. A licença social é dinâmica pois as percepções e opiniões variam em função da informação disponível.

Em 2019, Valoriza Minería conseguiu aceder a dous grandes projectos europeus que precisamente visam aperfeiçoar as suas capacidades de engenharia social dirigida a obter a denominada “licença social”. A União Europeia concedeu 6.9 milhões de euros a um consórcio internacional denominado NEXT (“New Exploration Technologies”) no quadro do programa Horizonte 2020. O projecto tem entre os seus objetivos “gerar conhecimentos e ferramentas para ajudar à indústria a melhorar as suas relações com os atores e comunidades locais” em ambientes delicados como o Ártico ou em zonas densamente populadas como a Galiza. Procura-se assim “ter uma melhor compreensão dos factos que influenciam a licença social de modo a promover a aceitação social tanto da prospeção como da minaria e assim apoiar um maior desenvolvimento da indústria extractiva na Europa”. Além de Valoriza Minería, o consórcio está integrado polo Consejo Superior de Investigaciones Científicas (CSIC) e Minas de Aguas Teñidas S.A.U. (controlada num 50% pola polémica transnacional Trafigura).

O CSIC e a Universidade Politécnica de Madrid voltam a acompanhar a Valoriza Minería num segundo projecto europeu que novamente tem entre os seus objetivos “a avaliação e definição (...) de aproximações modernas para obter a licença social para a minaria”. Desta volta, o objetivo centra-se explicitamente em avaliar o impacto socinal e alcançar a licença social em pequenas minas de volfrâmio e estanho, o que aponta diretamente para a mina de Sanfins, única de volfrâmio e estanho em operação com a que conta Valoriza Minería. Este projecto, iTARG3T: Innovative targeting & processing of W-Sn-Ta-Li ores: towards EU’s self-supply, é financiado polo Instituto Europeu da Tecnologia e da Innovação (EIT nas suas siglas em inglês) através da sua EIT Raw Materials initiative.

A ativa contestação social à minaria na Galiza e noutras partes da Europa tem levantado enorme preocupação no establishment mineiro, dando pé a um investimento sem precedentes em campanhas de engenharia social que removam os obstâculos para uma nova vaga de minaria intensiva. Esta campanha e o vergonhoso financiamento público que a move (desde as ajudas da Junta da Galiza a materiais “educativos” sobre minaria para crianças até os milhonários projectos europeus para alcançar o know-how de como manipular a sociedade e vender de jeito mais efetivo as bondades da minaria) supõem um enorme desafio para os movimentos sociais e comunidades locais, numa verdadeira batalha polas mentes (e corações) que vem de começar.

Extractivismo
Ecologistas en Acción presenta alegaciones a la mina de La Codosera

Ecologistas en Acción de Extremadura ha presentado alegaciones al Permiso de Investigación denominado “LIRA” en el término municipal de La Codosera (Badajoz), por sus importantes irregularidades.

Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Río Arriba
Río Arriba Luis González Reyes: “Vivimos en un mundo en el que la escasez es un elemento central”
Primera entrevista del programa Río Arriba en formato podcast y vídeo donde hablamos de las nuevas guerras neocoloniales por recursos en la era de Trump y Putin, de la escasez, del decrecimiento y el colapsismo.
Tribuna
Tribuna Decrecimiento azul: un enfoque necesario para mares al límite
Mientras se celebra la UNOC3 y en el contexto de cambio climático y pérdida de biodiversidad al que nos enfrentamos se necesita —también en el mar— un cambio de paradigma donde el crecimiento y la ausencia de límites dejen de ser la norma.
Decrecimiento
Opinión Cómo crear colectivos resilientes y justos en tiempos de emergencias constantes
Un equipo multidisciplinar ha desarrollado una herramienta web con un doble objetivo: evaluar la resiliencia y el funcionamiento de los colectivos sociales ante la crisis ecosocial en marcha.
Sobre este blog
O Centro de Saberes para a Sustentabilidade (CSS) é un Regional Centre of Expertise on Education for Sustainable Development recoñecido oficialmente pola Universidade das Nacións Unidas. Ten como misión fundacional “informar, sensibilizar e implicar a comunidade educativa e a sociedade no seu conxunto na promoción da transformación social necesaria para o cumprimento dos Obxectivos de Desenvolvemento Sustentable a través de experiencias cos pés na terra que fomenten a conservación, a sustentabilidade, a protección ambiental e a resiliencia“. O goberno do CSS é horizontal e democrático a través dun Consello Reitor formado por representantes de todos os axentes participantes. Máis información: http://www.saberes.eu
Ver todas las entradas
Córdoba
Disidencias Córdoba vive su primer orgullo crítico LGTBIAQ+ con una agenda de actividades y la mirada en Palestina
La plataforma convocante no ha organizado una manifestación por ser un movimiento recién nacido, pero la promete para 2026. El manifiesto publicado en redes pone en primer plano la “urgencia” de denunciar el genocidio en Palestina.
Asturias
Lucha sindical El Gobierno asturiano pedirá el indulto para Las 6 de la Suiza el próximo lunes
El ejecutivo de PSOE-IU-Convocatoria por Asturies dirigido por Adrián Barbón discutirá este lunes en su Consejo de Gobierno el indulto para estas trabajadoras, condenadas a penas de cárcel por un piquete.
Opinión
Opinión Algunas claves para hacer un análisis feminista de las masculinidades y el patriarcado
Aunque el repunte patriarcal que estamos viviendo lleva tiempo consolidándose, ahora se le está otorgando la importancia que merece en el debate público, también en Euskal Herria.
Camino al paraíso
Camino al paraíso Lógica para un futuro
Cómo hacer que quienes vienen detrás luchen por un planeta habitable y escapen de la espiral actual de individualismo, polarización y consumo.

Últimas

Laboral
Laboral Huelga contra “el peor convenio de la historia de Correos”
CGT convoca paros estatales este viernes y sábado cuando se acaba el plazo para negociar el acuerdo marco que, según el sindicato, trae “recortes y desregulación” pero que ha sido apoyado por otros como CCOO y UGT
Laboral
Laboral Europa confirma que las indemnizaciones por despido improcedente en España son insuficientes
El dictamen, que se conoció en febrero pero se hace público este viernes 27, debe ser para CCOO el arranque de una negociación a tres bandas entre gobierno, patronal y sindicatos.
Opinión
Opinión Pisarse la lengua
Orgullo Crítico Madrid difundió en redes un nuevo posicionamiento contra la psicología que se ha saldado con la salida de varios colectivos históricos de este espacio. ¿Por qué se llenó la publicación de comentarios de reproche?
Cádiz
Genocidio en Palestina Colectivos educativos de Jerez se niegan a que el fondo proisraelí KKR utilice espacios municipales
Asociaciones de Familias y otros colectivos pro educación pública se han manifestado frente al Ayuntamiento para denunciar que KKR, a través de la empresa de formación MEDAC, utiliza el espacio municipal del Chapín para su labor económica.
Más noticias
Tribuna
Tribuna La licencia social de las renovables, en la cuerda floja
España tiene que avanzar en sus obligaciones de implementación de renovables, pero debe hacerlo garantizando la licencia social de todos los nuevos proyectos. Para ello, hay que mantener comunicación fluida y tener en cuenta a cada comunidad.

Recomendadas

En el margen
Cécile C. Eveng “Perdemos amigues y es una pena porque las personas LGTBIQ pueden ayudar a desarrollar África”
La filóloga camerunesa reside actualmente en España y estudia un doctorado en migraciones, cuerpos, negrofobia y vulnerabilidad de personas. Investigar sobre identidades disidentes en su país le ha traído críticas, hasta desde la propia academia.
Feminismos
Jule Goikoetxea “Los genocidios se sustentan en prácticas micro que legitiman una manera de vivir delirante”
Jule Goikoetxea es una de las filósofas más reconocidas del Estado Español. El año pasado acompañó a Angela Davis en su visita a la Fira Literal de Barcelona. De aquellos cuatro días nace su primera novela, ‘Politeísmo bastardo’.
Federación Regional de Asociaciones Vecinales de Madrid (FRAVM)
Jorge Nacarino “El movimiento vecinal tiene que seguir siendo punta de lanza de la presión social”
Vivienda, turistificación, gestión de residuos, la masificación de eventos así como reimpulsar la participación ciudadana, son solo algunos de los retos que observa, como prioridades, el joven presidente de la FRAVM.
Madrid
Violencia machista Almeida elimina los Espacios de Igualdad y los transforma en centros especializados en violencia de género
Trabajadoras y oposición denuncian un cambio de un modelo participativo hacia otro asistencialista, en el que no se atenderá a todas las mujeres y se perderán actividades de prevención y sensibilización.