Medio rural
O conflito entre enerxía eólica e territorio: “A maior inxustiza para o rural galego”

O Observatorio Eólico de Galicia critica o “papel marxinal” das comunidades locais no avance dos parques. Os veciños falan dunha “ocasión perdida para potenciar e renovar o medio”.
Eólicos Frexulfe 1
Gando a carón dos muiños do parque eólico situado na Serra do Xistral (Lugo) | Foto: Javier Otero.
27 ene 2021 10:30

Máis de 100 concellos galegos teñen parques eólicos. Neles están instalados 4.000 aeroxeradores. Son case o 15% da potencia eólica do Estado. A día de hoxe, a media de produción eólica de Galiza é de 115 kW/km2 fronte aos 46 do Estado español ou os 72 de Alemaña. Dende finais de 2019, o goberno galego e o estatal tramitaron en conxunto uns 75 megaparques eólicos para sumalos aos 180 en explotación e acadar os 5.000 MW de potencia. Son datos recollidos no manifesto Aldeas con Horizonte, suscrito por case 60 organizacións que piden a moratoria de novos parques eólicos e un novo modelo desenvolvemento para esta enerxía.

Cifras que se materializan cun percorrido simple pola xeografía galega. Nas autoestradas é cada vez más frecuente cruzarse con tráilers cargados de torres, pas ou calquera outra gran peza dun muíño eólico. Un elemento que xa forma parte da paisaxe galega rural. A calculadora de potencias non deixa de medrar, á vez que o fan os fíos de debate que formula esta expansión. Están tamén recollidos no manifesto: a falta de participación das comunidades locais, o oligopolio do sector, a inexistencia do autoconsumo, a expropiación das terras, a fragmentación dos proxectos para evitar atrancos na avaliación ambiental, os parques eólicos na Rede Natura 2000… E así, até 15 puntos de conflito que amosan a complexa e conflitiva relación da enerxía eólica co territorio galego.

Como evidencian algúns acontecementos recentes. Véxase o fallo do Tribunal Superior de Xustiza de Galicia (TSXG) que anulou a autorización do parque de Norvento en Mondoñedo logo de detectar unha división artificial do proxecto para suavizar a avaliación ambiental. Ou o plan do Estado noruego para situar aeroxeradores a 200 metros dun parque protexido dos Ancares. E a acción dun veciño afectado polas instalacións de EDP Renovables en Corme, que cortou un camiño con con troncos a xeito de protesta. Neste contexto, naceu en xaneiro de 2019 o Observatorio Eólico de Galicia (OEGA) como ferramenta de investigación, información asesoramento e consulta para todas persoas, empresas e colectivos involucrados na enerxía eólica.

Aeroxeradores Corzal, Negreira Aerogeneradores Molinos Molino eólica eolica
Muiños de vento no parque eólico de Corzal, no concello de Negreira. Pablo Santiago

Xavier Simón, profesor titular da Universidade de Vigo pertencente ao departamento de Economía Aplicada, é o coordinador e investigador principal desta institución. “A eólica estáse a estender por case todo o territorio galego seguindo as pautas marcadas no Plan Sectorial Eólico de Galicia. E parece que a Xunta vai flexibilizar este tema, permitindo que se asenten parques eólicos fóra das zonas marcadas. A enerxía eólica xa forma parte da nosa paisaxe e medio rural. Na miña opinión hai que limitar a súa extensión a territorios que non comprometan valores ambientais e tampouco poñan en risco as condicións de vida das persoas”, sinala.

Sobre o parque de Greenalia en Ourol: “Non houbo expropiación pero si unha ameaza de que se non se negociaba irían por esa vía”

Unha desas persoas afectadas é Miguel Otero, residente no concello de Ourol da Mariña de Lugo, unha das zonas onde máis aeroxeradores funcionan. Neste municipio, Greenalia, con sé na Coruña, ven de instalar un novo parque eólico. Esta compañía está construindo cinco en Galiza que suman una potencia de 72 MW. “Non houbo expropiación pero si unha ameaza de que se non se negociaba irían pola vía da expropiación e así non pagarían nada”, comenta Otero, quen apunta outras das realidades que se viven arredor destes procesos. A división da veciñanza e a influencia no discurso local de certos actores.

“En Ourol organizouse a asociación Ventos Milleiro para negociar con Greenalia. Apunteime. Pero non chegou ningún tipo de informacón sobre o proceso alén dalgunha chamada para dicir que xa decidiran. O presidente negoume a documentación. Logo entereime de que era concelleiro do PP, vinculado ao sector da madeira, ao tempo que Bea Mato, ex conselleira de Medio Ambiente da Xunta, fichaba por Greenalia. Obtiven resposta positiva da Comisión de Transparencia pero o concello négase a dar a información de transparencia dos seus concelleiros. Preguntando na comisión, básicamente din que non hai forma de obrigar ou penar a negativa do concello", relata. Este é outro dos puntos aos que apela o manifesto Aldeas Sen Horizonte, que pide a exclusión do negocio eólico “das empresas que conten no seu cadro de persoal ou de accionistas con persoas que ostenten ou teñan ostentado cargos públicos ou de representación política que puidesen ter influido, directa ou indirectamente, no beneficio particular das devanditas empresas”.

Expropiacións: “demasiadas” pola utilidade pública dos parques

Outra das cuestións ás que se refire o documento é á eliminación progresiva de muiños da Rede Natura. Este impacto destácao tamén Xavier Simón. “Que haxa máis de 1500 MW instalados nestes espazos non é positivo baixo ningunha perspectiva. Como tampouco o é que a participación pública na promoción dos parques sexa insignificante. Isto ocore ao mesmo tempo que China ou Italia si participan, ao ser propietarios significativos dalgunhas empresas que promocionan parques en Galicia. Que as comunidades locais xoguen un papel marxinal no proceso de planificación territorial e enerxética non é axeitado. Que os concellos non teñan case ningunha capacidade para determinar en que lugares se poden colocar parques tampouco é desexable. E que haxa aínda demasiados casos de expropiación de terras para a posta en marcha de parques eólicos tampouco é xusto”, defende o coordinador do OEGA. 

Electricidad
Eléctricas en Galiza, negocio redondo

Se hai un sector económico digno de análise, ese é o enerxético. As súas implicacións non só en termos de xeración de valor e emprego, senón para o conxunto dunha economía e o seu desenvolvemento, son fundamentais. Ademais, o impacto directo que teñen sobre a cidadanía as decisións de política enerxética, dende a pobreza enerxética até as medidas para mitigar o cambio climático, son indubidables.

Sobre o papel das entidades municipais, Miguel Otero opina que “cada comunidade e concello negociou como boamente soubo. Hai resultados moi distintos. O proceso de Muras semella que pensou algo máis en que a producción deixara un beneficio na comunidade. No caso de Ourol, até onde eu sei, só se fixeron alugueres dos terreos a un prezo inferior á media galega”. Muras é un concello lugués que limita ao norte con Ourol. Está no límite que a comarca da Terra Chá fai coa Mariña de Lugo. É un dos que ten máis aeroxeradores por habitante instalados. En 2016 o goberno municipal habilitou unha bonificación para consumos domésticos de até 500 euros para os daquela 700 muresáns. En 2019 subiu a contía das axudas ata os 600 euros.

O asinantes do manifesto Aldeas sen Horizonte falan das expropiacións “como última opción”. Consideran que a Lei galega de fomento da Implantación de iniciativas empresariais de 2017, “a Lei da Depredación”, eliminou calquera atranco á expropiación de terras para o desenvolvemento de proxectos eólicos”. Xustifícano en que os parques eólicos foron considerados por defecto de “utilidade pública malia ser todos eles de iniciativa privada, prevalecendo por riba de calquera outro dereito, deixando indefensas ás veciñanzas”. No texto critícase que o actual modelo “ten un marco institucional desfasado, de finais dos anos 90, que favorece ao grande oligopolio enerxético fronte os dereitos das comunidades locais afectadas”. 

Simón (OEGA): “A administración autonómica ten que tomar medidas para que a expropiación sexa un caso absolutamente excepcional”

Para Xavier Simón, coordinador do Observatorio Eólico de Galicia, é necesario un cambio estrutural na lexislación. “O canon eólico foi unha boa idea pero hai que cambialo. Hai que vinculalo coa potencia e non co número de aeroxeradores. Co repotenciamento dos parques eólicos moitos concellos van perder recursos”, apunta o profesor da Universidade de Vigo, quen incide na consideración de utilidade pública que teñen os proxectos eólicos, o que provoca expropiacións pola vía rápida: “Dende o OEGA defendemos que a administración autonómica tome medidas para que a expropiación sexa un caso absolutamente excepcional para acceder ás terras eólicas. É un desastre para as comunidades rurais. É inxusto social e económicamente”. 

Simón alude a un exemplo real “desa inxustiza” que o OEGA incluiu no documento de apoio ás comunidades rurais que ven de actualizar. É o caso dunha comunidade de montes que non quería a expropiación. Buscaba un acordo coa empresa, unha multinacional de orixe parcialmente galega. A compañía solicitou e obtivo a declaración de utilidade pública. Expropiáronse os predios. A comunidade comezou entón un camiño de informes, avogados, peritacións e outros procesos que acabaron co resultado de expropiación de case o 80% da superficie total. O TSXG confirmou o “prezo xusto” fixado polo Xurado Provincial de Expropiación de Lugo: unha cantidade próxima aos 400.000 euros.

Eólicos Frexulfe 2
A Mariña de Lugo é unha das zonas con maior concentración de muiños eólicos | Foto: Javier Otero.

Dese total, descontando os gastos de equipo xurídico e pericial, a comunidade ingresou a metade, aproximadamente. “Ese parque está en funcionamento dende 2004. No 2005 a facturación estimada pola venda de electricidade foi de 4,3 millóns. En 2008, 5,5 millóns. En 2015, 3,7 millóns… En todo o seu periodo estimamos unha facturación de 62 millóns de euros (a prezos correntes). Na superficie expropiada a esa comunidade de montes situáronse 15 aeroxeradores que representaban o 65,2% da potencia total do parque eólico”, conclúe o caso. Esta situación leva ao OEGA a dicir que “a utilidade pública e a expropiación forzosa están no ordenamento xurídico español, pero a práctica da súa execución conduce a situacións de manifesta inxustiza pública”.

Unha “inxustiza” que tamén traslada Miguel Otero nas súas respostas. “Tendo en conta o abandono do rural, o envellecida que está a poboación, que moitos propietarios non viven sequera en Galicia ou non coñecen os montes… Todo o que sexa garantir a transparencia e a protección dos dereitos da comunidade e os donos individuais por parte das administracións é importante. Son cuestións de forma que apelan á participación e á formación da xente sobre os seus dereitos. Non pode ser que as institucións poñan alfombras vermellas e portas abertas á estas grandes empresas e só barreiras á xente, exercendo violencia administrativa”, argumenta.

A necesidade de novos modelos de propiedade

Xavier Simón detecta que a oposición social medrou contra “o modelo de acumulación”. “Os parques eólicos e as centrais fotovoltaicas son imprescindíbeis. Pero non é suficiente con buscar o incremento da potencia renovable instalada”. Considera que é necesario formular diversas formas de propiedade e non só grandes corporacións multinacionais: “Cooperativas agrarias e gandeiras que diversifiquen a súa actividade, novas cooperativas de produtores ou consumidores; ou pequenas e medianas empresas”. Dende o OEGA piden reservar unha parte importante de potencia a instalar nos vindeiros anos para esas novas formas de propiedade. 

Simón (OEGA): “Apostar por sinerxias permanentes do sector eólico co tecido empresarial local mudaría a opinión que as comunidades teñen del”

“Hai que apostar por sistemas de produción e consumo de enerxía máis próximos, con tecnoloxías de pequena ou mediana escala. É preciso usar as novas tecnoloxías renovábeis para reducir a dependencia do mercado. Integrar os aproveitamentos enerxéticos nas dinámicas de desenvolvemento local e rural, xerando sinerxias permanentes co tecido empresarial local: agrario, industrial e servizos. Isto mudará a perspectiva que as comunidades teñen da enerxía eólica”, considera Simón, quen sostén que esa idea de relocalización da producción e do consumo xa está sendo unha realidade na construcción de novos sistemas alimentarios. Neste sentido, considera que hai que facer un “forte investimento en I+D+i que teña raíz e natureza galega. Xa hai empresas que están a apostar por tecnoloxías de media escala que permiten producir enerxía eléctrica. Con tecnoloxía galega, competitiva e que espalla os seus beneficios no territorio local para subministrar ás entidades locais”.

Medio rural
Malos vientos para la Ribeira Sacra

La instalación de dos parques eólicos en Paradela (Lugo) levanta ampollas en una zona, la Ribeira Sacra, candidata a convertirse en Patrimonio de la Humanidad.

Os asinantes de Aldeas sen Horizonte reclaman o fomento do autoconsumo e a producción a pequena escala “con proxectos que aproximen as distancias entre as fontes xeradoras e consumidoras”. Así como pulan pola creación de comunidades enerxéticas locais que “primen os obxectivos sociais e ambientais (infraestruturas sanitarias, educativas, transporte colectivo…) sobre a rendibilidade financiera”. Mentres se formulan estes cambios, os veciños das zonas onde se instalan parques, como Miguel Otero, falan dunha “ocasión perdida para potenciar e renovar o rural galego”. “O estado debera ter unha forte representación no sector e considerar a producción enerxética como un ben común. Para innovar e desenvolver iniciativas comunitarias de producción como as cooperativas. E e xa existiron exemplos semellantes. Na miña aldea houbo varios saltos de auga hidroeléctricos que xestionaba a propia veciñanza”, comenta.  

Co obxectivo de reverter esta “ocasión perdida” e convertela en oportunidade colectiva traballa o Observatorio Eólico de Galicia, cuxo coordinador é moi crítico coa actual situación. “A moitos éncheselles a boca ao falar dos valores do medio rural, da beleza das súas paisaxes, da grande tradición cultural, da súa contribución á biodiversidade, dos ecosistemas e dunha elevada riqueza alimentaria… Pero cando se trata de aproveitar un recurso excepcional único danlle todas facilidades aos capitais multinacionais e impiden que as mesmas comunidades rurais, que tanto gaban coa boca pequena, sexan protagonistas desa enorme oportunidade”, insiste Simón.  

Para o profesor da Universidade de Vigo, a radiografía da implantación eólica é clara: “Empresas alleas ao medio rural que chegan para aproveitar un recurso natural, podendo chegar ao extremo de colocar instalacións de produción eléctrica a 500 metros de distancia das vivendas en terras que poden ser expropiadas como fincas rústicas, valoradas como tais. Estamos fronte a maior inxustiza da dinámica rural galega dos últimos tempos. Os parques eólicos de Galicia producen en bruto arredor de 600 millóns de euros anuais e está previsto que se dupliquen nos próximos 10 anos. E segue a ser un negocio vedado para as comunidades rurais”, sentencia. 

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Partido Popular
Exclusiva Unha empresa dispara a súa facturación coa Xunta tras fichar ao marido da secretaria xeral do PP galego
A empresa Allwork Vestuario Laboral, participada ao 50% por Francisco Antonio Otero Illodo, marido de Paula Prado, facturou durante a pandemia 145.975,72 euros con contratos a dedo, vendendo sobre todo EPIs á administración galega.
A Catapulta
A Catapulta O poeta Samuel Merino visita A Catapulta no seu episodio 11
As engrenaxes do programa sobre poesía do Salto Galiza aceléranse para recibir o poeta tamén coñecido como Pompa e Boato.
O prelo
O Prelo O bosque é un cemiterio cada ano
Amauta Castro captura no seu novo poemario a desolación cíclica dos bosques en inverno
Genocidio
Genocidio Israel se felicita por armar a sus ciudadanos, mientras ataca por cuarta vez el hospital de Al Shifa
Mientras el ministro de Seguridad Nacional Ben Gvir celebraba en el parlamento israelí un récord en la concesión de licencias de armas, las tropas sionistas invadían Al Shifa, donde se refugian unas 30.000 personas.
Análisis
Genocidio Armas y recursos para los palestinos y sus aliados
Es imposible escuchar ninguna petición de ayuda material, militar y económica para la resistencia armada palestina, o para sus aliados regionales, por parte de la izquierda global.
Opinión
Opinión “Ellos no existen” y nosotros quién sabe: la universidad ante el genocidio
VV.AA.
“Nadie va a poder pensar ya en el holocausto judío sin recordar (o sin que le sea recordado) el holocausto Palestino”, escribía recientemente el escritor árabe-israelí Alon Mizrahi.
País Vasco
ELECCIONES VASCAS Así es la firma que colabora con el CNI contratada por el Gobierno Vasco para vigilar las elecciones
El operativo de cibervigilancia para las elecciones autonómicas ha sido adjudicado a S2 Grupo, vinculado a una exministra del PSOE salpicada por la trama Gürtel y a un abogado ligado a las tramas de corrupción del PP.
Política
Andalucía Propuestas políticas para poner a Andalucía en el centro frente a la hegemonía de Moreno Bonilla
Nace la Plataforma Andaluza por la Mayoría Social, en la que se encuentra PSOE, Sumar y Podemos, para hacer frente a al gobierno de Moreno Bonilla. El movimiento andalucista de izquierda ha presentado su manifiesto para construir un “poder andaluz”.
Música
Música “Stand by your man”: cómo el country posicionó el conservadurismo y la segunda ola feminista en Estados Unidos
A pesar de la imagen conservadora que tiene la música country, artistas como Tammy Wynette, Dolly Parton o Loreta Lynn cantaron y compusieron a finales de los años 60 sobre temas feministas.
Opinión
Opinión Hombre blanco busca negro no violento
'La próxima vez el fuego' supone una declaración de principios e intenciones, además de una denuncia del racismo de la sociedad norteamericana que a James Baldwin le tocó vivir, pero que abarca en sus propuestas, por igual, a blancos y negros.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda El Ayuntamiento del Partido Popular de Logroño desahucia a la PAH
Saltándose los protocolos, sin levantar acta ni expediente, el Gobierno del PP del Ayuntamiento de Logroño arrebata el local a la PAH de La Rioja y se lo concede irregularmente a la asociación de Familias Numerosas.
Crisis climática
Crisis climática El maremoto ignorado: la temperatura de los océanos alcanza registros nunca vistos
Los mares del planeta llevan un año batiendo récords de temperatura. Las consecuencias de este fenómeno van desde un incremento de las anomalías meteorológicas a una desestabilización de las corrientes marinas y los patrones climáticos globales.

Últimas

Opinión
Opinión Un marzo entre memorias, antídoto frente a ‘la neolengua’
‘El Gran Hermano’ continua con la peligrosa deformación y banalización de las realidades encerradas en la palabra ‘terrorismo’.
Ocupación israelí
Palestina El Salto te ofrece una camiseta para apoyar económicamente a la UNRWA
No cesamos de buscar nuevas vías para visibilizar un mayoritario clamor social que pide un alto el fuego al que apenas se da cabida en el discurso mediático convencional. Todos los beneficios de esta campaña irán destinados a la UNRWA.
Formación El Salto
Formación El Salto Política por todos los medios: periodismo de análisis en la era de la aceleración
Entre el 10 y el 30 de abril, la Escuela de Periodismo Crítico de El Salto desarrolla un curso para aprender a leer y escribir la información política.
Análisis
Lobby bancario Sacrificar el euro digital para que nada cambie
Ante una adopción masiva del euro digital sin límites, los bancos dejarían de ser esenciales y verían disminuida su capacidad para seguir creando dinero.

Recomendadas

Crisis climática
Crowdfunding 350.000 euros por denunciar la inacción climática
Un total de 16 integrantes de Rebelión Científica se enfrentan a importantes multas por sus acciones no violentas para denunciar la inacción ante la crisis climática. Activistas medioambientales denuncian un “efecto dominó represivo” en toda Europa.
Palestina
Protesta Miles de personas denuncian el genocidio de Israel en Gaza en una manifestación en Donostia
La movilización tenía por lema 'Genocidio Stop' y la han convocado agentes de la cultura vasca, que la han acompañado con actuaciones musicales, bertsos, bailes o ilustraciones
Inteligencia artificial
Inteligencia artificial La Unión Europea abraza la ley del algoritmo más fuerte
La inteligencia artificial ya tiene quién la regule. El Parlamento Europeo ha aprobado una ley que no mitiga las preocupaciones por los efectos que puede tener el modelaje algoritmo sobre los derechos fundamentales.
Cómic
François Schuiten “Viví la desaparición de mi perro con tanta violencia que dibujé guiado por la intuición”
Ven la luz las dos últimas obras del autor de cómic belga François Schuiten: ‘Jim’, elegía por su perro fallecido, y ‘El regreso del capitán Nemo’, nueva entrega de la imaginativa serie que desarrolla desde 1983 junto al guionista Benoît Peeters.