Violencia machista
Fuxir ou atolar: a vida das mulleres fronte o machismo e conservadorismo

Ser sinalada até o esgotamento coma unha mala muller ou ser obxecto de burla de toda unha comunidade. Esa é a outra cara da vida comunitaria do medio rural. Saír do padrón da feminidade tradicional pode desencadear a opresión, exclusión e violencia. 

Agresiones sexuales en la pintura
'Susana y los viejos', obra de Artemisia Gentileschi de 1.610.
5 dic 2020 09:15

Por máis feminizado que estea o rural, ser muller e vivir nel non é sempre sinxelo. A diferenza do que sucede nas cidades, o conservadorismo no campo é reforzado por dous factores interrelacionados: o illamento territorial e a presión social. Cando as comunidades son pequenas e as relacións sociais son vitais, as normas de convivencia son case sagradas. Ben que os vínculos entaboados no rural son o paradigma da cooperación e da organización comunitaria da vida, tamén teñen unha faciana de opresión, exclusión e violencia cara á aquelas persoas disidentes do modelo de vida validado pola comunidade. Non é sorpresa que tamén neste caso o factor do xénero agrave ou modifique as reaccións condenatorias, causando que as mulleres sexan sinaladas e reprimidas polo que non son e “deberían ser”.

A fuxitiva

A ultima vez que vin a Dolores estaba cansada. Os seus ollos vían o chan e as súas costas cederan. Hai uns meses marchou dunha vez por todas, bifurcando para sempre os nosos camiños.

A súa historia comeza coma todas as de por aquí. Naceu nunha aldea, dun pai obreiro de mans fortes e dunha nai labrega de aire afable. Estudou un oficio e atopou traballo na vila máis próxima á casa da súa nai. Quizabes a súa historia comeza a torcer (para os ollos dos demais) cando fixo evidente o seu gusto por vestir ben, polas tatuaxes e polas tinguiduras vermellas para cabelo. Foi cando a xente da parroquia comezou a mirala. Mais era nova, dicían, “son cousas da rapazada de agora”.

Con todo, a mocidade deixou de ser xustificación para a veciñanza cando se namorou dun colombiano. O home, tamén namorado, quedou na Galiza por ela. Quen da aldea non falou da filla de Casiano, aquela que quedou embarazada dun migrante coa pel escura e sen papeis? Quen non falou do seu divorcio? Quen non culpou á súa vaidade pola ruptura?

Hai unha idea moi clara no imaxinario do rural sobre o que a muller, unha boa muller, ten que ser.

Ao pouco tempo da separación, Dolores sufriu unha trombose. Aos seus 30 anos fíxose acredora dunha pensión por incapacidade permanente. Mais, en canto recuperou a súa saúde milagrosamente, a gravidade do seu padecemento e as implicacións emocionais deste valeron pouco para a xente. Volveron a mirala con receo.

A primeira cousa que souben de ela saíu, naturalmente, da boca dunha das miñas veciñas: “é unha presumida”, sentenciou cando Dolores pasou diante de nós. Pisaba forte cos seus tacóns de agulla. Vestía uns vaqueiros ultra axustados, unha chaqueta de coiro e uns lentes de sol que lle cubrían a metade da súa afiada faciana. Levaba as uñas decoradas e os beizos pintados. Non se ven mulleres así na aldea todo os días, era normal que chamara a atención. Mais eventualmente a atención tornouse prexuízo e o prexuízo, presión social.

O conservadorismo e o machismo expulsárona do rural.

Hai unha idea moi clara no imaxinario do rural sobre o que a muller, unha boa muller, ten que ser. Dolores era todo o contrario. Unha boa muller casa e ten fillos. Preferiblemente non se divorcia. Ten emprego e traballa a terra (se vive na aldea, procura o seu eido e, se vive fóra, axuda á familia as fins de semana e ao longo do verán). Unha boa muller é discreta (pode haber excepcións en canto ao carácter, mais é de mal gusto ser vaidosa e amañarse en demasía) e, tanto se está casada coma se non, saír de noite coas amigas pode causar reticencia. Ademais, non importa se ao final do día ela e o marido traballan o mesmo tempo fora de casa, ao chegaren, o home (e/ou o fillo da escola), ela debe de ter a comida feita e, por suposto, ocuparse da limpeza da casa.

A xente soia dicir sobre o divorcio de Dolores: “claro que o marido escapou. E vai quedar soa, xa verás. Ti cres que un home vai querer casar cunha muller así? Ela non vale para esposa”. Entre liñas quedaba claro que a felicidade dela dependía dun home e que, polo seu carácter (“vicios” á mirada dos demais), merecía a súa infelicidade.

Cando a súa nai morreu, deixou de visitar tan a miúdo ao seu pai (o que causou novos murmurios). Nas poucas veces que coincidín con ela, sorprendíase que lle dixera que me gustaba vivir na aldea e logo dicía seriamente: “eu non volvo a vivir ao rural, non soporto que a xente fale e se entremeta na vida dos demais”.

A intolerancia e desaprobación do seu estilo de vida traspasou os muros e comezou a aparecer tamén nos discursos das comidas familiares. Os silencios incómodos, as miradas, as indirectas, o tipo de preguntas terminaron por dar pé aos reclamos explícitos e a fortes discusións nas que se chegou a poñer en dúbida a súa maternidade.

Dolores terminou por marchar. Afastouse aínda sabendo que detrás deixaba a aldea, a casa materna, a familia, unha parte da súa historia. O conservadorismo e o machismo expulsárona do rural. 

Ela marchou e eu quedei. Agora lémbrome dela cada vez que me gardo as miñas opinións, os meus gustos e os meus desexos nas conversas coa xente da parroquia. Pénsoa cada que minto á veciñanza sobre porque regresei a casa tan tarde. Lémbroa e decátome do esforzo e da valentía que tiña Dolores para, a pesar de todo, mostrarlle á xente quen era.

Ela puido marchar, mais non todas teñen esa opción.

A “louca”

“Ti cala a boca. Xa cho dixen: ou calas ou che baixo do bus cunha patada.” A “Rosiña” gústalle falar, mais non fala con ninguén. Non porque ela non queira, senón porque non hai persoa que a escoite. Aínda que vaia a botar só un comentario, en canto separa os beizos, mándanlla calar con violencia. É cousa de todos os días.

Ninguén coñece ben a súa historia. “Sempre foi así” din todas as persoas a quen lles pregunto por ela, aludindo a súa característica máis destacable: é unha faladeira profesional. E, segundo a xente, é por iso que non hai quen a soporte. Mais, se só se lle reprimise por ser faladeira e un tanto necia... só digo que a miña parroquia sería a máis violenta da zona.

que implicacións na vida ten ser tratada de puta, louca, pobre e tonta por toda unha comunidade?

Rosa é unha muller baixa e grosa. Cando camiña, móvese dun lado ao outro, como se fose unha caricatura. Ten unha melena longa e loura que enmarca a súa faciana endurecida polo Sol. Ademais da min, é a única outra muller que adoita baixar na liña de bus á cidade. Así foi coma a coñecín.

“Ela estivo casada”, cóntame un veciño, “mais o marido botoulla fora da casa porque a ela sempre lle gustou ir de aquí para alí. Nunca estaba, non traballaba e non lle preparaba a comida. Non facía ren e pois o home claro que a botou fora”.  

Rosa pasa as tardes camiñando pola rúa falando soa. A xente trátala de “tola” cando non a trata de prostituta. “A esa gústanlle moito os homes”, comentan algúns, mais outros afirman que ela ofrece mostrar os seus peitos a cambio dun euro.

Tampouco falta a xente que, entre risas, comparte as súas  anécdotas de como lle botou unha broma no supermercado ou en calquera outro espazo público. “Rosiña” é obxecto de burla cada que sae de casa. E a súa condición de pobreza que lla obriga a pedir un euro para poder pagar o bus para retornar a súa casa non axuda moito a mudar os rumores que, de tanto repetirse, terminan por ser indiscutibles para a veciñanza.

Eu sei pouco de Rosa. Non podo afirmar se sofre dalgunha neurodiverxencia, como se di polas rúas. Sei que non se comporta como todas as demais persoas coas que convivo, mais como pode unha persoa manter a súa saúde mental se o único trato que recibe da xente son insultos, violencia e humillacións?, que implicacións na vida ten ser tratada de puta, louca, pobre e tonta por toda unha comunidade?, que tan fundo na alma fere o desprestixio?, canto pode tolerar sen crebarse?

Porén, ela prefire saír a enfrontar á opresión que ficar soa na casa. Así, privada da palabra, do contacto humano, Rosa pasea eternamente pola praza. Non ten outro lugar a onde ir. Cambaléase amodo, cargando co seu destino nos ombreiros. Aceptouno. Vive co iso. ¿Vive?

Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Activismo
Movementos sociais A Comunidade de Montes de Tameiga vence ao Celta de Vigo e frea a construción dun centro comercial e un estadio
Os comuneiros e comuneiras desta parroquia de Mos (Pontevedra) conseguen torcerlle o brazo á empresa de Marián Mouriño que accede a renunciar ao 99% do terreo que tentaba ocupar cunha cidade deportiva que o pobo rexeitou con grandes mobilizacións.
Galicia
Galicia Mujeres rurales gallegas que sueñan con dejar de ser heroínas
La falta de servicios básicos en el rural es la primera piedra en el camino de quien quiere vivir y trabajar fuera de la ciudad.
Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
OTAN
Europa Los líderes de la UE cierran filas con Zelensky en el contexto de derrumbe de la alianza con Estados Unidos
La cumbre de Londres del domingo 2 de marzo se cerró con una hoja de ruta para llevar a EE UU de nuevo la mesa de negociaciones con Ucrania. La UE apuesta por el rearme ante la amenaza rusa y el desfallecimiento de la Alianza Atlántica.
Estados Unidos
Genocidio Trump aprueba un paquete de armas de 3.000 millones de dólares para Israel
El presidente estadounidense ha alegado una “emergencia” para eludir al Congreso y aprobar un envío de armas que no llegará a Israel hasta 2026.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Las izquierdas rusa y ucraniana, ante un posible acuerdo de alto el fuego en Ucrania
Una de las principales demandas de la izquierda rusa es la liberación de los presos políticos. La ONU ha alertado de que la aplicación por parte de Ucrania del tipo de “colaboracionismo” está siendo excesivamente amplia.
Migración
México México, la última frontera
En la frontera sur, la presencia de migrantes está aumentando, entre otras razones, debido a la política del gobierno mexicano de devolver a los migrantes sin documentación desde el norte del país hacia el sur.
Opinión
Opinión Vitoria 3 de marzo. El memorial que soñamos
Cuando se cumplen 49 años de una de las masacres que marcaron el periodo postfranquista, se ha avanzado poco en la creación de un Memorial que establezca el relato preciso de lo que sucedió en Vitoria y por qué luchaban quienes estuvieron allí.

Últimas

Gobierno de coalición
Gobierno de coalición El PSOE da muestras de cansancio con Yolanda Díaz
Tanto en Moncloa como en Ferraz la opinión sobre la gestión política de la vicepresidenta está en mínimos. Sin criticar su labor en Trabajo, la tropa de Sánchez ya anhela un socio que impulse la unidad a su izquierda con la mira puesta en el 2027.
Guerra en Ucrania
Guerra en Ucrania Trump y JD Vance matonean en un show televisivo a Zelensky, que se va de vacío de la Casa Blanca
El presidente de Ucrania abandonó Washington DC sin firmar el pacto por el que se comprometía a vender los recursos minerales del país a cambio de garantías de seguridad.
La vida y ya
La vida y ya Habla más alto
La emoción no es solo por la noticia, es porque esta nieta que restituyó su identidad es la hermana de un amigo suyo de la infancia.
Más noticias
Que no te lo cuenten
El Salto Radio De las versiones de Mazón y el desalojo de trabajadores del campo
VV.AA.
El president de la Generalitat Valenciana ha cambiado de versión en varias ocasiones sobre cuándo llegó al CECOPI el día de la tragedia de la DANA
Macrogranjas
Maltrato animal Una investigación revela una nueva “masacre” en una granja de pollos que salpica a Mercadona
En España, la granja investigada comercializa el producto ‘Cuartos traseros de pollo’ en la cadena de Juan Roig y está certificada con el sello catalán Welfair de bienestar animal, según denuncia el colectivo ARDE que ha realizado la investigación.
Oriente Próximo
Oriente próximo Abdullah Öcalan llama a deponer las armas para lograr la plena democracia para el pueblo kurdo
El líder del Partido de los Trabajadores de Kurdistán llama a la disolución de la organización. Ankara dice que “estudiará” la situación, que también influye sobre Siria, Irán, Iraq y la situación en los países de Oriente Próximo.

Recomendadas

Palestina
Palestina Illan Pappé: “No esperaba esta magnitud de indiferencia europea ante lo que está sucediendo en Palestina”
El historiador de origen israelí no se ha sorprendido la violencia cometida por Hamás en octubre de 2023 ni de la reacción de Israel o el apoyo a Estados Unidos, pero sí de cómo ha abordado la cuestión la sociedad europea.
Dana
El Salto Radio Relatos para no olvidar de víctimas de la dana
Este podcast recoge la parte más humana, los detalles y los nombres propios de lo que sucedió el pasado 29 de octubre, relatos para no olvidar de víctimas de la dana.
Turismo
Turismo depredador Poca agua, mucho turismo: la crisis hídrica amenaza las islas Eolias en Italia
Las islas italianas del Mediterráneo están acusando especialmente las consecuencias de la turistificación, pero también de una crisis hídrica sin precedentes provocada por el cambio climático. Es el caso de las islas Eolias, en el norte de Sicilia.
Argentina
Argentina Gauchito Gil, uno de los nuestros hace milagros
En enero, más de 620.000 personas llegaron a Mercedes, una localidad de la provincia de Corrientes, en Argentina. Caminando, de rodillas, a caballo, para agradecer y hacer promesas a un santo popular: el Gauchito Gil.