Cando arte e vida se xuntan. Unha ollada ao día a día do artista en ‘Miss Hokusai’

Miss Hokusai (2015) é unha película dirixida por Keiichi Hara, coñecido principalmente por dirixir varias películas de Doraemon e Crayon Shin Chan, e producida polo estudio de animación Production IG, famoso por outros títulos como Guilty Crown, Psycho- pass ou a serie Ghost in the Shell. A película é unha adaptación de Sarusuberi, un manga semi-histórico escrito e debuxado por Hinako Sugiura que narra algúns momentos na vida do pintor e gravador Katsushika Hokusai, da súa filla e discípula Katsushika Ei, e das persoas que convivían con eles na cidade de Toquio durante o período Edo.

Hokusai foi un dos artistas máis relevantes e prolíficos da historia da arte xaponesa, se non o que máis, cunha produción artística estimada de 35,000 obras. Moitos investigadores sinalan que esta cifra non sería tan elevada se non fose polo traballo da súa filla, a cal traballaba como a súa asistente de produción: un pincel invisible que probablemente produciu unha parte considerable da obra total do seu pai. Mesmo se non estades familiarizados coa arte nipona, moi probablemente vísedes algunha das súas obras, por exemplo, A grande onda de Kanagawa, incluída na súa serie de 36 vistas do Fuji, un xilograbado que se converteu en sinónimo da arte xaponesa en todo o Occidente.

Agora, imaxinemos que non sabemos nada do Xapón, nin da súa arte, nin de quen é esta xente, e volvamos empezar. Miss Hokusai é unha película que nos ensina un fragmento da vida de O-Ei, unha rapaza que vive co seu pai, Tetsuzo, nunha cidade do antigo Xapón, cando aínda existían samurais, a xente vestía quimonos, iluminaban as súas casas con candís e ían camiñando a calquera parte. O-Ei e Tetsuzo son artistas. Ambos os dous comparten unha pequena e caótica casa con Zenjiro, o aprendiz de Tetsuzo, dedicando os seus días a mellorar a súa técnica e entendemento da arte, ademais de a completar os encargos que o mestre recibe.

A película fálanos da natureza da arte e dos problemas de ser un artista. Practicamente todos os personaxes, menos algunhas excepcións, son artistas ou afeccionados á arte, e as súas vidas viran totalmente ao redor dela. Todos eles analizan a súa propia produción artística e a doutros, e esfórzanse por ser mellores do que son, nunha loita continua por superar as súas fraquezas.

Miss Hokusai pode parecer, a primeira ollada, a pesar da súa falta de precisión histórica e de tomar bastantes liberdades narrativas e formais, un relato histórico-biográfico que tenta contarnos a historia dos seus protagonistas a través de varios capítulos aparentemente inconexos, así como o cotián da cidade de Edo (actualmente coñecida como Toquio) a principios do século XIX. Con todo, hai unha marabillosa dicotomía no corazón de Miss Hokusai: se a abordamos como o que aparentemente é, recibiremos algo moi distinto ao que esperamos.

A arte é unha entidade viva en Miss Hokusai. Unha especie de organismo co que debemos negociar un terreo neutral

Esta contrariedade atópase presente ao longo de toda a obra e en distintos niveis de análise. Tomemos, por exemplo, a banda sonora. A metade ten un matiz clásico, acorde ao momento histórico no que se desenvolve a película, mentres que a outra metade rompe con esta liña, guiándonos a través de escenas tremendamente poéticas nas que o papel da música non é outro que ser un disruptor do carácter da imaxe que os nosos ollos reciben.

A liña de tempo é outro aspecto que nos remite a esta proposta. Sendo a película o resultado dunha adaptación dun manga xa de seu bastante episódico, o desenvolvemento dos acontecementos pode parecernos bastante desconcertante, lembrándonos en parte a obras como a aclamada Millenium Actress de Satoshi Kon, ou O vento levántase de Hayao Miyazaki. Esta intermitente liña de tempo permite conferir unha importancia crucial a momentos que doutra forma non poderían apreciarse, e que nos dan moitas pistas sobre que é o que Miss Hokusai realmente quere dicirnos.

A mesma O-Ei representa unha dualidade: involúcrase nunha vida que moitos considerarían de despropósito co seu pai e cos seus discípulos para poder centrarse na arte, no canto de acomodarse na casa coa súa nai e coa súa irmá pequena, ademais, é tremendamente groseira e ruda (as súas posturas corporais, a súa forma de dirixirse aos demais, etc.) e atópase allea ao romance e constantemente frustrada porque cre que a súa arte se ve minguada por isto, sendo esta unha das súas principais preocupacións, contrario ao que un esperaría dunha muller xaponesa no século XIX.

A arte é unha entidade viva en Miss Hokusai. Unha especie de organismo co que debemos negociar un terreo neutral. Na primeira escena da película, O-Ei estraga unha pintura dun dragón que lle encargaban a Tetsuzo. Ao comunicarllo ao comprador, Tetsuzo exprésalle a súa incapacidade para repetir o debuxo debido a que “o dragón marchou voando cara ao ceo”, mentres que Ou- Ei tenta aplacar ao comprador dicindo que “o dragón podería volver máis tarde”. Esa mesma noite, mentres O-Ei se dispón a pintalo novamente, unha tormenta golpea Edo, e de entre as escuras nubes un dragón aflora con aparente agresividade, para finalmente aparecer á mañá seguinte plasmado na pintura en todo o seu esplendor.

A película expón a necesidade de experimentar e enfrontarnos a aquilo que nos asusta para ser capaces de crear arte transcendente

A tarefa de representar un dragón é descrita na película como o intento de atopar un balance entre como un desexa representar o dragón, e como o dragón debe ser representado. A procura deste equilibrio é un conflito temático recorrente en Miss Hokusai, tanto na película en si como nos seus personaxes.

Zenjiro, o aprendiz de Tetsuzo, móstrasenos como un vividor cun excesivo gusto polas mulleres que adoitaba ser samurai e que parece facer arte simplemente porque se lle ocorreu un día. Con todo, a pesar das súas carencias de técnica e disciplina, a súa tendencia para experimentar o lado pracenteiro da vida parece alimentar a súa arte, levándoo a crear unhas estampas eróticas dunha calidade que o mesmo Tetsuzo recoñece superiores ás de O-Ei, a pesar de que ambos os dous poñen en dúbida constantemente a súa capacidade para crear en diversos momentos da película.

O caso de O-Ei é o oposto, sendo a súa dicotomía o desequilibrio entre a súa devoción á arte e a súa falta de interese na maioría dos ámbitos que non son debuxar. Como consecuencia, ela tenta representar certos aspectos da vida que non transcenden na súa obra debido á súa falta de experiencia neles, por exemplo, na representación dos homes.

Tetsuzo, pola súa banda, céntrase tanto en pintar e mellorar a súa creación artística, que deixa totalmente de lado á súa familia, sendo isto especialmente conflitivo respecto da súa relación coa súa filla menor, a cal é cega de nacemento. A ollos da súa familia, o estatus como artista que logrou exímea das súas responsabilidades persoais. Así, a única forma na que parece ser capaz de comunicarse cos demais é a través da arte. Isto ponse de manifesto en escenas como o flashback no que O-Ei de nena tenta xogar co seu pai na neve, e el acaba forzándoa a sentar a debuxar con el, o cal pode á súa vez explicar a súa negativa a visitar á súa filla menor, coa que é incapaz de lidar xa que, debido á cegueira de O-Nao, teñen un entendemento da realidade diametralmente oposto.

A relación pai-filla de Tetsuzo e O-Ei parece máis unha relación mestre-discípula, e isto é o que nos inclina a pensar na importancia que ten no eixo temático da película mostrar a visión e os problemas do artista. A pesar de que a imaxe que Ou- Ei nos achega do seu pai é a dunha persoa bastante torpe e desastrosa, ela parece ter un respecto profundo cara a el, o cal pode deberse tanto á tradición de honrar aos proxenitores como ao feito de que Tetsuzo demostra constantemente o seu compromiso coa arte e incansable impulso creativo, calidade que ela mesma pareceu herdar. Así O-Ei vería profetizado o seu futuro no seu pai, atopándose dobremente presionada polo seu propio dilema á hora de balancear a súa paixón pola arte e a súa necesidade de experimentar a vida e as relacións.

Merece unha mención especial a forma na que a película nos mostra o tema da discapacidade. Escenas como cando O-Ei e a súa irmá pasan por debaixo da ponte para oír o son dos pasos dos viandantes, ou cando lle describe a paisaxe nevada mostran como a mirada do artista vai máis aló do simplemente visual, servindo ademais como un fermoso nexo narrativo que axuda a conectar moitos momentos da película e ensinándonos o lado sensible de O-Ei, a cal só se permite gozar da vida cando pasa tempo coa súa irmá, axudándoa a experimentar a realidade ao máximo das súas posibilidades.

Así, a película expón a necesidade de experimentar, sacarnos fóra da nosa zona de confort e enfrontarnos a aquilo que nos asusta para ser capaces de crear arte transcendente, e é por isto que a metáfora de como debuxar un dragón vólvese tan relevante no eixo temático desta película, e tan efectiva á hora de confrontala co desafío de vivir. Miss Hokusai é unha viaxe cativadora e unha xenuinamente única película, a cal merece estar no panteón das grandes obras da animación xaponesa.

“Á idade de cinco anos tiña a teima de facer trazos das cousas. Á idade de 50, producira un gran número de debuxos. Con todo, ningún tivo un verdadeiro mérito ata a idade de 70. Aos 73, finalmente, aprendín algo sobre a verdadeira forma das cousas, paxaros, animais, insectos, peixes, herbas ou árbores. Polo tanto, á idade de 80 faría un certo progreso. Aos 90 penetraría o significado máis profundo do mundo. Aos 100 chegaría finalmente a un nivel excepcional. E aos 110, cada punto e cada liña dos meus debuxos posuirán vida propia”. Katsushika Hokusai.

Brais Nogueira

Satoshi Kon, o prestidixitador da animación

Balea Cultural

Brais Nogueira

Satoshi Kon, o prestidixitador da animación

Satoshi Kon expón no seu cinema unha visión da realidade moi singular: cotiá á vez que estraña, incómoda, profunda. Un mundo do que non se pode escapar nin en soños. Cada plano no seu cine dá unha información tremenda e está meticulosamente pautado.

Martín Gómez Nimo

Cine e Cómic: as artes condenadas a entenderse

Balea Cultural

Martín Gómez Nimo

Cine e Cómic: as artes condenadas a entenderse

As adaptacións do cómic ó cinema son cada vez máis numerosas e relevantes entre dous medios irmáns.