Derecho a la vivienda
Reinventar a vivenda despois do andazo

O confinamento é tan desigual como a vivenda. Segundo ONU-Hábitat, a quinta parte da poboación mundial carece dunha morada axeitada e mil millóns viven en asentamentos informais e barrios marxinais. Non hai dúbida do noso privilexio no contexto global, e non obstante a pandemia evidenciou eivas nas nosas vivendas que non podemos ignorar. É difícil facer os deberes, seguir aulas virtuais ou teletraballar cando non se ten na casa un espazo reservado e tranquilo, ou ir á compra cada sete días se o frigorífico está dividido entre catro persoas ou ten o tamaño dun minibar de hotel. Non é o mesmo vivir este momento de incerteza económica e laboral nunha casa en propiedade sen pagos pendentes que nun piso en alugueiro ou cunha hipoteca por amortizar. Se algo fixo este andazo foi confirmar que a vivenda é clave para a saúde pública e está atravesada por grandes desigualdades e inxustizas.

Segundo a enquisa estrutural a fogares realizada polo IGE en 2015, o 45,7% das vivendas galegas teñen entre 20 e 49 anos de antigüidade. Isto significa que a metade do parque residencial existente foi construído entre os anos sesenta e noventa, unha época caracterizada polas deficiencias construtivas e o desleixo xeral cara a cuestións fundamentais para o benestar doméstico como a orientación, o asollamento, a ventilación, a climatización ou o illamento térmico e acústico. Aínda así, a antigüidade varía en función da renda: a vivenda media dos fogares galegos con ingresos mensuais menores a 1.000 euros ten 18 anos máis que a dos que gañan máis de 2.000. E varía tamén algo que sería crítico se o coronavirus tivese chegado unhas semanas antes: o 53,5% dos fogares galegos con ingresos mensuais menores a 1.000 euros teñen calefacción instalada, contra o 85,1% dos que gañan máis de 2.000.

Non é o mesmo vivir este momento de incerteza económica e laboral nunha casa en propiedade sen pagos pendentes que nun piso en alugueiro ou cunha hipoteca por amortizar. Se algo fixo este andazo foi confirmar que a vivenda é clave para a saúde pública e está atravesada por grandes desigualdades e inxustizas.

Ademais, o noso parque residencial necesita axustes que o adapten ás necesidades derivadas dos problemas de mobilidade ligados ao avellentamento, das novas formas de convivencia ou da cada vez máis borrosa separación entre espazo doméstico e laboral. Moitos pisos desperdician metros cadrados en longos corredores e teñen baños interiores mal ventilados, cos problemas que isto ocasiona nun país onde o 29% dos fogares sofren humidades que poderían afectar a súa saúde en tempos de confinamento. A distribución clásica das vivendas, cun cuarto principal 'matrimonial'  e outros menores para os cativos ―malia seren estes os que máis horas pasan no dormitorio— quedou obsoleta porque os fogares son cada máis heteroxéneos e cambiantes. Necesitamos vivendas máis flexibles, con pezas máis versátiles e polivalentes ou mesmo divisións móbiles que os usuarios poidan adaptar facilmente ás súas necesidades.

Bótanse en falta espazos intermedios de calidade entre a privacidade da vivenda e o dominio público hoxe vedado. Os edificios residenciais de outrora teñen grandes portais e patios que ofrecen coidadas transicións entre exterior e interior. Nos modernos, o repertorio de espazos comúns adoita limitarse a un minúsculo portal e unha escaleira da anchura mínima esixida pola normativa. Cómpre recuperar o valor e a beleza do intermedio: o xeneroso portal con poxigo onde deixar unha bicicleta ou un carriño de bebé; o diáfano patio repleto de plantas á moda dos cortili napolitanos; as cadeiras que aínda sacan á porta da casa nas aldeas e nalgúns barrios. E incorporar o verde en pequenas hortas, xardíns verticais e cubertas vexetais que permitan relaxar os ollos, plantar uns pementos, mellorar o confort térmico interior dos edificios e absorber auga de choiva aliviando a rede de sumidoiros.

Necesitamos vivendas máis flexibles, con pezas máis versátiles e polivalentes ou mesmo divisións móbiles que os usuarios poidan adaptar facilmente ás súas necesidades.

A modernidade meteunos en cápsulas. As fiestras, que antes deixaban pasar algo de aire evitando a condensación e a acumulación de gas radon, son agora estancas. Moitas persoas viven en pisos interiores sen contacto co exterior, como nun casino ou nun centro comercial, e outras que pecharan as terrazas botan en falta nestas semanas aqueles metros cadrados de vento e sol. Segundo o IGE, nos municipios galegos de máis de 50.000 habitantes o 49,2% das vivendas teñen terraza, patio ou xardín privado ou comunitario, mentres nos concellos de menos de 10.000 a porcentaxe acada o 80%. Sen dúbida esta experiencia colectiva e global vai incorporar novas prioridades que oxalá se materialicen en novos e mellores deseños. Valoraremos máis a ventilación cruzada, a luz natural, a boa orientación, o contacto co exterior, as árbores grandes na rúa, a eficiencia e flexibilidade na distribución espacial.

Pero non é necesario construír máis; traballando cos edificios e tecidos existentes podemos crear lugares máis agradables onde vivir mellor e resgardarnos con menos ansiedade de outro andazo. Segundo o censo de poboación e vivendas de 2011, en Galiza hai 1,6 millóns de vivendas e un terzo delas están infrautilizadas: algunhas porque son ocupadas só de xeito esporádico e outras porque están abandonadas. Moitas son actualmente inhabitables e precisan reformas importantes. Pero o parque residencial que necesitamos para dar abeiro a todos os galegos xa existe e os esforzos e recursos deben dedicarse a melloralo, axeitalo e adaptalo ás novas esixencias e desafíos da sociedade do século XXI.