Medio rural
José Rafael Antela: "A visión cultural do rural estábase pechando unicamente ao folclórico, e hai máis oferta"

José Rafael Antela Alfaya (51, Mondariz Balneario) é cura da parroquia de San Martiño de Barcia de Mera e un melómano autodidacta. Fusionou as súas dúas paixóns para crear o Ciclo de Música Relixiosa que este ano alcanza a súa XI edición levando catálogos musicais non convencionais ao entorno rural. Agora, como fundador da Asociación Cultural Ciclo de Música de Barcia de Mera e director dos ciclos, está convencido de que o proxecto reaviva a vida social e cultural do entorno, amplía os panoramas da poboación e axuda a brindarlle valor e visibilidade ao patrimonio galego, que nos entornos moitas veces se atopa en estado de semi abandono.

Que son os ciclos e cando se celebran?
Os ciclos lévanse a cabo cada ano entre abril e setembro, cun concerto ao mes na igrexa de San Martiño de Barcia de Mera (Covelo). O ciclo leva o nome de música relixiosa, pero non está cinguida unicamente a ela. Acostumamos armar repertorios entre a franxa do barroco e a música do século XX que non sexan habitualmente programados para chamar a atención da xente e que se anime a vir ata aquí, porque se programamos o mesmo que todo o mundo, non funcionaría.

Como xurdiu a idea dos ciclos de música?
Hai once anos restauráronse os retablos da igrexa e investíronse centos de milleiros de euros porque estaban nun estado terrible. Pareceume unha pena que, despois de que a administración investise eses cartos, a igrexa estivera pechada. Entón topei con Nieves García-Soto, que andaba por alí impartindo un campamento musical para nenos, faleille do tema e preguntoume "e que queres facer para a inauguración?" Eu díxenlle: "Un mesías de Händel". E fixémolo. Xurdiu tamén por vocación, por amor á música. Eu son un tolo da música, un melómano como Nieves, que agora é directora artística dos ciclos. Xuntámonos dúas que amamos a música.

Por que se fai no rural e non en sitios máis poboados?
Para descentralizar. O proxecto nace como unha vía para descentralizar os lugares habituais de concerto, sobre todo en verán. Non somos os únicos; na Ribeira Sacra hai concertos, existe tamén Camiños Sonoros que vai polos mosteiros... Pero a nós parécenos que o rural é unha zona pouco aproveitada e pouco coñecida. Non só falando da súa paisaxe, senón tamén da súa historia e monumentos. É tamén un xeito de pór en valor o patrimonio.

Como se relacionan os veciños con este tipo de música?
Da parroquia aínda ven pouca xente. Veñen persoas de Vigo, Pontevedra, Mondariz, persoas aloxadas no balneario... A xente que ven responde ben, con sorpresa. Primeiro pregúntanse: "e isto aquí?" Despois entran e ven a igrexa e quedan pasmados. Cando saen, saen marabillados e dinnos: "non sabiamos que isto estaba aquí."

O rural é unha zona pouco aproveitada e pouco coñecida. Non só falando da súa paisaxe, senón da súa historia e monumentos. É tamén un xeito de pór en valor o patrimonio.

Tivo impacto o proxecto na poboación?
Si, a xente pregúntame sempre: "Cándo tes concerto? Nós non imos, pero por saber". Os bares tamén o notan porque a xente sube e baixa pola aldea, deténse a tomar algo... Foi tamén un xeito de que a aldea teña algo de vida.

Como se logrou chegar á XI edición e como se mantén a audiencia?
Con moito traballo, moita paciencia e moita mano esquerda porque comezamos sen ningunha axuda de institucións oficiais. Por iso cobramos a entrada (5 euros). Os músicos que viñan viñan pola súa amizada con Nieves porque ela levaba unha empresa de concertos. Nós propoñíamos, explicábamoslles todo, eles aceptaban e ao final dábamoslles o que sexa que recaudaramos coas entradas. Xuntámonos con músicos que aman o que fan e que non lles importa vir ata aquí; entón si sacábamos corenta euros, dábamosllos; se eran cen, cen. Ata que, ao cuarto ano, a Xunta fíxonos caso porque fomos gañando audiencia. O ano pasado eramos cen persoas no concerto que menos público tivo. Agora dannos unha subvención que se invirte no ciclo ata o último céntimo e ao final iso tamén ten a súa recompensa.

Lanzamos o reto de deixarse seducir polo arte porque o rural estase despoboando e a xente vai a centros máis urbanizados nos que a administración lle parece máis normal que haxa cousas.

Cales son os obxectivos do festival?
Descentralizar. Dar a coñecer o patrimonio. Atraer a un público que non está acostumbado á música. Visibilizar os templos e o patrimonio que hai no interior de Galiza e que (o ciclo) sexa unha oferta, sobre todo, atractiva. Ensinar, que a xente amplíe o seu repertorio. Que non sexa só Mozart, Beethoven, Vivaldi, Bach, Verdi, Händel, que tamén os programamos, pero que tamén se poida escoitar a Ligeti, Shostakovich... a compositores que non é habitual escoitar.

Cal é o estado da relación entre o rural e a cultura?
Eu creo que, polo menos nesta zona, ampliouse grazas ao ciclo. Porque penso que a visión cultural do rural estábase pechando unicamente ao folclórico, na gaita e o baile tradicional. E hai máis oferta. Hai que loitar contra a reticencia da xente. A min custoume traballo presentar o proxecto á xente de aquí, que non o vía factible. Trátase de que a xente pouco a pouco vaia decatándose de que hai máis cousas, que o rural non é só serán e baile galego. Hai que ofertar cousas para que a xente lle perda o medo ao clásico, ao diferente.

Por que consideras que é importante que se cren proxectos culturais en zonas rurais?
É importante atraer xente e facer que coñezan o que cren coñecer pero non coñecen. A xente cre que coñece Galiza, pero coñece catro cousas que están máis ou menos promocionadas. Proxectos coma este, ou outros que hai parecidos, abren portas e camiños. Lanzamos o reto de deixarse seducir polo arte porque o rural estase despoboando e a xente vai a centros máis urbanizados nos que a administración lle parece máis normal que haxa cousas. Nós dicimos que si, pero que aquí tamén o podemos facer.