Medio rural
Da póla ao barril. Facer viño: tradición, memoria e identidade

Empeza o mes de setembro. Toda a aldea alístase para o traballo que comeza xunto co outono. É época de vendima. Nas viñas de máis de cen anos, as uvas volven estar maduras como cada tempada, listas para a súa recolección.
A pesar do inminente despoboamento do medio rural, facer viño de maneira artesanal é unha tradición que ningunha casa deixou de practicar de maneira colaborativa.
A través do traballo, reactívase a memoria, refórzanse os vínculos comunitarios e se continua construíndo a identidade. Factores imprescindibles para a defensa da terra e dos modos de vida fóra das urbes.


Acios de uva
Acios de uva Sara Guerrero Alfaro
Xornalista
4 oct 2019 09:00
Máis que ser anunciado pola súbita frescura outonal que rempraza o caldelo do verán, advírtese que comeza setembro cando os bocois de madeira están fora da adega cheos de auga.
Setembro significa vendima. As uvas están xa coloradas e tan inchadas que semella que van rebentar en calquera momento. A partir de entón a aldea divídese en dous tipos de persoas: as que vendiman cedo de máis, “cando a uva aínda está amarga”, e as que o fan tarde de máis, cando “xa é todo vinagre”. Así, sen puntos medios.

***

Apenas o sol alumea, saímos de casa e dirixímonos, sombreiros e tesoiras na man, cara ás fincas. É a primeira vez que vendimo na miña vida. Fóra dos documentarios sobre os procesos de elaboración artesanal de produtos gourmet, nunca vira como se fai. María, entusiasmada polas miñas ganas de aprender, ensíname con dilixencia e coidado como seleccionar a uvas do acio. 

Primeiro próbase un baixo para saber se a froita está madura. É moi importante que o estea porque “se non, amarga todo o viño”. Despois, pola mesma razón, sácanse aqueles abrochos ainda verdes, e tamén aqueles que están demasiado maduros. Tríscase o acio pola metade e bótase ao capacho.
En xeral, pareceume unha tarefa sinxela –esceptuando eses momentos nos que, mentres María movía con axilidade as súas tesoiras, eu, austada, deixaba caer os acios que estaban habitados por insectos e arañas–. O mellor de todo era probar as uvas. Sempre as mercara en supermercados; nunca tería crido a variedade de tipos e sabores de uva que existen.
Cando chegamos a unha viña de uva tipo catalá, as bágoas case rebordaron polos meus ollos. Como era posíbel que a natureza criase algo tan doce? A substancia tampouco fica atrás: a carne da uva dá a sensación de estarmos comendo unha gominola...
O día pasaba e nós enchiamos un capacho tras outro. Ás doce, cando o sol xa estaba no alto, comezáronme a doer as costas e os brazos. A tarefa deixou de me semellar tan sinxela e deixou de ser tan glamurosa, a diferencia do visto na televisión. Por máis que percorresemos as viñas, tiña a sensación de que os acios non remataban nunca. Mudabamos dunha videira a outra sen parar.
Para alivio dos meus brazos, as viñas comezaron a baixar de nivel. Porén, chegamos a  unhas nas que as uvas colgaban a rentes do chan. A rastras, á vez que esquivaba algún que outro mato de silvas, ía cortando os acios enteiros para que María os limpase. Outras veces, atopabamonos con viñas que “non valían para nada” porque os acios estaban secos. Entón tiñamos que escoller uva por uva.
Neses casos as palabras eran as que alixeiraban a tarefa. De anunciar que videira tiñamos que deixar sen traballar porque aínda tiña a uva moi verde, pasabamos a especular quen, daquela outra metade da xente que vendimaba demasiado cedo, contrarrestaba a amargura adozando o viño con sucre.
Tampouco faltaron os contos e a través das palabras de María puiden vela de nova apañando uvas coa súa familia, puiden ver ao seu pai dándose unha ducha para despois esmagar as uvas cos pes. Incluso puiden imaxinar ese home –que adoitaba contratar a María e outras mulleres da aldea para apañas as uvas das súas viñas– esmagando as uvas metido de corpo enteiro no bocoi, rindo mentres facía burbullear o contido cos gases.
Cara á unha da tarde, cando comezaba o meu estómago a bruar e o meu padal estaba escaldado por probar tantas uvas, chegamos á zona do Xaque. O primeiro que me alucinou foron as cores. Un tallo dun verde estridente resaltaba as pequenas e redondas uvas de morado profundo. Cando erraba coa tesoira e partía unha uva, unhas gotas de cor vermello sangue salpicabanme as mans…

A xornada rematou cara ás tres da tarde. Mais levounos case toda unha semana apañar todas as videiras.



Unha semana despois de rematarmos, voltei a casa de María para sacar o viño. No  momento de entrar na súa adega percibín o cheiro. Asomeime aos bocois e puiden escoitar o grave son do burbulleo da fermentación. Todos os días, desde que se vendimiou, alguén tiña que entrar á adega a “darlle a volta á uva” cun pau, para que aquilo que fica aboiando na superficie non secara e se volvese vinagre.

Déuselle unha volta por derradeira vez e, coa axuda dunha pequena bomba, sacamos o viño do bocoi de madeira. A través da mangueira, enchimos un barril de aceiro, onde remataría de ferver e madurar o viño para o ano enteiro; polo menos até a próxima vendima.
Cando a mangueira non puido chuchar máis líquido, procedimos a montar a prensa para exprimirmos o bagazo.
Non foi até ese momento que vin na esquina da adega unha pedra esculpida hai máis de dous séculos. Era baixa e plana, cos bordes un pouco máis levantados, para que o viño non escurrise, os que se interrompían xusto no punto no que foi tallada unha especie de embocadura que direccionaría a saída do viño.
Unha vez que puxemos o bagazo na prensa, leveime outra sorpresa. Unha palanca de madeira xigante estaba montada por riba da pedra. María non se cansaba de me dicir que, a pesar do aspecto de estar comido pola couza da viga de madeira, era resistente pois existía desde que o seu pai era pequeno. É dicir, o mecanismo tiña máis de dous séculos de antigüidade, do mesmo xeito que a pedra.
Para activar a palanca, que iría apretando por un extremo o bagazo, tiñamos que dar volta a outra viga de madeira que estaba esculpida en forma de espirar para permitir que a palanca subise ou baixase. No extremo inferior desta viga estaba amarrada unha pedra xigante que actúa de contrapunto e acaba por se levantar cando o outro extremo baixa.
Non tarda en aparecer, entre a superficie rugosa e gris da pedra, un pequeno río de intenso morado que vai enchendo o caldeiro.

Como o marca a idiosincrasia da aldea contida na frase “todo se aproveita”, o bagazo é gardado para despois ser utilizado como a materia prima do augardente.

Cando o viño dos bocois por fin está no seu punto, non falta moito tempo para que a produción do viño volva comezar. Ben cedo hai que podar as viñas –tarefa que é moito máis complicada do que poidera parecer e que ten o seu propio sentido de lóxica–, atar as pólas, reemplazar as canas vellas que as sosteñen, sulfatar… e comezar de novo a vendimar.


A través da vendima puiden ver como varían os costumes dunha cultura a outra. O que neste lugar do mundo é unha tarefa normal que leva a cabo case toda a poboación desde hai máis de dous séculos, na Cidade de México é impensábel; como aquí resulta impensábel que unha persoa poida tardar até dúas horas no transporte público para ir traballar nas mañás. E iso sen sair da mesma cidade.
O coidado e aproveitamento das viñas normalmente lévase a cabo pola comunidade, até que se é demasiado maior para poder aturar semellante esforzo físico. Mais no entanto, faise con gusto. É unha tradición artesanal que aviva o pracer humano de transformar a materia, de criar algo novo coas nosas propias mans.

Sen lugar a dúbidas fun afortunada de ter experimentado esta experiencia con métodos e ferramentas antiquísimas, antes de que o sistema económico acabe por deixar desertas as aldeas, como a xa grande cantidade de viñas abandonadas e perdidas entre a maleza do bosque o presaxian.

Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Galicia
Galiza La Xunta y la Confederación del Miño, condenadas por la degradación ambiental del embalse de As Conchas
Las organizaciones impulsoras de la demanda consideran “histórica” la sentencia al vincular un caso de degradación ambiental al menoscabo de derechos fundamentales de residentes de la zona afectada. El fallo aún se puede recurrir.
Culturas
Cultura Residente cancela todos sus conciertos en los festivales propiedad del fondo proisraelí KKR
René Pérez, cantante y rapero que llegó a la fama bajo el paraguas de Calle 13, abandona los carteles del FIB de Benicasim y del Morriña Fest de A Coruña.
Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Gobierno de coalición
Gobierno de coalición Sánchez resiste, los aliados se ilusionan y Feijóo se llena de barro
Se apaga el ciclo político antes del receso de verano con un líder del PSOE que ve la luz al final del túnel, a pesar del desplome en las encuestas.
Barcelona
Chatarreros El reciclaje invisible: la relación entre la chatarra y la ciudad de Barcelona
La red de reciclaje en Barcelona es de una complejidad casi hermética, más aún si hablamos de los recicladores informales, más conocidos como chatarreros. Salimos a la calle a entender una economía sumergida que está a la vista de todos.
Salud mental
Salud mental Familia y escuela son los principales factores de protección para la salud mental de adolescentes LGTBI+
Las personas con una orientación sexual divergente con la heterosexualidad muestran mayor grado de depresión e ideación suicida que las heterosexuales. Los vínculos son clave para mitigar los riesgos, según un estudio.
Medios de comunicación
Medios de comunicación El futuro del periodismo no lo está escribiendo una máquina
El periodista Pablo Mancini, estratega dentro de The Washington Post, defiende una profesión aquejada de múltiples problemas. El primero, y más crucial, la deserción de miles de personas que ya no quieren estar informadas.
Entrevista La Poderío
Andalucía Virginia Piña: “Con la Guerra Civil y su posguerra intentaron aniquilar nuestra conciencia”
Quien tiene el poder, tiene los recursos, y quien tiene los recursos también tiene la palabra. Virginia Piña (Jaén, 1988) la lleva tomando en los últimos seis años, dándole forma para hablar de figuras clave en la historia de las mujeres en Andalucía
Partidos políticos
Partidos políticos La extrema derecha se dispara en un CIS en el que el PSOE acusa el golpe del Caso Koldo
El barómetro mensual señala un empate virtual entre PSOE y Partido Popular y anticipa un crecimiento de Vox. El CIS no pregunta por el caso Koldo, pero éste se hace notar en el resultado.

Últimas

València
València Huelga de celo en el Consorcio de Bomberos de València en plena campaña de incendios
La plantilla denuncia sobrecarga, falta de efectivos y abandono institucional, mientras la Diputación oculta el conflicto y prioriza su relato de normalidad.
Genocidio
Genocidio Israel asesina a diez niños que esperaban suplementos nutricionales en un hospital
La Unión Europea sigue evitando la imposición de sanciones al régimen de Tel Aviv. Estados Unidos anuncia sanciones contra la relatora de la ONU que ha denunciado el lucro de las empresas colaboradoras de Israel.
Fronteras
Fronteras europeas Un año más, la Caravana Abriendo Fronteras denuncia las políticas antimigratorias de Europa
Desde Baiona y Girona saldrán los grupos que recorrerán puntos críticos de fronteras europeas como Irún, Calais, Dunkerque y Toulouse donde se encontrarán con otros colectivos para movilizar la solidaridad con las personas migrantes.
Migración
Migraciones Entre la incertidumbre y la esperanza
El aumento de las muertes en el último año está relacionado con las condiciones cada vez más peligrosas con que se encuentran las personas para llegar a Reino Unido.
Más noticias
Opinión
Opinión Del malismo al imbecilismo
Los patanes en traje con poder que infestan nuestro ecosistema como moscas plastas, son el reflejo de un régimen que busca la imbecilidad masiva.
Opinión
Opinión Libertad para las Seis de la Suiza
Cuando el sindicalismo entra en prisión, lo que está encerrado es mucho más que una protesta. Es el eco de todas las veces que dijimos “basta”.

Recomendadas

Laboral
Laboral Jornadas de 50 horas semanales haciendo tareas de categoría superior: así se trabaja en hostelería
Es uno de los sectores con más sanciones e intervenciones de la Inspección de Trabajo, con más de 12.000 trabajadores extranjeros aflorados en las intervenciones y que cuenta con el 21% de las sanciones emitidas por este organismo.
Derechos Humanos
Flotilla de la Libertad Yanis Mhamdi: “Israel es el Estado que mata más periodistas en todo el mundo”
Este periodista de Blast fue uno de los integrantes de la Flotilla de la Libertad. En esta entrevista cuenta cómo transcurrieron las horas en las que este grupo de defensores de derechos humanos estuvieron bajo detención ilegal en Israel.
Genocidio
Genocidio La segunda consultora más importante del mundo es señalada por su papel en el despiece de Gaza
Boston Consulting Group está considerada una de las “big three” del sector. Ahora, una serie de informaciones señalan cómo ha estado detrás de la fundación antiUnrwa encargada de la distribución de ayuda y de los planes de expansión en la costa.
Unión Europea
Unión Europea La sociedad del miedo al declive
La angustia ante el futuro acompaña a las sociedades europeas desde hace tiempo y precede a la Unión Europea. Se manifiesta con mayor claridad en los períodos de declive económico y las turbulencias políticas y sociales que los acompañan.