Medio rural
Unha defensa dos camiños rurais

Os nosos sendeiros son o rastro dun acordo colectivo que nos axuda a organizar a forma en que atravesamos o mundo.

Camiño 1
9 may 2020 11:55

Para coñecer os nosos espazos, hai que andalos. A experiencia das camiñadas suxire as primeiras formas de achegamento a un mundo descoñecido. Foi a través dun paseo, no que rematamos perdidos no monte, cando a miña parella e máis eu coñecemos con máis profundidade a nosa aldea. Certamente, o sentido de desorientación nas persoas que vivimos en cidades é case inexistente. As rúas cuadriculadas, as sinalizacións e o transporte público anulan esa outra experiencia na que o espazo perde o seu carácter unívoco.

Aínda que o noso rural podería ser a mostra dun espazo desorganizado e cheo de posibilidades no seu tránsito, non necesariamente é así. Basta atender cunha mirada máis atenta o xeito no que a herba diminúe o seu tamaño nun carreiro perfectamente trazado ou a forma en que a terra impide o crecemento da maleza. Estes son signos dunha planificación urbana secreta e sutil que se orixinou do tránsito colectivo.

Os nosos camiños, hoxe case desprazados polas estradas pavimentadas e o uso xeneralizado do automóbil nos contextos rurais, son vestixios dun acordo silencioso no que o andar colectivo marcou os límites entre o crecemento da natureza e o desprazamento das persoas. Os camiños rurais son mostras apenas visibles do transito común de moitas persoas. Cada sendeiro fundamentouse nun saber compartido que non era dito pero que respondía a una rede de necesidades e coñecementos colectivos. Dalgunha forma, este rastro común era a suma dun conxunto de experiencias que se colectivizaban no xesto mesmo de andar: sabíase cal era o percorrido máis curto, o máis seguro ou o que permitía cruzar a través de máis casas e eidos.

Se ben a planificación urbana tivo un lugar privilexiado nas formas en que a modernidade imaxinaba as súas cidades, aquí o deseño espacial xurde no marco doutras ordes. Para empezar, a planificación da cidades organizase desde formas de distribución premeditadas para instar e modelar unha certa forma de vida social. As súas formas máis ruíns procuran o desprazamento en automóbil, desatenden os espazos públicos e mercantilizan os puntos de encontro. Con todo, tamén existen á marxe procesos de planificación que procuran o espazo como axente doutras formas de xustiza social. O caso dos noso camiños, ao igual que centos de prácticas espaciais populares, representan un proceso inverso. Nel o percorrido constrúe o plano. O contacto directo co mundo suxire as formas en que este debe ser explorado e delimitado. A diferenza da organización urbana das cidades na que o paso das cousas está marcado por muros, pistas ou sinalizacións, neste caso as marcas xorden apenas no uso do espazo, no paso das persoas pola natureza. Só basta a aparición dos camiñantes para que rede de posibilidades espaciais comece a ser tecida.

Con todo, o colectivo atende e revisa as formas xa debuxadas. Esta planificación popular non presenta traxectorias tan estables como as das cidades. Sendo que se constrúe co saberes previos ou exploratorios, é habitual encontrar camiños paralelos onde un foi o perfeccionamento doutro ou sendeiros que rematan á metade do percorrido porque o outro extremo deixo de ser útil. Os camiños do noso rural non se presentan como monolitos nin son a única resposta a todas as posibilidades de atravesar o espazo. Todo o contrario, como son un exercicio colectivo, están á espera doutros pés que se atrevan encontrar variacións. Pero non hai que temer, os camiños, aínda que son inestables, sempre procuran o seu propio sentido.

É evidente que tras a chegada das estradas pavimentadas, os camiños perderon relevancia. A aparición das maquinas construtoras supuxo a unificación dunha forma de atravesar o espazo. Ao mesmo tempo, foi a resposta ao tránsito en automóbil, que ofrecía unha solución ao problema de desconexión que sufre toda a zona rural da Galiza. Con todo, é innegable que as estradas non se presentan como a mellor opción para desprazarse andando. Estas foron feitas baixo principios distintos dos que fundamentaban os camiños: tiñan orzamentos limitados polo que o seu deseño procurou evitar aqueles tramos que exixían operacións custosas. Para un camiñante isto se presenta como un problema porque supón, por exemplo, dar unha chea de voltas para chegar a un punto achegado a súa localización.

Aínda que as estradas pavimentadas son apenas un ínfimo achegamento ao dereito de desprazamento que reclamamos desde o rural, non resolven os problemas de tránsito interno no noso territorio e é por iso que moitos camiños seguen en uso. Están aí porque aínda compren a súa función inicial e son a resposta das necesidades concretas do colectivo.

Cada sendeiro fundamentouse nun saber compartido que non era dito pero que respondía a una rede de necesidades e coñecementos colectivos.

Claramente, o interese institucional está depositado nos sendeiros de carácter turístico. Os concellos levan a cabo procedementos de limpeza e sinalización para estas rutas. Tamén son importantes, pero son diferentes aos outros camiños de uso colectivo. Os sendeiros turísticos non se fixeron desde o andar que servía para resolver tarefas da vida en comunidade: levar o gando ou chegar á vila máis preta. Estes atenden o gusto pola dimensión apreciativa da paisaxe ou o exercicio do corpo. Outras formas de comprender o uso do espazo.

Os nosos camiños eran obras da memoria andante que se reanimaban con cada paso. A súa perda progresiva é un feito. Pouco a pouco a maleza volve a ocupar o seu lugar. Os pasos das persoas deixaron de trazar o carreiro que durante moito tempo orientou o sentido do tránsito compartido. É que a súa existencia é así. A diferenza das grandes rúas que seguirán aí cando o noso andar remate, os nosos camiños pérdense no silencio. Só están aí durante o tempo en que o colectivo é capaz de ordenalo. Son rastros dunha historia compartida que nos axuda a describir e aprender o espazo en nós mesmos. Trátase desa dimensión afectiva e histórica que garda o mundo espacial.

Aínda hoxe, a nosa tía só e capaz de explicarnos como chegar ao río a través deses camiños xa case inexistentes. Na súa memoria, o espazo está organizado a través deses sendeiros. A ela os camiños axudáronlle a andar por fóra, na herba e entre as árbores, e agora axúdanlle a andar por dentro, na lembranza.

Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Galicia
Galicia Galicia elige el rumbo de la lucha contra Altri en las elecciones a la directiva de la plataforma Ulloa Viva
Vecinos y vecinas de la comarca más afectada presentan dos listas separadas tras no llegar a una propuesta de consenso. Por un lado concurre una candidatura continuista y, por el otro, una alternativa que se acerca más al nacionalismo institucional.
Medio rural
Medio rural A esperanza da xestión colectiva fronte ao espolio: os comuneiros de Tameiga contra o Celta
Mentres varios proxectos industriais tentan privatizar e destruír os ecosistemas galegos, algúns grupos de veciños e veciñas organizadas fan oposición social construíndo alternativas comunitarias. Ás veces, tamén gañan ao xigante.
Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver todas las entradas
Francia
Francia ¿Unas primarias de la izquierda francesa? La idea seduce a socialistas y verdes pero Mélenchon la rechaza
El PS, los Ecologistas y sectores disidentes de la Francia Insumisa defienden recuperar el espíritu de la coalición unitaria del Frente Popular y presentar a un solo candidato en las elecciones presidenciales de 2027.
Extrema derecha
Extrema derecha Estados Unidos declara la guerra contra los pobres con la ley “grande y bella” de Trump
VV.AA.
La norma presupuestaria, que contempla más de un centenar de disposiciones, convierte a ICE en el cuerpo de seguridad del Estado más financiado y es un cheque en blanco para las grandes contaminantes.
Fútbol
Fútbol El equipo de fútbol femenino decidido a construir un nuevo Sudán desde el exilio
Un equipo de fútbol de desplazadas sudanesas en El Cairo lucha por continuar con el sueño de jugar. En el exilio, continúan entrenando.
Obituario
Obituario Jane Lazarre (1943-2025)
La escritora neoyorquina, autora de ‘El nudo materno’, falleció el pasado mes de junio. Su obra conectó enseguida con entorno feministas por ofrecer un relato de la experiencia materna más allá de las estrechas paredes del hogar
La vida y ya
La vida y ya Calma
Pienso en la cotidianidad en una ciudad grande. En la ausencia de calma que cubre casi todos los espacios.
Comunidad de Madrid
Comunidad de Madrid Una “victoria moral” da alas a la Plataforma STOP Planta de Biogás en Colmenar y Tres Cantos
La aprobación en el último pleno de una moción para revertir la declaración de utilidad pública del proyecto infunde ánimos a la plataforma, que ya ha denunciado el procedimiento ante los tribunales.
Notas a pie de página
Notas a pie de página ¡Parecían tan buenos!
La desaparición de niñas y niños de las calles tuvo lugar a la vez que se construía un relato idílico sobre la infancia. En ‘República luminosa’, Andrés Barba retrata su vuelta como grupo inquietante.

Últimas

Laboral
Laboral Yolanda Díaz asegura que el Gobierno tramitará el indulto a las Seis de la Suiza
La ministra de Trabajo reconoce sentirse “escandalizada” tras la reunión con las sindicalistas condenadas y asegura que no va a “aceptar retrocesos” en los derechos laborales
Palestina
Palestina Albanese presenta su informe ante la ONU: “Gaza es el escenario de un crimen”
El Consejo de Derechos Humanos atiende al reporte sobre el lucro de empresas y bancos en el actual genocidio de Gaza. The Guardian califica de “posible crimen de guerra” el ataque contra una cafetería en la que murieron 39 personas.
Más noticias
Opinión
Opinión Sirat y las zonas temporalmente autónomas
En la película de Olivier Laxe prevalece el relato sobre la deserción del mundo que una mirada a la propia creación de la comunidad que surge en torno a las raves.
Política
Política Feijóo radicaliza al Partido Popular en medio del terremoto Cerdán con la vista puesta en las elecciones
Miguel Tellado será el nuevo secretario general del partido. Un movimiento con el que Feijóo consigue el control casi absoluto del PP y le come espacio del discurso ultra a Vox, pero que lo aleja de eventuales pactos con PNV y Junts.
Galicia
Galicia Galicia elige el rumbo de la lucha contra Altri en las elecciones a la directiva de la plataforma Ulloa Viva
Vecinos y vecinas de la comarca más afectada presentan dos listas separadas tras no llegar a una propuesta de consenso. Por un lado concurre una candidatura continuista y, por el otro, una alternativa que se acerca más al nacionalismo institucional.

Recomendadas

Laboral
Laboral Reivindicar los derechos laborales en microempresas, el reto de los sindicatos
Nuevas estrategias hacen frente a realidades como las de los falsos autónomos o los puestos en remoto, mientras el PP quiere restringir aún más los comités de empresa.
En el margen
En el margen Aisetou Kajakeh: “Nosotras no estamos rompiendo techos de cristal, sino sorteando muros”
Esta socióloga española asegura que las asociaciones gambianas en España mantienen un vínculo directo con el lugar de origen, lo que hace que nunca pierdan la conexión con las raíces.
Salud mental
Laura Martín López-Andrade “La psiquiatría es una profesión potencialmente muy peligrosa”
La psiquiatra granadina defiende desde Málaga otro tipo de psiquiatría que huye de los diagnósticos y de la jerarquía y cambia la palabra tratamiento por acompañamiento.