A gabanza do traballo e a condena do pracer: Vestixios do franquismo no rural

O franquismo rematou, mais aínda hai comunidades rurais que se rexen baixo as ideas da ditadura, que exaltan irracionalmente o traballo e condenan o pracer. 

Xornalista feminista
17 ene 2020 12:37

A comunidade no rural cruza, atravesa e enlaza. As relacións entre a veciñanza non se dan polo mero feito de morar ao carón, son vínculos que se remontan a xeracións. E os que non son parentes de sangue, son familia política. Se pasa unha muller pola estrada, é moi posíbel que alguén diga algo como: “Esa muller foi a madriña do meu irmán” ou “ela estaba casada cun primo meu”.

Para integrarse nunha comunidade tan forxada é importante empezar a recoñecer a todas as persoas que forman parte dela. Mais acaso comezar polos nomes non sexa o mellor. É lóxico perderse entre Diamantinas, Hermosindas, Delmiros, cincuenta Manolos, trinta Marías, Consuelos, Luz Divinas, Argentinas, Erminios, Iginios, Laurianos ou Casianos.

Quizás o mellor método sexa escoitar anécdotas. É case imposíbel morar no rural e non saber os acontecementos recentes na vida das persoas coñecidas. Falar dos demais é tan común como para que a opinión pública pese abondo á hora da toma de decisións persoais. Calquera persoa é susceptíbel a que se fale dela.

Mais hai unha soa cousa que elimina calquera posibilidade de que se teña un mal xuizo sobre alguén: o traballo arduo. “Miña nai, esa rapaza non para. Moito traballa”, adóitase dicir —cun ton de aprobación e admiración que fecha posíbels comentarios negativos—, dunha muller que todos os días atende as súas dúas vacas, ovellas, porcos e galiñas; atende a súa casa e familia; entre semana é xornaleira no campo, e aínda traballa as fins de semana na cociña dun restaurante sen contrato, cunha paga que non lle fai xustiza ás máis de 8 horas que inverte no lugar. Non ten unha retribución digna. Tampouco tempo de lecer nin para ela mesma. Mais “que traballadora é! Si señor”.

O TRABALLO COMO FIN 

En 1942 Franco declaraba: “No hemos venido a regalarnos con la vida ni a disfrutar de esa paz que muchos burgueses aman”.

Cun país enteiro sumido na precariedade, a ditadura franquista optou por propagar unha política de austeridade. A propaganda oficial encargouse de difundir a idea de que o máis importante era o aforro, tanto dos cartos, como das enerxías. Carmen Martín Gaite, no seu estudo Usos amorosos de la postguerra española, anota que o Estado buscaba que a xente racionara as enerxías que puideran desembocar na consecución dun pracer inmediato.

Eran tempos nos que a felicidade se consideraba un propósito abominábel. Carmen Bueu, unha icona feminina do rexime, escribía: “Los falangistas no sentimos hoy nostalgia de bienestar material, ni mucho menos de aquella triste época de la vida fácil”.

Desta maneira comezou a exaltación do traballo. Canto máis se producía, máis valía tiña unha persoa. A paga indigna, as condicións laborais paupérrimas, o desgaste físico e mental, convertéronse nunha mostra de fortaleza; un acto heroico digno de admiración.

45 años despois da morte de Franco, cando a veciñanza da aldea recorda os vellos tempos, aínda se poden escoitar comentarios como: “Os rapaces de hoxe xa non saben o que é traballar, eu fun traballar aos xornais como un escravo aos 13 anos”, exclamados cun deixe de orgullo.

*** 
Por causa do espolio en Galicia e á exclusión territorial que se vive no rural, a dificultade para atopar un traballo digno é unha realidade que atravesou xeracións. De aí que calquera traballo que se obteña, por máis precario que sexa, sexa visto como bon. Excepto aqueles curros non remunerados como pode ser o traballo doméstico.

Este xeito particular de valorar o traballo remunerado acentúa a invisibilización da faena das mulleres que quedan na casa. As tarefas domésticas están tan naturalizadas que chegan a ser esixidas. É corrente escoitar que os homes que regresan das súas xornadas laborais, agardan que a muller os reciba coa comida quente e a roupa limpa —incluso cando a muller tamén traballe fóra de casa—. Non facelo sería sinal de preguiza e egoísmo.

Así mesmo, para a opinión pública, calquera traballo que no sexa práctico non é un traballo real. Os traballos ligados ao estudo, á investigación ou á academia non son recoñecidos; adoitan existir comentarios que demeritan ese tipo de oficios, como se o feito de non pór o corpo nin ter resultados tanxíbeis inmediatos evidenciara que non é un traballo “de verdade”.

Mais fóra desas dúas categorías, xorde a impresión de que dá o mesmo traballar oito horas de pé revisando latas de sardiñas nunha fábrica, que ter un contrato de dúas horas aínda que na realidade se traballen dez. Non importa a vocación, o desexo, a saúde nin a comodidade das persoas, “calquera traballo é bon”.

No entanto, traballar ”como escravos” ten unha recompensa que remata por se tornar un obxectivo vital: a xubilación. Mais cando chega... Dá a impresión de non ser o que se esperaba. É frecuente mirar nas aldeas a mulleres maiores sentadas soas na cociña mirando a través da fiestra, e a homes xubilados sentados todo o día nos bancos das prazas públicas.

Agora que, na realidade, a maioría da poboación rural xa xubilada, continúa a traballar no campo, mesmo ás veces sobre-esixindo ao seu corpo. No verán non é raro ver a mulleres e homes alén dos sesenta anos sachando terra, podando viñas, atendendo gando...

A idea prevalecente de que a lonxevidade particular das persoas de campo se debe ao estilo de vida activo ao que están acostumados, non sempre fai visíbel a coerción social existente, que impide que varias persoas maiores tomen a decisión de deixar de traballar en actividades que poñen en risco a sua saúde.

Tanto estas xornadas no campo post-xubilación, coma o súbito aburrimento ou encerramento na casa, son sinais da precarización da vida, de que hai unha carencia que non foi atendida por ningunha instancia institucional.

Que opcións pode ofrecer o merecido estado de xubilación despois dunha vida que foi adicada ao traballo de tal xeito que as satisfaccións e desexos persoais ficaron eclipsados nun segundo termo? 

O PRACER COMO CONFLICTO

Ao longo da ditadura, cantas xeracións non se educaron baixo discursos que satanizaban a vida fácil e o descanso? Canto tempo pode tardar unha sociedade en desarraigarse de valores que rexeron décadas? De que xeito a opresión económica e cultural ás que aínda son sometidas as zonas rurais poden perpetuar un ensimesmamento que sempre toma como referente ideal o pasado?

Non hai que esquecer que, ao fin de todo, detrás de todas estas cuestions, estamos a falar de vidas. Como dicirlle á muller que perdeu o seu marido cando ela tiña trinta anos, que tiña o dereito de volver namorarse? Ou a outra muller cunha enfermidade crónica, que cada ano se ocupa de máis de cinco fincas cheas de videiras, que está ben deixar de traballalas se iso compromete a súa saúde? Que dicir de meu veciño de setenta anos que cando lle suxiro tomarse un día de descanso ou saír de casa me responde cun ton irónico e despectivo: “Si, si, vou a ir eu a pasear con todo o que teño que facer. Iso é para a xente que non fai nada”.

Para que se esperou tanto pola xubilación se descansar é algo do cal moitos poderían avergoñarse? Para que se aforrou desa maneira se gastalo nunha mesma é un acto que pode ser sinalado como egoísta e frívolo?

Claro, é importante remarcar que o pracer é subxectivo. Cada persoa deposita os seus desexos en cousas diferentes. Non sería sensato facer comparacións omitindo os contextos. Son consciente que observo como unha muller que creceu nunha metrópole. Non se pode supor que alguén que non le ou non sae de viaxe, é infeliz ollando a televisión en casa todos os días.

Mais o que si creo é que os resaibos da educación franquista separaron ás persoas do seu corpo. Condenaron o desexo e, a través dunha serie de normativas sociais, atentaron contra a curiosidade polo estraño, polo que estaba fora da cotiandade.

Nun panorama de posibilidades tan acoutado, como é que se podería descubrir sequera aquilo que podería causar pracer de forma individual. Como fomentar oficios, pasatempos e intereses nun mundo prohibitivo social e economicamente?

Aínda despois de xa case cinco décadas do fin da ditadura, a maioría da xente nova que está a saír da ESO cos que teño contacto na aldea, optarán por cursar ciclos en lugar de cursar un grao para incorporárense máis rapidamente ao mercado laboral. “A ninguén lle gusta o seu traballo”, observaba un rapaz que, desesperanzado, estaba por comezar un ciclo medio nunha granxa.

Desta maneira indirecta, as xeracións máis novas son afectadas por todo un sistema de pensamento que pensábamos erradicado coa morte do ditador, e que clamaba que primeiro era o traballo e a produción antes que o corpo e o espírito.

***

Pese a que poida ser unha situación xeralizada na península, sen dúbida pódese ver con máis claridade nas periferias.

O enaltecemento irracional do traballo mide a valía da existencia segundo o grao de produtividade. Esta alienación, como teño desenvolvido, non só pode causar danos físicos e sociolóxicos interxeracionais, senón que supón unha desconexión das persoas consigo mesmas. E o feito de que a coerción social sexa un dos factores que máis arraigan este tipo de condutas, axuda a perpetuar un estilo de vida alleo do pracer persoal —e colectivo— que é reforzado como “a maneira correcta de vivir” a través de enunciados como o “aquí sempre se fixo así”, que cancelan o diferente; un abstracto, “primeiro hai que resolver a vida, xa logo fas o que queiras”, ou un sentenciador,  “viaxar é un desperdicio de cartos e para a xente que non ten nada que facer”.

Tras meses na aldea, vendo esta maneira xeneralizada de cancelar o pracer, pregunteime: como facer non só que non se lle persiga, senón que se recoñeza sen vergoña o que xa está alí, na vida cotiá? Como deixar de terlle medo?

Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver listado completo
Cargando valoraciones...
Comentar
Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Cargando relacionadas...
Sobre este blog
Espazo literario adicado a difundir a idea de que outros estilos de vida son posibles. Un repertorio que busca dignificar as experiencias e os coñecementos que existen nas zonas rurais a través da observación, reflexión e narración da vida social e cultural dunha aldea galega.
Ver listado completo

Málaga
Málaga, el punto de inversión para los fondos israelíes a pie de playa
Diversos fondos de origen israelí están presentes en proyectos urbanísticos de Málaga influyendo en la turistificación de la provincia mientras se enriquecen con la ocupación de Palestina
Región de Murcia
Belinda Ntutumu
“La violencia racista no parará mientras Vox pueda presentarse a elecciones”
La cofundadora de Afromurcia señala a los discursos de Vox como causantes de la violencia racista de Torre Pacheco y califica de “laxa” la respuesta institucional: “Deberían haber impedido que los disturbios continuaran durante tres días”.
Palestina
La coordinadora europea contra el antisemitismo dice que los informes sobre la hambruna en Gaza “son rumores”
Katharina von Schnurbein es la encargada de proteger a Israel en las discusiones que esta semana tienen lugar sobre el acuerdo preferencial que la UE tiene con el Estado sionista.
Palestina
Más de mil caras conocidas de la cultura exigen al Gobierno que cese la venta de armas a Israel
Una carta dirigida al presidente del Gobierno por más de mil profesionales de la cultura considera que “mantener los negocios armamentísticos con Israel es complicidad activa con el genocidio”.
El Salto n.79
La celulosa o la vida: periodismo situado y lucha social para frenar un ecocidio
El jueves 17 de julio os esperamos en el CS “A Nubeira” de Vigo para presentar el último número de la revista El Salto.
Castellón
El BDS Castelló pide al FIB que facilite la devolución de entradas por su vinculación con KKR
El BDS y la Plataforma Castelló per Palestina piden al festival que se desvincule del fondo y que adopte un compromiso público para incluir el respeto por los derechos humanos palestinos en sus protocolos éticos.
Opinión
Torre Pacheco: el síntoma de un sistema agroexportador podrido
Se podría hacer un mapa de la llamada conflictividad social migrante y coincidiría, casi matemáticamente, con el de los polos agroexportadores.
Comunidad El Salto
El Salto estrena nueva página: una web como una casa
Después de un año de trabajo, lanzamos en julio la nueva web de El Salto, con un nuevo diseño, pero, sobre todo, con una nueva Zona Socias llena de ventajas para las personas que hacen posible El Salto con su apoyo.
Violencia machista
El 30% de los feminicidios íntimos se producen en verano pero no es el calor, es el patriarcado
El Ministerio de Igualdad convocó la semana pasada un comité de crisis tras los nueve asesinatos de mujeres por sus parejas o exparejas en junio. ¿Qué pistas da este dato sobre cómo orientar las políticas públicas?

Últimas

Opinión
Cuando una huertana llora: saquen sus racistas manos de nuestra región
Me aterra pensar que lo que ha sucedido en Torre Pacheco es el comienzo de algo peor, que es el primer síntoma de una enfermedad que hemos permitido que campe a sus anchas por nuestras regiones.
Análisis
La crisis por el ‘caso Cerdán’ empuja al PP y Vox por encima de los 200 escaños
El último barómetro del Centro de Investigaciones Sociológicas (CIS) señala una caída del PSOE, que apenas aprovechan los partidos a su izquierda, y un aumento de votos en la mayoría de PP y Vox
Cómic
Gotham como estado mental
Que Batman es el personaje del cómic de superhéroes más icónico del último medio siglo es algo a lo que también contribuye una iconografía del mal como forma urbana a la que responde la ciudad de Gotham, un estado mental en sí mismo.
Opinión
Día Internacional de las Personas No Binarias: no pedimos nuevos derechos, exigimos los que tenemos
Varios tratados internacionales permiten una interpretación favorable a reconocer a las personas no binarias. El Estado español incumple su deber de protección de estas personas.
Estados Unidos
Donald Trump amenaza a la Unión Europea con aranceles del 30% a sus productos a partir de agosto
Ursula von der Leyen ha respondido al anuncio de Trump insistiendo en la vía del diálogo pero anunciando que “tomarán todas las medidas necesarias para salvaguardar" sus intereses
Más noticias
Murcia
Colectivos antirracistas denuncian la impunidad de la ultraderecha en Torre Pacheco, donde sigue la violencia
En la localidad murciana se ha producido una segunda jornada de violencia racista, ultraderechistas de otros territorios se han unido a las “patrullas” para “limpiar España”.
Economía social y solidaria
¿Dónde está la juventud en la Economía Social y Solidaria? Un relevo que se teje entre retos y oportunidades
Cada vez más jóvenes se acercan buscando formas de vida y empleos coherentes con sus valores. Sin embargo, su participación sigue enfrentando barreras: precariedad, estructuras poco flexibles y falta de relevo real.
Río Arriba
Javier Guzmán: “Desde la izquierda falta la visión de que el derecho a la alimentación es un tema básico”
Nueva entrevista de Río Arriba en formato podcast donde hablamos de soberanía alimentaria, políticas públicas relacionadas con la alimentación, tratados de libre comercio y sus efectos sobre la agricultura, ganadería y alimentación.

Recomendadas

Feminismos
Patricia Reguero
“Mis relatos están escritos al lado de otras, arropada por la escucha de otras”
Patricia Reguero Ríos, redactora de El Salto, presenta ‘Todo lo que pasó el día que me mordió mi hija’ (La Imprenta, 2025), un conjunto de relatos que desde lo individual apelan a lo colectivo y que se devoran con una mezcla entre ansiedad y placer.
LGTBIAQ+
Mana Muscarsel
“La amistad da más juego para salir de la lógica de la familia porque tiene menos reglas"
La autora y psicóloga argentina pone en valor la amistad frente a los modelos relacionales centrados en la pareja y la familia. Tampoco le interesa la familia elegida: “Marca una línea muy clara entre lo que pertenece y lo que no”.
Barcelona
El reciclaje invisible: la relación entre la chatarra y la ciudad de Barcelona
La red de reciclaje en Barcelona es de una complejidad casi hermética, más aún si hablamos de los recicladores informales, más conocidos como chatarreros. Salimos a la calle a entender una economía sumergida que está a la vista de todos.
Medios de comunicación
El futuro del periodismo no lo está escribiendo una máquina
El periodista Pablo Mancini, estratega dentro de The Washington Post, defiende una profesión aquejada de múltiples problemas. El primero, y más crucial, la deserción de miles de personas que ya no quieren estar informadas.
Comentarios

Para comentar en este artículo tienes que estar registrado. Si ya tienes una cuenta, inicia sesión. Si todavía no la tienes, puedes crear una aquí en dos minutos sin coste ni números de cuenta.

Si eres socio/a puedes comentar sin moderación previa y valorar comentarios. El resto de comentarios son moderados y aprobados por la Redacción de El Salto. Para comentar sin moderación, ¡suscríbete!

Cargando comentarios...