Memoria histórica
“Santiago Apóstolo é socialista!”

Historias, arte e palabras xurdidas a partir do desastre do 18 de xullo de 1936 víronse este ano na Coruña, na Fundación que leva o nome dun pintor galego internacional: Luís Seoane, nado na Arxentina, polo exilio económico dos seus pais, e retornado a esa outra das Galicias alén do mar debido ao exilio político.

18 dic 2018 12:00

A exposición 13 estampas da traizón, despois de 80 anos da súa publicación, narra a análise dunha época a través dos ollos dos artistas que a viviron. As palabras dese período, os xornais, as crónicas, os titulares, depositan nos ollos de hoxe o legado daquel latexar dos anos previos e póstumos á nosa Guerra Civil. No xullo de 1936 colidiu aquí a historia, dúas historias de dúas Españas. Galicia, de terra nai a mártir, e a arte e o xornalismo coma espellos do cotiá inverosímil que trae consigo a guerra. Unha mostra onde caben recortes de prensa dos dous bandos, xugos e frechas por un, cantos de “Non pasarán!” polo outro, ata os famosos 13 retratos da alma dos tiranos. 13 caricaturas que Seoane fixo no exilio no 1937 que teñen como protagonistas os militares sublevados.

A mostra é a viaxe global polo verán cálido do 1936, os días de sol e festas estivais en que Galicia estaba a punto de tomar unha decisión polas urnas, a do seu Estatuto de Autonomía —xa aprobado nas Cortes de Madrid— que rematarían co soar das sereas e campás dos barcos na dársena da Coruña un 18 de xullo, coas estradas regadas polo sangue dunha Galicia reprimida onde houbo unha eclosión da barbarie. Comentan os cronistas, e reflicte o escritor e xornalista Manuel Rivas na súa novela Os libros arden mal, que unha das imaxes máis claras da chegada do medo foron os días daquel verán sen unha nube no ceo onde nas praias da Coruña non houbo nin un bañista. Moitos deses areais fóra da contorna urbana como o de Bastiagueiro, en Oleiros, localidade próxima a Coruña, foron o lugar onde se deixaron moitos dos cadáveres dos executados polas novas autoridades falanxistas. Chama a atención o forte contraste coa beizón democrática precedente, é unha das proclamas máis repetidas nos xornais republicanos: “Autonomía será amor ao mar!”

Galicia represaliada

Visitar a mostra é visitar a memoria bosquexada dos retratos a lapis que fixo Camilo Díaz Baliño, pai de Isaac Díaz Pardo —fundador, xunto con Luís Seoane, de Cerámicas do Castro, Sargadelos, ademais de pintor e escritor—. Este artista, recluso na prisión de Compostela xunto co alcalde, Ánxel Casal, con carpinteiros, obreiros e mariñeiros, tamén con algún militar, retratou os perfís dos seus compañeiros de cela e recinto. O seu fillo Isaac engadiría anos despois, en prosa e verso, a historia daqueles reos, algúns sobreviventes, outros executados, outros escapados e agochados durante anos.
13 caricaturas que Seoane fixo no exilio no 1937 que teñen como protagonistas os militares sublevados

A guerra pode ser entendida, a través das ilustracións de Manuel Colmeiro ou as crónicas de Maruja Mallo, coma un continuo emerxer e remexer de morte e silencio, a imposición dun terror civil continuo exercido polo goberno sublevado da contenda. Recorrendo o espazo da primeira planta da Fundación Seoane, tras cruzar a súa entrada diáfana, onde conviven a luz e a madeira, intuímos o calar dos homes e mulleres que quedaron aquí grazas a un dos debuxos de Manuel Colmeiro no cal se representa a unha muller abrazada aos seus fillos, resignada e rodeada por outros que xa están mortos. Lembran o terror expreso do Guernika?

Hai outra estampa, esta da autoría de Seoane, con dúas sombras alongadas dunha parella da Garda Civil que acaba de realizar un paseo, un tipo de execución repetida na Guerra Civil, e posteriormente en España ata os anos 50, consistente en sacar ao reo do seu lugar de reclusión, levalo a un lugar apartado e alí, en grupo ou en solitario, executalo, as máis das veces tras unha serie de vexacións e torturas.

Os tricornios e as capas da benemérita son recorrentes nesta mostra artística sobre a represión. Aquela Galicia, sitio onde entre o 36 e o 39 non houbo grandes batallas como a do Ebro pero si houbo a épica do desastre cotián, a represión diaria da retagarda, foi tamén o lugar onde o terror se empregou como mostra da nova política por parte do bando rebelde e que a propaganda do Goberno da II República trataba de reflectir con arte a ollos dos gobernos estranxeiros.

Aquí colisionou a historia

Conta Maruja Mallo nas súas crónicas, expostas unha tras de outra ao longo da parede, os ruídos que levaban consigo o pánico, as onomatopeas que a partir do comezo da guerra tiñan para a poboación o significado da morte. Entre elas, as buguinas dos coches. Nunha Galicia onde un automóbil era un obxecto case descoñecido, a chegada dun Opel negro ou un Ford era a banda sonora do mal presaxio. Conta a pintora en forma de crónicas, tituladas Relato veraz de la realidad en Galicia —publicadas en diversas entregas en 1938 por La Vanguardia— que os outros sinónimos da represión eran as cruces. A simboloxía dunha Igrexa Católica cómplice e permisiva que defendía o que en moitos xornais falanxistas, expostos na outra beira da sala, enuncian como a “Santa Cruzada”.

Mallo destaca un episodio ocorrido na Catedral de Santiago. Alí, durante unha misa onde se anunciaba que Madrid caería o día do Apóstolo Santiago, o 25 de xullo, en honra ao “matamouros”, unha serie de obreiros alzaron a voz e, segundo afirma a pintora, contestaron “Santiago Apóstolo é socialista!”. Varios falanxistas, despois do suceso, tentaron sacar ao santo da Catedral e poñer no seu lugar o sagrado corazón de Xesús. Isto supuxo unha ofensa para tres carlistas —véxase a mestura de sectores aglutinados no chamado Movemento Nacional— que se plantaron diante da improvisada escuadrilla e lles responderon aos camisas azuis que “Santiago Apóstolo está molesto porque os militares trouxeron aos mouros e, ademais, Franco é espiritista!”
Cabe mencionar que se organizou tal pelexa que tivo que intervir a Garda Civil, entre berros de “abaixo España, viva Alemaña!”.

Outros sinónimos da represión eran as cruces: a simboloxía dunha Igrexa Católica cómplice e permisiva

É unha maneira de narrar o espolio. O espolio dos cartos con multas arbitrarias, o espolio da xente coa emigración e a creación das outras Galicias, as patrias suramericanas do atlántico na punta oposta do océano. O espolio das ideas mediante o fusil, retratado nunha copia impresa de A morte do mestre, de Castelao, o Guernika galego que serve de remate para esta mostra. Desa sega ideolóxica das palabras, da subtracción da liberdade nas aulas, Mallo relata a colocación do crucifixo, Seoane engade nas súas 13 estampas a aquel mestre morto, similar ao de Castelao, os vasos comunicantes dun mesmo xeito de narrar.

Ao final dunha parede vermella, a parede central da exposición, atópase o ex-libris das 13 estampas: a imaxe duns brazos femininos erguendo, sobre as augas do mar, a un neonato. A simboloxía da esperanza dos que van vir, a confianza no futuro.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Memoria histórica
Andalucía Excavar la historia que no cesa, el trabajo invisible de las exhumaciones de fosas del franquismo
Bajo la tierra, donde el franquismo quiso borrar nombres y duelos, jóvenes arqueólogos y antropólogos desentierran no solo restos, sino la memoria viva de un país.
Memoria histórica
Memoria histórica Buenos y sabios: el paso por Extremadura de Odón y Sadí de Buen
Memoria de Odón de Buen —científico, librepensador y republicano— y de su hijo Sadí —asesinado por el fascismo— y de su lucha para la erradicación del paludismo.
Memoria histórica
No olvidamos El gran golpe
Entre la multitud de expropiaciones realizadas por los grupos libertarios en Francia, una destaca por encima de las demás. El robo a la corona belga.
Salud laboral
Salud laboral Ser migrante y cosechar a más de 40 grados: el impacto del calor en un invernadero de Almería
La mitad de los trabajadores de la agricultura encuestados en Almería, Huelva y Lleida admitió haber experimentado al menos tres síntomas relacionados con enfermedades por calor durante las temporadas de verano.
Kenia
Kenia 31 muertos por violencia policial en Kenia en las últimas manifestaciones contra la nueva Ley de Finanzas
La sociedad civil keniana retoma las protestas tras tumbar un proyecto similar hace un año. El país se enfrenta a una crisis fiscal causada por el aumento de pagos de la deuda externa.
Falsos autónomos
Falsos autónomos El juez del caso Glovo carga contra el Estatuto de los Trabajadores y la libre competencia
El texto en el que el magistrado libra a la empresa de reparto de la demanda que le interpuso Just Eat es un ataque a las sentencias del Tribunal Supremo y a la Ley Rider, pero también a la seguridad jurídica que la derecha dice defender.

Últimas

Dependencia
Dependencia Denuncian “olvidos” y errores en los datos de Dependencia
Desde la asociación de directoras y gerentes de Servicios Sociales apuntan a que no se tratan de “listas de espera” si no de “listas de incumplimiento de la Ley”.
Granada
Personas sin hogar Denuncian en Fiscalía al Ayuntamiento de Granada por la falta de refugios climáticos para personas sin hogar
‘La Calle Mata’ denuncia al Ayuntamiento ante Fiscalía por las graves consecuencias para la vida de las personas sin hogar sin posibilidad de refugiarse de las temperaturas extremas del verano
Análisis
Análisis Debemos actuar contra el fraude del cambio de sexo registral
Miembros de las Fuerzas Armadas, de la Guardia Civil o del Cuerpo de Bomberos han tratado de utilizar el derecho al cambio registral de sexo para obtener ventajas. Tanto los operadores jurídicos como la ciudadanía pueden actuar ante estos casos.
En saco roto (textos de ficción)
En saco roto Lo nuevo
En el horizonte crecen edificios, centros comerciales, gasolineras y carreteras. Y, tras la bruma de contaminación, en los días claros se distingue el perfil de las montañas.
Renta básica
IMV El 55% de los hogares que podrían recibir el IMV no lo han solicitado, según la AIReF
La complejidad administrativa, la brecha digital o la falta de modificaciones estructurales en el diseño de la prestación están entre los motivos que señala el organismo independiente.
Más noticias
Crisis climática
Investigación El cambio climático multiplicó las muertes por doce en Madrid y por seis en Barcelona durante la ola de calor
Un estudio estima en 2.300 las muertes durante la pasada ola de calor en Europa. Barcelona ha sido una de las urbes con más fallecimientos y Madrid, la que más ha visto incrementarse la mortalidad por culpa del cambio climático.
Sanidad pública
Sanidad Más de ocho días de media para conseguir una cita con el médico de familia
Un 24,3% de la población declara haber tenido, en alguna ocasión, problemas para acceder a su médico o médica de familia. De estos casos, más de la mitad acudió finalmente a urgencias.
Instituciones culturales
Real Decreto Ley El BOE nombra varios “acontecimientos de excepcional interés público” y los patrocinadores se frotan las manos
El nombramiento como acontecimientos de excepcional interés público concede beneficios fiscales a patrocinadores, donantes y mecenas de eventos como el BBK Live o el Barcelona Mobile World Capital.

Recomendadas

Genocidio
Genocidio La segunda consultora más importante del mundo es señalada por su papel en el despiece de Gaza
Boston Consulting Group está considerada una de las “big three” del sector. Ahora, una serie de informaciones señalan cómo ha estado detrás de la fundación antiUnrwa encargada de la distribución de ayuda y de los planes de expansión en la costa.
Unión Europea
Unión Europea La sociedad del miedo al declive
La angustia ante el futuro acompaña a las sociedades europeas desde hace tiempo y precede a la Unión Europea. Se manifiesta con mayor claridad en los períodos de declive económico y las turbulencias políticas y sociales que los acompañan.