Alimentación
Cidadanía alimentaria

Tecendo lazos entre o campo e a cidade.

Cidadanía alimentaria_1
A cidade e o rural dialogan para garantir un consumo e unha produción responsábeis. Óscar Górriz
26 nov 2017 11:56

Benín era un país marxista que non coñecía a fame negra. Un pequeno lugar no mundo onde a xente cultivaba o que comía. É dicir, era un lugar cunha economía moi semellante á Galicia de 1950. Un día, xa na década dos noventa, o Goberno de Benín decidiu seguir os consellos dos organismos internacionais e incentivou a produción de algodón para a exportación. As terras comezaron a ser acaparadas e os labregos fixéronse xornaleiros. As condicións de vida da poboación melloraron; cos novos salarios mercaban comida que viña de fóra. Benín medraba, así, a conta de perder soberanía alimentaria. A suba dos prezos do mercado mundial de alimentos, en 2008, deu como resultado que finalmente coñecesen a fame negra e pasasen a depender da esmola internacional.

Esta breve e reveladora historia económica de Benín adoita ser utilizada polo ex-directivo da FAO e experto mundial en fame, Pepe Esquinas, para explicar dúas cousas. Por unha banda, a aberración que supuxo que grandes corporacións financeiras comezasen en 2007 e 2008 a especular cos alimentos na Bolsa de Futuros de Chicago (permitindo que podrezan colleitas enteiras para que os prezos suban, mentres morren 40.000 persoas de fame ao día). E, en segundo lugar, para contar como, a través da comida, perden os países a súa soberanía política. En 1973 o secretario de Estado dos Estados Unidos, Henry Kissinger, xa avisaba: “Controla o petróleo e controlarás as nacións; controla os alimentos e controlarás os pobos”.

Inseguridade ALIMENTARIA

Hoxe en día, os problemas de inseguridade alimentaria, a malnutrición e a fame afectan a todos os países do mundo. As reivindicacións sobre a protección do medio ambiente e o dereito a unha alimentación que non dane a nosa saúde coliden co muro dun sistema agroalimentario dominado polas grandes corporacións e cos gobernos que as serven. Carmen Lozano, profesora de Socioloxía Rural na UNED, explica que se trata dun muro invisible. “Existen numerosos intereses para que a cidadanía non vexa os procesos do sistema alimentario”. Lozano leva anos investigando estes mecanismos de invisibilización e como a cidadanía responde ante eles. Xunto con Cristóbal Benito, tamén profesor da UNED, sistematizou o concepto de ‘cidadanía alimentaria’, un termo que nas súas palabras, “é unha precondición” para sacar á luz o sistema.

Sobre o terreo, a cidadanía alimentaria tradúcese en iniciativas locais ao redor do mundo. No Estado español destaca Zaragoza, liderando –xunto á Fundación Entretantos– a Rede de Cidades pola Agroecoloxía; ou Valencia, que acolleu en outubro o Encontro Anual e Cumio de Alcaldes polo Pacto de Milán 2017, que é o primeiro protocolo internacional en materia alimentaria que se realiza a nivel municipal. Existen experiencias variadas que contan con maior ou menor apoio institucional: mercados locais con produtos de proximidade, cooperativas de consumo, hortas urbanas de produción ecolóxica, iniciativas para a redución do desperdicio alimentario, etc.

Hoxe en día, os problemas de inseguridade alimentaria, a malnutrición e a fame afectan a todos os países do mundo.”

Todas elas conforman o exercicio da cidadanía alimentaria e permiten certa resiliencia local ante o previsible “colapso” dun sistema extremadamente dependente do petróleo, por empregar o mesmo termo que Manuel ‘Casdeiro’ no seu libro A esquerda ante o colapso da civilización industrial (Touda & Véspera de nada, 2015). E, por outra banda, a cidadanía alimentaria permite non abandonar a necesaria acción internacional.

A despensa máis lonxe

As grandes empresas, a través dos seus negocios, deciden o que temos que comer e cando facelo. Comeremos mandarinas procedentes de Sudáfrica, fabas de Chile, garavanzos de México e aceite de palma de quen sabe onde! En Galicia, producimos menos do 50% do que comemos, segundo estiman Carreira e Carral n‘O pequeno é grande (Através editora, 2014). Pero en Asturias, por exemplo, estímase que máis do 80% do que comen vén de fóra do seu territorio. O significado da dependencia alimentaria resumiuno moi ben o ex-presidente uruguaio José Mujica: “O pobo que abandona a agricultura abandona a comida. A despensa ten que estar preto da cociña”.

Nos países industrializados, as froitas e legumes adoitan percorrer a miúdo máis de 5.000 quilómetros dende o punto de produción ao punto de venda, segundo un informe de Amigos da Terra en colaboración con varias universidades do Estado. A comida viaxa cada vez máis e máis e cada vez emprega medios de transporte máis contaminantes, coma o avión. Isto, sumado ás emisións procedentes da agricultura industrial, aos cambios de uso do solo e ao envasado e procesado dos alimentos fai que o sistema agroalimentario mundial sexa un dos grandes causantes do Cambio Climático.

Pero o paradoxo do sistema alimentario non remata aí. Radicalmente oposto á idea de que o mundo non produce alimentos abondos para satisfacer as necesidades da poboación (unha premisa que adoita xustificar a intensificación da agricultura), Pepe Esquinas explica que o 60% dos alimentos que producimos acaban desperdiciados nalgún momento da cadea de distribución. “Como dicía Gandhi, na Terra hai abondo para satisfacer as necesidades de todos, pero non tanto como para satisfacer a avaricia de algúns”, cita Esquinas. Ante o despropósito do sistema alimentario mundial, cal debe ser a nosa resposta? 

Identidade rururbana

O escritor e experto en desenvolvemento rural, Jaime Izquierdo, fala da necesidade de “volver tecer lazos entre o campo e a cidade” como un dos valores importantes para a construción da cidadanía alimentaria. Dende a perspectiva agropolitana de Izquierdo, o campo e a cidade non poden continuar de costas; e a cidadanía post-industrial debe camiñar cara a unha identidade dual: urbana e rural. “Dentro duns anos, todos os asturianos saberán manexarse coas novas tecnoloxías, pero é posible que ningún deles saiba xa facer sidra. E que sería de Asturias se ninguén sabe facer sidra?”, chancea Izquierdo. A súa proposta é que nos ruralicemos, que desaprendamos un pouco as aprendizaxes da época industrial para poder construír novas fórmulas. E, en gran medida, isto aproxímase á proposta dos comúns urbanos que atopan, dende hai tempo, inspiración política nas prácticas pre-industriais que se manteñen no mundo rural, especialmente no que respecta á xestión comunitaria dos recursos.

Cidadanía alimentaria_2

Toda a Galicia urbana está conformada por territorios de natureza campesiña. Dise que, como sociedade, seguimos a ter a nosa alma no rural. Quizais teña moito que ver o serodio e abrupto proceso de axuste agrario que vivimos. Cambios que en Europa se deron ao longo de máis dun século, aquí concentráronse en escasas cinco décadas. En 1950 a nosa principal actividade económica era a agricultura de subsistencia. Eramos un pequeno Benín, máis branco e menos afrancesado, que tiña o 80% da súa poboación vivindo no campo. O traballo agrario representaba o 70% do emprego total; 50 anos despois esta porcentaxe reducírase ata o 10% e hoxe en día está ao redor do 5%.

Recuperación do mundo rural

Para reverter a dependencia alimentaria das nosas vilas e cidades hai que recuperar o mundo rural agrario. Gustavo Duch, experto en soberanía alimentaria sostén que “existe un urbanocentrismo que degrada o mundo rural. Se non poñemos atención a este, dificilmente poderán as cidades transitar cara a unha maior sustentabilidade”. Pero tamén debemos pensar na importancia dos hinterland, esas “terras posteriores”, que aquí coñecemos como espazos rururbanos. Ateigados moitas veces de alpendres, somieres como valados e pequenas hortas espontáneas lindando con naves industriais ou edificios de varias plantas. Impulsar e artellar unha conexión entre estes espazos de produción pode ser clave.

Marcial Blanco, do colectivo Zocamiñoca e activista da Marea Atlántica, apunta algunhas dificultades para o establecemento de políticas alimentarias que integren o hinterland coruñés. “Os proxectos de produción ecolóxica que existen son micro e non poden garantir o abastecemento continuado. Por riba, están moi diseminados, o cal complica a loxística. Éntrase nunha espiral na que os pequenos produtores ecolóxicos non se atreven a facer investimentos que os fortalezan porque non atopan apoios á comercialización e as administracións non os apoian porque non reciben garantías de subministración. Habería que facer un debate conxunto para ver de romper este círculo”. Con todo, como informa Silvia Cameán, concelleira de Xustiza Social e Coidados da Coruña, estanse dando pasos conectando a provedores ecolóxicos coas direccións das escolas infantís para a introdución destes alimentos. Algo que é posible sen mudar o prezo do menú escolar, uns 4,5 euros por neno, tal e como explica Mireya Royo, xefa do servizo de educación no Concello de Valencia, onde está en fase de contratación un proxecto para mudar a alimentación das escolas de titularidade municipal.

Por cada euro que gastamos en comprar alimentos procedentes da agricultura industrial, a sociedade paga dous euros en remediar os efectos negativos que a súa produción ten para o medio ambiente e para a saúde. Son datos da FAO. Se pensamos niso, quizais a cidadanía alimentaria sexa a opción menos cara tanto para nós como para as xeracións futuras.

Voces dende Europa
O pasado 26 de setembro, o Parlamento Europeo acolleu a xornada ‘Exercer a cidadanía alimentaria. A loita global pola alimentación’, organizada polo Grupo da Esquerda Unitaria (GUE-NGL). Estas son dúas das voces que se escoitaron.

Estefanía Torres, eurodeputada de Podemos.

“Europa quere invisibilizar a crise do actual do modelo agroalimentario mundial”

O concepto de cidadanía alimentaria comezou a ter presenza en Europa a través da voz da eurodeputada asturiana. “Para nós, exercer a cidadanía alimentaria é exercer poder de decisión e participación nas políticas públicas alimentarias, unhas políticas ditadas hoxe en día polas multinacionais, ás nosas costas, a través de organismos de lexitimación coma a OMC e dos tratados de libre comercio coma o TTIP ou o CETA”, explica. Torres é partidaria da transformación da actual Política Agraria Común (PAC) nunha Política Agroalimentaria Común (PAAC) que apele “non só a quen vive e traballa no campo, senón ao conxunto da sociedade”. É moi crítica co proceso de reforma da PAC que se iniciou de cara ao 2020: “Europa quere invisibilizar a crise do actual modelo agroalimentario mundial, tapar os conflitos e xerar un consenso pasivo no campo”.

Cristina Agrillo, xefa de relacións políticas de Slowfood Internacional.

“Preferimos falar de coprodutores que de consumidores”

SlowFood é un movemento que naceu como iniciativa local hai 30 anos nunha pequena vila do norte de Italia. Hoxe está presente en 160 países. Ante o dominio das grandes corporacións alimentarias, SlowFood proclama: ‘Eles son xigantes, pero nós somos milleiros’. Cristina traballa dende Bruxelas, entre outras cousas, para a redefinición dunha Política Alimentaria Común. “Pero queremos facelo co coidado de que non se converta nun instrumento continuísta”, advirte. “Cando nós falamos do sistema alimentario, falamos de pasar da consideración do alimento como unha mercadoría a consideralo na súa dimensión de dereito humano e de piar cultural”. “Preferimos falar de coprodutores en lugar de consumidores porque a cidadanía, a través das súas eleccións, pode contribuír a cambiar o sistema de produción”.

Informar de un error
Es necesario tener cuenta y acceder a ella para poder hacer envíos. Regístrate. Entra en tu cuenta.

Relacionadas

Acuerdos comerciales
Agricultores PSOE y PP votan en Europa a favor de un tratado que los agricultores han pedido que se paralice
Los acuerdos de libre comercio de Kenia y Chile son ratificados por el Parlamento Europeo con los votos de populares y socialdemócratas ignorando las exigencias de las organizaciones de agricultores.
Genocidio
Genocidio Israel se felicita por armar a sus ciudadanos, mientras ataca por cuarta vez el hospital de Al Shifa
Mientras el ministro de Seguridad Nacional Ben Gvir celebraba en el parlamento israelí un récord en la concesión de licencias de armas, las tropas sionistas invadían Al Shifa, donde se refugian unas 30.000 personas.
Análisis
Genocidio Armas y recursos para los palestinos y sus aliados
Es imposible escuchar ninguna petición de ayuda material, militar y económica para la resistencia armada palestina, o para sus aliados regionales, por parte de la izquierda global.
País Vasco
ELECCIONES VASCAS Así es la firma que colabora con el CNI contratada por el Gobierno Vasco para vigilar las elecciones
El operativo de cibervigilancia para las elecciones autonómicas ha sido adjudicado a S2 Grupo, vinculado a una exministra del PSOE salpicada por la trama Gürtel y a un abogado ligado a las tramas de corrupción del PP.
Música
Música “Stand by your man”: cómo el country posicionó el conservadurismo y la segunda ola feminista en Estados Unidos
A pesar de la imagen conservadora que tiene la música country, artistas como Tammy Wynette, Dolly Parton o Loreta Lynn cantaron y compusieron a finales de los años 60 sobre temas feministas.
Opinión
Opinión Hombre blanco busca negro no violento
'La próxima vez el fuego' supone una declaración de principios e intenciones, además de una denuncia del racismo de la sociedad norteamericana que a James Baldwin le tocó vivir, pero que abarca en sus propuestas, por igual, a blancos y negros.
Derecho a la vivienda
Derecho a la vivienda El Ayuntamiento del Partido Popular de Logroño desahucia a la PAH
Saltándose los protocolos, sin levantar acta ni expediente, el Gobierno del PP del Ayuntamiento de Logroño arrebata el local a la PAH de La Rioja y se lo concede irregularmente a la asociación de Familias Numerosas.
Crisis climática
Crisis climática El maremoto ignorado: la temperatura de los océanos alcanza registros nunca vistos
Los mares del planeta llevan un año batiendo récords de temperatura. Las consecuencias de este fenómeno van desde un incremento de las anomalías meteorológicas a una desestabilización de las corrientes marinas y los patrones climáticos globales.
Crisis climática
Crowdfunding 350.000 euros por denunciar la inacción climática
Un total de 16 integrantes de Rebelión Científica se enfrentan a importantes multas por sus acciones no violentas para denunciar la inacción ante la crisis climática. Activistas medioambientales denuncian un “efecto dominó represivo” en toda Europa.

Últimas

Ecología
OPINIÓN ¿Otro barco en las marismas y marjales de Murueta?
En las mismas instalaciones del que se decía iba a ser el último fabricado en el Urdaibai, Astilleros de Murueta SA parece estar poniendo quilla a un nuevo barco.
Opinión
Opinión Un marzo entre memorias, antídoto frente a ‘la neolengua’
‘El Gran Hermano’ continua con la peligrosa deformación y banalización de las realidades encerradas en la palabra ‘terrorismo’.
Ocupación israelí
Palestina El Salto te ofrece una camiseta para apoyar económicamente a la UNRWA
No cesamos de buscar nuevas vías para visibilizar un mayoritario clamor social que pide un alto el fuego al que apenas se da cabida en el discurso mediático convencional. Todos los beneficios de esta campaña irán destinados a la UNRWA.
Formación El Salto
Formación El Salto Política por todos los medios: periodismo de análisis en la era de la aceleración
Entre el 10 y el 30 de abril, la Escuela de Periodismo Crítico de El Salto desarrolla un curso para aprender a leer y escribir la información política.
Análisis
Lobby bancario Sacrificar el euro digital para que nada cambie
Ante una adopción masiva del euro digital sin límites, los bancos dejarían de ser esenciales y verían disminuida su capacidad para seguir creando dinero.
Antitaurinos
Maltrato animal Un nuevo paso hacia la derogación de la tauromaquia
“El marco legislativo debe cambiar en base a una sociedad con mayor sensibilidad”, argumenta David Calvo, miembro de la Comisión Promotora de #NoEsMiCultura.

Recomendadas

Palestina
Protesta Miles de personas denuncian el genocidio de Israel en Gaza en una manifestación en Donostia
La movilización tenía por lema 'Genocidio Stop' y la han convocado agentes de la cultura vasca, que la han acompañado con actuaciones musicales, bertsos, bailes o ilustraciones
Inteligencia artificial
Inteligencia artificial La Unión Europea abraza la ley del algoritmo más fuerte
La inteligencia artificial ya tiene quién la regule. El Parlamento Europeo ha aprobado una ley que no mitiga las preocupaciones por los efectos que puede tener el modelaje algoritmo sobre los derechos fundamentales.
Cómic
François Schuiten “Viví la desaparición de mi perro con tanta violencia que dibujé guiado por la intuición”
Ven la luz las dos últimas obras del autor de cómic belga François Schuiten: ‘Jim’, elegía por su perro fallecido, y ‘El regreso del capitán Nemo’, nueva entrega de la imaginativa serie que desarrolla desde 1983 junto al guionista Benoît Peeters.
Rojava
Pueblo kurdo Alina Sánchez o Legerin: huellas para quien busca
El 17 de marzo de 2018, la internacionalista argentina Alina Sánchez perdía la vida en Rojava.