Urbanismo
Agricultura, seca e turismo de luxo en Marrocos

A paisaxe que acompaña a estrada a Saidia é árido. Con todo, ao chegar a esta turística cidade do noroeste marroquí o entorno transfórmase por completo, como se se atravesara unha fronteira climática. As campiñas amarelas desaparecen e tan só se ven campos de golf, piscinas e xardíns.

Varios hoteis de luxo, praias privatizadas, un centro comercial, un parque acuático e outras instalacións dedicadas ao entretemento conforman o complexo hoteleiro de Mediterranea Saidia, situado na provincia de Berkane. O proxecto inaugurouse en 2009 dentro do marco do Plan Azur, que pretendía impulsar o sector turístico en Marrocos. Porén, a localización escollida para o que chaman “a perla do Mediterráneo” continúa sendo controvertida e criticada polas organizacións ecoloxistas locais. Najib Bachiri, director da asociación Homme et Environment, posicionouse en contra do proxecto dende o inicio da súa creación: “Os campesiños e a poboación local sufrimos cada vez máis a seca e en Saidia, mentres tanto, teñen piscinas enormes e dous campos de golf”. Segundo Bachiri, a área de Berkane será unha das máis afectadas polo cambio climático nos próximos anos. Datos do Programa das Nacións Unidas para o Desenvolvemento estiman que as temperaturas medias na zona terán aumentado entre dous e cinco graos centígrados e as precipitacións diminuído un 20% ou 30% a finais de século.

MÁIS seca

Berkane é unha rexión que vive na súa gran maioría da agricultura. Na estrada que leva a Saidia é normal que conflúan coches de persoas indo á praia e vehículos con remolques repletos de labregos que se dirixen ao traballo. Con todo, a agricultura na zona sufre cada vez máis a seca. Rohmari Yahya, enxeñeiro agrónomo centrado na cuestión da auga na área, asegura que na actualidade o gran debate céntrase en se destinar os recursos hídricos ao regadío ou a proveer auga potable a poboación local. “Non temos suficiente para todo, nin sequera cando chove”, asegura. Este é un dos principais argumentos que utiliza Bachiri para arremeter contra o complexo turístico de Saidia: “Á poboación local, as veces, no verán, córtannos temporalmente a auga e a poucos quilómetros de aquí gástase sen límites nun complexo hoteleiro”.

“Os campesiños e a poboación local sufrimos cada vez máis a seca e en Saidia, mentres tanto, teñen piscinas enormes e dous campos de golf”.

Non obstante, Mounir El Farissi, director de Desenvolvemento Sostible da Sociedade de Desenvolvemento de Saidia (SDS), asegura que os recursos hídricos utilizados en Mediterranea Saidia proveñen na súa totalidade do río Moulouia e que e “a auga que os agricultores non utilizan nas súas actividades”.
A pesar de que Mediterranea Saidia conta cun permiso para a extracción de auga do río Moulouia, os agricultores teñen prohibido sacar auga de alí. Os recursos hídricos destinados ao regadío e ao consumo humano proveñen dunha presa que abastece a nove provincias. “Isto antes non era así, outras localidades como Oujda tiñan os seus propios recursos, pero agora a escaseza provoca que unha área xeográfica moito máis longa dependa desta presa”, explica Yahya. Aínda así, en ocasións, algúns campesiños cuxas terras se sitúan preto do Moulouia utilizan auga do río para fortalecer o rego das súas colleitas. “Isto está prohibido, pero as veces faise a vista gorda ante a escaseza de auga no depósito”, continúa Yahya.

Antes, despois

En Saidia, segundo Bachiri, antes de que comezara a construción do complexo turístico, tamén proliferaba a agricultura. “Había grandes cultivos, pero agora todo é cemento”, explica. A súa organización, Homme et Environment, posicionouse en contra do proxecto Mediterranea Saidia dende que comezou a construírse no 2004. “A nosa principal preocupación sempre foi o medio ambiente porque Saidia, xunto coa desembocadura do Moulouia, é unha área protexida”, conta Bachiri.

O de Saidia é o único complexo incluído no Plan Azur que se atopa na beira do Mediterraneo. Os outros cinco despréganse ao longo da costa atlántica marroquí. A empresa encargada do proxecto Mediterranea Saidia foi, nun principio e ata a súa quebra, a española Fadesa. “Dende o primeiro momento pedímoslles un plan de impacto medioambiental e nunca nolo deron”, asegura Bachiri. Segundo este ecoloxista, a construción do complexo hoteleiro perxudicou a moitas especies da fauna e flora do lugar. Tamén en Galiza, cando a promotora construíu o proxecto urbanístico Costa Anácara, que co tempo pasaría a chamarse Costa Miño Golf, organizacións como Ecoloxistas en Acción advertiron dos danos medioambientais que “unha das maiores aberracións urbanísticas perpetradas en Galicia” estaba causando. Nun informe publicado por esta organización alertábase dos impactos negativos que os lodos procedentes dos desmontes de terra para a construción de edificios estaban tendo na Praia Grande e Marisma de Baixoi a través do río Xario.

Segundo Bachiri, a construción do complexo hoteleiro perxudicou a moitas especies da fauna e flora do lugar.

Golf sen auga

Na actualidade —despois de que Fadesa entrara en bancarrota— é o Goberno marroquí quen se fai cargo da financiación do complexo turístico. A partir de 2012, entrou a formar parte do proxecto a Sociedade de Desenvolvemento de Saidia. O seu presidente, Mounir El Farissi, asegura que agora o medio ambiente é unha preocupación esencial en Saidia e que traballan día a día para preservalo. Sen embargo, Bachiri non está de acordo con El Farissi: “Se tes dous campos de golf nunha área tan castigada pola seca, quere dicir que non te preocupas moito polo medio”. Tras preguntar na entrevista con El Farissi a cantidade de litros de auga utilizados para manter as instalacións de Saidia e asegurar el mesmo que os enviaría, despois de insistirlle en varias ocasións máis, nunca chegou a mandalos.

El Farissi tampouco respondeu ante a pregunta de cantos empregos creou ata o momento o complexo hoteleiro e cantos deles corresponden a poboación local. Mediterranea Saidia forma parte dos obxectivos turísticos de Marrocos que, para o ano 2020 pretenden crear 23.000 novos postos de traballo en Saidia. A pesar de que non hai cifras oficiais ao respecto, Bachiri asegura que esta cantidade non se acadou e que, ademais, a maioría da poboación contratada é estranxeira e os marroquís so desempeñan “tarefas secundarias como as de camareiros/ou limpiadores”.

Segundo datos do Alto Comisionado do Plan, institución estatística gobernamental independente, a taxa de paro xuvenil en Marrocos é do 26%. “A xente nova aquí non ten traballo e o que lles queda é emigrar a Europa”, asegura Bachiri. Datos do Alto Comisionado das Nacións Unidas para os Refuxiados establecen que, dende xaneiro ata maio de 2019, o principal país de orixe dos migrantes chegados a España, tanto por mar como por terra, é Marrocos —2.789 persoas—, seguido por Guinea —1.493—.

“Se tes dous campos de golf nunha área tan castigada pola seca, quere dicir que non te preocupas moito polo medio”.

“O Goberno decidiu apostar polo sector turístico para impulsar esta área, pero o problema é que con hoteis de cinco estrelas nos que está todo incluído, os visitantes quedan alí e non recorren o resto da rexión”, explica Bachiri. Mounir El Farissi, sen embargo, cree que dende o complexo hoteleiro de Saidia estase promocionando o turismo responsable: “Ofrecemos moitas actividades na natureza, queremos que a xente que ven a Saidia coñeza tamén os arredores e os nosos produtos locais”. Dende a asociación Homme et Environment creen que o turismo sostible se ten que basear na integración con persoas locais e no coñecemento da situación na que viven. “Se ves a Marrocos tes que intentar integrarte na sociedade e para iso non podes consumir 50 litros de auga ao día. Non pido a ninguén que se poña vestidos longos coma nós. Só quero que, se visitas o noso país, sexas consciente dos problemas que temos e consumas tan só dous ou tres litros de auga ao día”, afirma Bachiri.

Estratexia nacional

Na actualidade, os hoteis de Mediterranea Saidia non están abertos todo o ano, tan só durante a estación estival. “Agora abrimos de maio a, aproximadamente, outubro. Porén, cada vez intentamos promocionar máis actividades para que nun futuro os hoteis poidan estar abertos todo o ano”, conta El Farissi. Mentras tanto, dende a asociación Homme et Environment cren que o que realmente necesita esta rexión do oriental marroquí é que se estableza unha estratexia nacional sobre o sector agrícola. “Tendo en conta os efectos do cambio climático, apostar polo turismo de praia é un erro porque dentro duns anos no norte haberá un clima máis cálido e a xente xa non terá que desprazarse ao sur. Sen embargo, nós seguiremos sufrindo a seca e dende o plan nacional non se dan conta de que falar de agricultura é falar de auga”, sentencia Bachiri.

Empresas españolas coma Fadesa, Meliá, Barceló e Iberostar instaláronse en Saidia para formar parte deste proxecto hoteleiro na outra beira do Mediterráneo. Con todo, non son as únicas compañías españolas que viaxaron ata o continente veciño para continuar alí cos seus negocios. Segundo un informe elaborado pola fundación independente e sen ánimo de lucro Fuhem, “os países do Norte espolian con frecuencia os recursos naturais dos países africanos en colaboración con organizacións e persoas dos propios países do Sur”. No seu informe tamén critican a “impunidade” de moitas das empresas que van a África a “espoliar estas riquezas que para os seus habitantes non supoñen case beneficio pero si a vulneración dos Dereitos Humanos”.

O déficit de recursos hídricos e a ausencia de solucións eficientes provoca que cada vez sexan máis as familias marroquís que optan por construír, de maneira ilegal, pozos nas súas casas para poder regar as súas colleitas. O cultivo máis expandido e aclamado nesta zona de Marrocos é a laranxa. De feito, un dos reclamos turísticos da cidade é a escultura dunha laranxa nunha rotonda rodeade de fontes. Nas tardes estivais de calor, algúns curiosos achéganse ao lugar a facerse fotos e a refrescarse coa auga que mana das fontes, o seu particular parque acuático.