Decrecimiento
Partidos políticos e Decrecemento: quen lle pon o cascabel ao gato?

A defensa do Decrecemento como proposta sociopolítica adoitou circunscribirse durante moito tempo aos ámbitos académicos e activistas, nomeadamente por parte do movemento ecoloxista e algunhas correntes económicas alternativas á hexemónica e acientífica escola neoclásica marxinalista, emperrada en medrar até o infinito nun mundo de recursos e sumidoiros finitos.

Froito destes xermolos intelectuais e do activismo social xurdiría alá por 2006 en Francia o primeiro partido político que apostaba expresa e nominalmente polo Decrecemento dentro do ámbito electoral nas chamadas democracias liberais: el Parti pour la Décroissance. Malia ser duramente cualificado nos seus inicios polo máximo referente do decrecemento francés, Serge Latouche, coma un partido “ridículo”, e clasificado coma un “intento errado” por Giorgos Kallis, o PPLD continúa en activo e non só iso senón que a influencia se foi multiplicando en forma de escisións (o PPAC de Christian Laurut) e tamén a formacións máis convencionais, até o punto que xa houbo unha candidata expresamente decrecentista nas primarias da coalición ecoloxista ás presidenciais francesas que se veñen de celebrar, a ecofeminista Delphine Batho, presidenta de Génération Écologie, formación que ten dous deputados no parlamento daquel país, e que fora Ministra de Ecoloxía, Desenvolvemento Sustentable e Enerxía entre 2012 e 2013 cando formaba parte do Partido Socialista.

Este xurdimento de persoeiros máis ou menos destacados dentro das formacións políticas, case sempre de esquerda e/ou verdes, que se identifican de maneira pública con esta aposta política e social por decrecer (aquí para que outros poidan crecer aló, e así todos en conxunto volvamos aos límites de seguridade que o planeta marca para a civilización humana), tamén se foi dando noutros lugares, coma na nosa terra, co caso máis notable de Antón Sánchez, líder de Anova e durante anos parlamentario e voceiro do seu grupo na cámara representativa galega.

Desde a formación do Parti pour la Décroissance en 2006 foron xurdindo principalmente en Francia, Italia e España outras forzas e líderes políticos a prol do Decrecemento.

A CUP marcaría un fito histórico no Estado español en 2017 cun debate na cámara catalá en defensa do Decrecemento que desafortunadamente ficou tapado polo referendo independentista que se poría en marcha unhas semanas despois e por todas as derivadas que estoutro suceso carrexaría, e que máis tarde tería continuidade co primeiro programa decrecentista presentado ás eleccións catalanas en 2021. O acontecido no anticapitalismo independentista catalán viríase sumar ao precedente dunha defensa máis retórica ca práctica dun peculiar partido italiano, o Movimento 5 Stelle de Beppe Grillo, que hai unha década, antes de acceder ao poder en Italia (en coalición, en 2018), defendía o concepto de decrescità felice (acuñado por Maurizio Palante e defendido en España por Julio García Camarero), pero que unha vez cogobernando substituíron polo crecemento verde. Con todo, o que faltaba até o de agora era que algún partido estando en responsabilidades de goberno falase da necesidade de decrecer de maneira expresa, e non só como debate interno (o cal se vén dando desde hai anos de maneira máis ou menos discreta en diversas formacións coma EH Bildu), e tampouco só como declaracións puntuais e de baixo alcance dunha persoa ou grupúsculo dentro das formacións.

Aínda que os posicionamentos afíns de alcaldes de cidades importantes como Ada Colau (Barcelona) ou Tomislav Tomašević (Zagreb) foron pasos tamén notables nesta progresiva apertura ideolóxica das esquerdas, foi neste abril de 2022 cando se deu finalmente este paso adiante dun partido estatal gobernante, pioneiro a nivel internacional: Izquierda Unida e o seu coordinador xeral, Alberto Garzón, abriron o melón recoñecendo a necesidade de decrecer de maneira democrática e xusta, e convidando toda a sociedade, comezando por outras formacións políticas e movementos sociais, a reflexionar xuntos sobre como construír un programa político de país (enténdase España) encadrado no Decrecemento.

A CUP, Bildu, Antón Sánchez, Beppe Grillo, Ada Colau... e agora Izquierda Unida, que desde o goberno español propón deseñar un programa decrecentista en común.

Algo que sería aínda impensable en moitos países —e até non hai moito tamén por estes nosos— está a acontecer: primeiro un grupo de destacados cargos e militantes de IU (entre eles a eurodeputada Sira Rego, o ex concelleiro madrileño Carlos Sánchez Mato e a ex deputada Eva García Sempere) publican unha carta aberta, seguida dun manifesto que aparece no sitio web oficial da formación, para nos días seguintes ser apoiada por un denso e inequívoco artigo no que nada menos ca un ministro dun país industrializado occidental avoga pola necesidade de decrecer de maneira xusta e democrática. “A comunidade científica alerta de que o tempo se esgota e de que a única forma de evitar un colapso medioambiental, de consecuencias catastróficas especialmente para os sectores sociais máis vulnerables, é reescalar a actividade económica até o nivel que sexa compatible cos límites do planeta”, afirma o heterodoxo economista marxista Garzón en clara alusión ás filtracións de Scientist Rebellion e a traballos académicos coma os de Hickel e Kallis.

O texto de Garzón na revista de IU, titulado “Los límites del crecimiento: ecosocialismo o barbarie” ve a luz precisamente cadrando co 50º aniversario d a publicación de The Limits to Growth (LTG), o seminal traballo do equipo liderado por Donella Meadows, e que trazou cun acerto abraiante as perspectivas de colapso que estamos actualmente comezando a vivir. O artigo publicado en La U ofrece un repaso detallado e didáctico co que o coordinador xeral de IU explica, non só á súa militancia senón á sociedade no seu conxunto, por que o crecemento económico (o principal obxectivo económico do goberno do que el fai parte!), lonxe de ser unha medida do benestar ou algo sinxelamente desexable, supón a causa e atranco principal para resolver a crise terminal na que nos achamos inmersos. E non só iso senón que inclúe unha explícita defensa, en liña con outro dos coautores do LTG, Dennis Meadows, de que “a tarefa central das sociedades democráticas debería ser a de construír comunidades resilientes”. Menos PIB e máis resiliencia sería, logo, a fórmula que propón o líder comunista.

Non falta no movemento colapsista e decrecentista quen opina que este tipo de posicionamentos chegan moi tarde, ou que se preguntan por qué alguén que era consciente disto xa en 2014 cando asinou o manifesto Derradeira Chamada ou mesmo anteriormente, agardou até agora para se posicionar publicamente dunha maneira tan rotunda. Mais tamén hai quen ve un mérito especial en que o faga agora precisamente cando está en posicións de poder, permanentemente no punto de mira da prensa de dereitas, e compartindo partido con moitas e moitos camaradas que seguen a apostar polo produtivismo e o crecemento a todo o custo, e cando comparte goberno con partidos coma o PSOE, situados no campo ideolóxico que se adoita cualificar como socioliberal. Porque seguramente moitos deses camaradas de partido e compañeiros de Consello de Ministros se han dar por aludidos cando Garzón fala de que “a maioría [dos economistas] utilizaron un instrumental teórico totalmente cego á cuestión ecolóxica, isto é, aos prerrequisitos ecolóxicos do crecemento económico e ás consecuencias ecolóxicas do mesmo”.

Segundo Garzón, os defensores do crecemento económico están “cegos” ás súas consecuencias ecolóxicas.

Este proceso que se inaugura en IU tras anos de maduración abre, cando menos, unhas perspectivas de gran interese para todo o movemento internacional polo Decrecemento e no Ecoloxismo Político en xeral, e ao mesmo tempo tamén para a esquerda de tradición marxista, que se ve directamente apelada baixo a bandeira do ecosocialismo, que o ministro de consumo español sinala como “a única saída política democrática á crise ecosocial”, sendo a outra única opción a “barbarie” fascista, parafraseando a Rosa Luxemburg. Un “consumo”, por certo, que é sinalado precisamente polo ministro do ramo como “o motor principal do impacto ecolóxico global”, e un Decrecemento que define como “unha crítica á teoría do desacoplamento e ao crecemento verde, e como unha afirmación da necesidade de reducir a presión do ser humano e o seu modelo económico sobre os ecosistemas e o entorno natural sen xogar todo á carta das promesas tecnolóxicas”.

E entre esas perspectivas que se abren, xorden tamén numerosas preguntas: Que resposta acharán Garzón e o sector decrecentista de IU dentro da súa propia formación? Serán conscientes os medios xeralistas do verdadeiro alcance do que propón Garzón e darán pé a unha polémica coma no caso da gandaría extensiva? Como reaccionarán os opinadores de dereita que avisaban non hai moito da extensión dunha especie de virus decrecentista creado ao parecer nun laboratorio catalán? Como estará a sentar a cualificación do crecemento coma “fetiche” nos sectores máis neoliberais do PSOE, que ben podería representar a poderosa ministra de economía, a galega Nadia Calviño? E aos sectores do PSOE que son conscientes desde hai anos de que hai que ir substituíndo o PIB como indicador mestre da política económica e que aínda non saíron do armario? Que opinará outra galega, Iolanda Díaz, compañeira de partido de Garzón mais agora incubando un proxecto político novo? E a outra póla de Unidas Podemos, a liderada por unha Ione Belarra discretamente afín ao Decrecemento, formación que a medida que foi “madurecendo” e tocando poder foi deixando atrás as partes anticapitalistas e proto-decrecentistas do seu programa? Aceptarán o convite de IU a unha reflexión conxunta os partidos nacionalistas e anticapitalistas que xa viñan considerando esta cuestión e mesmo sacando o debate nos diversos parlamentos do Estado, coma a CUP, EH Bildu, Anticapitalistas ou Anova? Como influirá en sectores decrecentistas de partidos como Equo e noutros militantes decrecentistas que tiñan abandonado esta formación verde decepcionados pola súa cooptación a prol das estratexias dos seus diversos aliados electorais crecentistas? Como sentarán estes posicionamentos e debates nun sindicato coma CC.OO. historicamente moi vencellado ao PCE e a IU, cando afirma Garzón que “a inmensa maioría da produción teórica respecto ás medidas económicas que tomar en defensa da clase traballadora é cega ante as súas consecuencias ecolóxicas”? E en movementos que xorden con forza desde a consciencia do colapso, coma Extinction Rebellion, e que inclúen cada vez de maneira máis explícita a necesidade de decrecer metabolicamente para evitar a nosa extinción? O paso dado polo sector decrecentista de IU coa cobertura do seu coordinador xeral abofé que abre máis interrogantes dos que resolve, mais nas respostas que se vaian dando residirá posiblemente a clave da evolución das nosas esquerdas ante o choque da civilización cos límites.

Para Garzón a única alternativa a un decrecemento ecosocialista é unha barbarie neofascista.

Sexa como for, o que está claro é que este proceso que agora inicia a súa etapa pública en IU non significa necesariamente que o sector decrecentista se vaia converter en maioritario, nin que esta mostra incipiente da urxente “vontade política” da que fala o artigo de Garzón poida traducirse de maneira automática en “políticas institucionais” decrecentistas desde un goberno coma o presidido por Pedro Sánchez ou en futuras coalicións a nivel español ou autonómico, nin que o virus decrecentista se poida contaxiar rapidamente ao resto de países sobredesenvolvidos. Pero precisamente polos atrancos aos que se van enfrontar os seus impulsores e por daren estes difíciles pasos en público nun terreo totalmente descoñecido, ninguén pode dubidar de que é un avance valente e valioso que paga a pena seguir de preto. Dicía Kallis no seu famoso artigo de 2015 “The Left Should Embrace Degrowth” que “o welfare sen crecemento é teoricamente posible, mais ningún partido de esquerda se atreveu a pensar que é o que sería preciso para poñelo en práctica”. Porén, o que se está a mover agora no comunismo español deixa esa apreciación obsoleta. O movemento decrecentista sabía que tarde ou cedo as formacións políticas e os gobernos terían que recoñecer un tras doutro a necesidade de deixar de medrar, a non ser que quixesen facelo defendendo cinicamente un medre a conta dunha maior destrución e dun acrecentado espolio doutras sociedades. E algún partido, algunha ministra ou ministro, alguén en responsabilidades de goberno tiña que ser o primeiro. Agora, por fin, alguén lle puxo o axóuxere ao gato.