Medio rural
Urxe unha xestión responsable do territorio

No primeiro artigo analizabamos os impactos sociais e os elementos técnicos do monocultivo do eucalipto en Galiza dende unha perspectiva da economía clásica na cal agora afondaremos. Polo que cabe preguntarse: ¿De que xeito se agarda cambiar os designios que marca a macroeconomía e loitar contra o "custo de oportunidade"? Pois este é o termo que se usa en economía financeira para definir o inferno de Dante, que xa se describiu antes na fábula da galiña dos ovos de ouro. ¿Están a pensalo facer de balde, sen achegar dende a administración ningún apoio que faga inclinar o prato da balanza? ¿Pretenden seguir promovendo esa economía destrutiva e atropelada que supón o eucalipto, propia dun país do terceiro mundo en vías de desenvolvemento.

Parece que á administración non lle importa converter en monocultivo unha especie alóctona, cunha bioloxía marcadamente invasora e totalmente exenta de beneficios para a flora e fauna autóctonas, é comprometer a todo o país por xeracións. Magnífica proposta de 20.000 hectáreas de castiñeiro, serían mellor 200.000, pero ¿Como acadar tan só 2000 se a quenda de corta do eucalipto son 13-15 anos fronte á outra que, no mellor dos casos e na mellor “aptitude do sitio” ascende a 35-40? ¿Sen incentivar economicamente á segunda e, polo menos, restrinxir a plantación da primeira con algún tipo de medida, normativa, limitación ou facéndoa menos atractiva? ¿Por qué en Alemania se fomenta de xeito decidido dende os estados federais a plantación de caducifolias autóctonas como o carballo albar (Quercus petraea) se están no paralelo 51 e a quenda de corta son 110-120 anos? ¿Por que en Galiza non se pode facer no paralelo 42 coa quenda de corta do carballo (Quercus robur) en 80 e o castiñeiro en 40?

A falacia do eucalipto como futuro do noso monte

Polo tanto, pensar no eucalipto en Galiza como unha opción de futuro é crer que a sociedade moderna pensa que a biodiversidade non vale nada, que a regulación hidrolóxica tampouco, que a edafoloxía e fertilidade son meros romanticismos, que o clima é algo secundario fronte a produción de pasta de papel -pasta da cal dependen bastante menos postos de traballo que os habitantes que abandonan o rural galego todos os días cara a un futuro incerto nas cidades doutros lares- que a paisaxe non forma parte da identidade de un pobo e, en definitiva, que os valores intrínsecos dunha cultura popular non están absolutamente ligados ao medio onde se desenvolve. Pero penso que nesta esperanzadora plataforma creada, non imos caer no xogo nin tampouco na trampa de cuantificar monetariamente a biodiversidade, o chan, o clima ou a paisaxe, precisamente porque non ten prezo, e, como dicía Antonio Machado: "todo paparón confunde prezo e valor".

Deberíanselles ditar ordes de afastamento ao sector público a quen defende a práctica do desenvolvemento sostible ao mesmo tempo que o avance do eucalipto. É unha grande idiotez e incoherencia.

Deixo enriba da mesa un novo cálculo que invitará seriamente  á reflexión sobre este drama que, sen ningún xénero de dúbida, é o maior problema de interese xeral que existe en Galiza. Alén de ser o desencadeante doutros que afloran como a punta do iceberg, semellando máis graves, pero que poucos son os que se dan de conta de que se trata dunha relación causa-efecto, estou falando novamente do abandono do medio rural cara ás cidades. Galiza en proporción é o territorio con máis superficie forestal, con 2.000.000 de hectáreas. En termos absolutos, por diante dela está Aragón con 2.200.000, Andalucía con 4.400.000 e Castela-León 4.800.000 ¿Como entender que anualmente a política de extinción de incendios de Galiza -á cal algúns lle chaman impropiamente prevención- se resolva cun gasto de 170.000.000 euros fronte aos 164.000.000 que inviste Andalucía? Por certo, territorio con bastante máis do dobre de superficie, máis do dobre das medias de temperatura, menos da metade das medias de humidade relativa, e menos da metade das medias de precipitación. Indefectiblemente, só hai un culpable como é a composición das masas forestais baseadas no eucalipto e resinosas a discreción en Galiza.

As políticas de xestión do territorio como solución

Agora se dividimos os 170.000.000 de euros de gasto en extinción entre os 2.000.000 de hectáreas de superficie forestal,  obtemos unha cifra de 85 € por hectárea Por que ese “custo de oportunidade” do eucalipto, en que se prefire obter o rendemento -por pequeno que este sexa- nun prazo de tempo moi curto, e que está marcando unha apocalipse ambiental sen precedentes en Galiza, non o poñemos a traballar cara a nós? Por que non se ofertan eses cartos como axudas anuais para fomentar o compromiso do silvicultor con non volver a plantar esta especie ou, incluso, comprometerse a desentalala -reducindo de forma evidente a susceptibilidade dos incendios- para recibir bastante máis ó ano do que lle produciría ter plantado eucalipto?

Alguén dubida que un propietario con tres hectáreas, ofrecéndolle unha cantidade de máis de 250 euros anuais por elas (85 €/Ha), recibindo a percepción dende o primeiro ano -non precisando agardar os 13-15 consabidos anos á quenda de corta do eucalipto- se apuntaría sen pensalo a non plantar esta especie e manter a parcela limpa e deixando medrar os carballos e as especies autóctonas, con índices de combustibilidade inmensamente menores segundo estudos elaborados polo INI no ano 1989? Alén de que tamén por rexeneración espontánea xermolarán e arraigarán, facendo diminuír de forma extraordinaria a casuística dos lumes ata chegar a unha situación de equilibrio sorprendentemente rápida no tempo. Aquelas persoas ou administracións que o dubiden, que proben a visitar o rural galego algunha vez e que o formulen ao primeiro que encontren.

Por outra banda, se temos en conta que por debaixo dos 15 metros cúbicos por hectárea o eucalipto deixa de ser rendible, e que segundo os propios datos das tarifas a 1 de abril de 2017 da empresa papeleira instalada en Galiza, o prezo do eucalipto se sitúa en 34,00 €/m3, con estes datos, cada hectárea produciría en 13 anos 500 euros. Desa cantidade habería que deducir a labor mecanizada da preparación do terreo, labores de plantación, aboamento e encalado, reposición de marras, probables tratamentos e corta, saca e traslado da madeira. Polo tanto ¿En qué se quedan os 500 Euros por hectárea? Convido a que calquera faga números.

Mais agora vén o mellor, o incrible, 85 euros multiplicados por 13 anos de duración da quenda de corta do eucalipto dan 1.105 Euros por hectárea. Recordemos os anteriores 500 Euros recortados por múltiples gastos de plantación. Unha cantidade que, os propietarios que lle quixeran dar aos seus terreos a cualificación de libres de especies incendiarias, poderían percibir só por velos medrar en harmonía co medio, mentres deciden que opción realista de desenvolvemento sostible destinarlle e así rendibilizalos moito máis que coa plantación de eucalipto. Esta si sería unha decisión que lle salvaría a vida ó rural galego e lle devolvería a súa dignidade. Paulatinamente, e moito máis rápido do que se podería imaxinar ninguén o problema dos lumes entraría nunha irreversible fase de regresión.

Esta situación é de total perplexidade, pois gastamos inxentes cantidades de diñeiro en extinción de incendios mentres enchemos o monte de gasolina.

De recente actualidade son as declaracións do presidente da Xunta  no programa “Salvados”, nas cales dicía que “o monte en Galicia non arde, queimano”. Conviría recordarlle o señor presidente, que é un home de letras, algo de física elemental, tal así como que para que se produza unha combustión fai falla a seguinte ecuación: K = O + F + C; onde K é a propia combustión, O é o osíxeno, F é a fonte de ignición e, por último, C é o combustible. A referida afirmación, ou ben é unha grande inxenuidade pola súa parte ou ben é froito dun enorme desatino. ¿Por que querer seguir centrándose en imponderables pertencentes aos integrantes do grupo F, esquecendo por completo a actuación sobre os integrantes do grupo C?. Sabendo que F, chámese Pepe ou Manolo, queime por vinganza ou por patoloxía, como variable dependente, non pode progresar en ausencia de C, que é a auténtica variable independente. Se se me permite a metáfora, centrarse na fonte de ignición sen facer nada por frear a cantidade de combustible constitúe unha magnífica “cortina de fume” para non abordar de forma coherente a cuestión dos lumes e non falar de onde radica o verdadeiro problema. En definitiva, se esa é a reflexión da Xunta, o drama do eucalipto en Galiza non deixa de ter unha connotación irracional e, sobre todo, absurda, algo moi inherente ó animal vertical segundo Konrad Lorenz.