A fachada litoral, unha oportunidade no horizonte

A Coruña enfróntase ao seu futuro, á posibilidade de decidir que quere ser cando sexa maior, mais como cando iso lle pasa a calquera adolescente, todos ao seu redor teñen algo que dicir, todos cren saber cal é a mellor opción. Hai quen pensa que cómpre facer realidade as promesas dadas, que é imposíbel deixar de lado as herdanzas recibidas e que non hai máis opción que seguir o camiño marcado… Outros, como quen decide estudar Filosofía, apostan pola idea de loitar por cambialo todo. Poucos, porén, queren escoitar o que á protagonista lle gustaría facer coas liñas da súa vida, neste caso, con esas linguas de formigón que lle comen espazo ao mar e que, nuns anos, van perder o sentido para o que foron construídas.

E agora… Agora cómpre decidir e facelo ben. O concelleiro de Rexeneración Urbana e Dereito á Vivenda, Xiao Varela, fala de darlle a volta ao destino marcado, a eses convenios asinados o 2 de febreiro do ano 2004 polo Concello, que entón tiña como alcalde ao socialista Francisco Vázquez, polo titular da Consellería de Política Territorial e agora presidente da Xunta, Alberto Núñez Feijóo, polo ministro de Fomento, Francisco Álvarez-Cascos, e polo alcalde de Arteixo, Manuel Pose, estes tres do PP. Eses convenios seguen en vigor, porque, a pesar dos protocolos asinados, dos anuncios, dos debates e das fotografías, non cambiou nada que faga que ese documento careza de valor actualmente.

Pero, a hai que temer? O convenio divide os futuros espazos liberados en dúas zonas. A primeira é a dos peiraos da Batería e de Calvo Sotelo, nos que se desafectarán —que perderán a súa actividade actual— 54.533 metros cadrados. Este documento deixa en mans da Autoridade Portuaria outros 22.200 metros, xa que conservará unha franxa duns 20 metros de ancho ao longo do bordo dos peiraos. Para esta zona, os usos previstos eran “institucionais e lucrativos terciarios”, iso, realmente, significa que 34.458 metros cadrados pasarán a ser propiedade de empresas, que 8.615 serán para un hotel, 7.753 para oficinas e 18.090 para centros comerciais e de lecer. 

Non está todo falado neste conflicto, a Autoridade Portuaria segue a súa propia folla de ruta e non renuncia a ela

A segunda zona afecta a San Diego e ao peirao Petroleiro; en total, 376.192 metros cadrados, ademais dos 18.560 metros que vai manter para ela a entidade portuaria, cunha franxa de 20 metros en San Diego e dez no Petroleiro. Neste caso, os usos lucrativos teñen unha superficie de 51.687 metros cadrados, dos que 7.753 se reservan a oficinas, 33.597 a centros comerciais ou de lecer e 10.337 a locais comerciais. Nesta zona permítense usos residenciais nunha superficie de 344.581 metros cadrados, dos que 275.665 serán para vivenda de prezo libre e 68.916 para a construción de vivenda protexida.

Cambios na travesía

Por que, entón, habendo esta folla de ruta estabelecida, houbo cambios na travesía da cidade-barco inmóbil, como lle gustaba dicir a Wenceslao Fernández-Flórez? É certo que estaba no programa electoral do BNG e da Marea Atlántica pero non se poden obviar tampouco as desfeitas da crise económica, a perda de poder financeiro de empresas galegas que, en teoría, poderían instalarse neses terreos, tamén o estoupido da burbulla da vivenda, nin o empoderamento dunha cidadanía que, esta vez, pensou que o seu futuro non tiña por que estar escrito dez anos atrás.

O arquitecto do estudio MMasa e codirector do proxecto A Cidade dos Barrios, Luciano G. Alfaya, apunta a que “a transformación do peirao da Coruña non pode ser independente da planificación do resto da cidade”, e considera “incomprensíbel”, que as cidades sigan a planificar “as súas fachadas litorais como pezas illadas cando por dimensión e centralidade son determinantes no desenvolvemento urbano global”.

“A cidade está a xogar a relación do seu tecido urbano coa auga na fronte na que as condicións para establecela son as naturais”, xa que, “historicamente a fachada de Orzán-Riazor era de protección e non de relación”, explica. E apunta, ademais, a que a cidade a nivel global debe entender este espazo “coma unha área de oportunidade para o reequilibrio do conxunto edificado nos barrios”.

Para o concelleiro Xiao Varela, que chegou ao Concello no 2015, hai tres fitos que cómpre seren sinalados no devir dos futuros terreos liberados: o primeiro, que o PSOE, daquela actor principal dos convenios do 2004, virase o seu criterio para aprobar no pleno unha moción, presentada polo propio partido socialista, que dicía “que era necesaria a revisión” destes textos. O segundo, “a paralización da poxa da Solana”, porque demostrou “que é posíbel”mudar algo.

A cidade de A Coruña enfróntase ao seu futuro, á posibilidade de decidir que quere ser cando sexa maior

O último, para Varela, é o convenio asinado entre a Xunta e Puertos del Estado, de costas ao Concello. “Para nós foi moi molesto, porque ningunearon ao Concello dun xeito consciente, pero demostra que a Autoridade Portuaria e a Xunta se decataron de que tiñan que cambiar o ideario e que xa non valía o tema de facer negocio, neste caso, con Batería e Calvo Sotelo e deixando apartado San Diego”, explica o edil.

Neste tempo, o Concello presentou un protocolo alternativo ao que se refire Varela, no que a Xunta e Puertos del Estado anunciaban que Batería e Calvo Sotelo terían usos públicos, avogando por unha solución global para toda a fachada marítima, que incluíse todos os peiraos, o hotel Finisterre e A Solana.

Outra folla de ruta

Pero non está todo falado, a Autoridade Portuaria segue a súa propia folla de ruta e non renuncia a ela., de feito, está a elaborar unha nova proposta co urbanista Joan Busquets, que é o responsábel dos convenios do 2004 e, ademais, o redactor do plan xeral da cidade.

A Comisión Aberta en Defensa do Común, que se creou cando o Ministerio de Defensa anunciou que ía poñer á venda as parcelas da Maestranza, iniciou unha loita cidadá para conseguir que os terreos portuarios liberados pasasen ao patrimonio municipal de xeito gratuíto. O 7 de maio de 2017, xunto con outros colectivos sociais da cidade, entre eles asociacións veciñais e sindicatos, reuniu a máis de 4.000 persoas nas rúas baixo o lema: A Coruña non se vende, en contra da especulación.

Porque a venda dos terreos ten unha razón de ser, alén da transformación da fachada litoral, que é o pago das débedas contraídas pola Autoridade Portuaria para a construción da dársena exterior de punta Langosteira, que vai ser o lugar ao que se trasladen as empresas que deixen os peiraos interiores. “O problema aquí é que se aproban mocións e mocións no pleno e, despois, non se executan”, di Manolo Monge, un dos voceiros da entidade. Neste senso, a plataforma avoga porque sexa o Estado, como xa o fixo noutras cidades, quen se faga cargo desta hipoteca.

A plataforma propuxo tamén unha consulta para que fosen os veciños e as veciñas da Coruña quen decidisen sobre o seu futuro. Ese referendo, que foi aprobado no pleno “hai ano e medio”, segundo lembra Monge, aínda non saíu adiante tal e como se tiña falado, algo que abre unha fenda entre o movemento e o Goberno local.

O concelleiro de Rexeneración Urbana non renuncia á consulta, aínda que fala xa de lle dar voz á cidadanía doutro xeito. Convocarase un concurso antes do mes de agosto e un xurado, formado por representantes institucionais e da cidade, será o que elixa os gañadores. A partir do mes de decembro, segundo a folla de ruta do Concello, abrirase unha fase de valoración que concluirá en febreiro, cunha votación na que os veciños e veciñas escollan a súa proposta preferida.

Que o porto non deixe de ser un porto, que os terreos liberados sexan lembranza do que esta cidade foi e oportunidade para novas empresas, para a Universidade, para a investigación e o emprego sostíbel seguen a estar sobre a mesa, mais agora, a quen lle toca tirar?