O prelo
Cando as mulleres se fixeron individuos na literatura

Mociñas é un dos textos máis estigmatizados da historia da literatura. A pesar de que lograra consagrarse coma un “clásico” ao pouco tempo de saír do prelo, aínda até hoxe, máis de 150 anos despois da súa publicación, segue a cargar co peso do demérito por ser considerado como literatura feminina “sentimental”.

Mais Mociñas é moito máis que unha novela romántica, rosa ou sentimental. Por primeira vez na historia da literatura americana do século XIX, un libro daba a visión feminina dun periódo histórico concreto, por primeira vez aparecía unha novela escrita por unha muller que daba conta da poboación rural durante a guerra civil. Máis non só iso, o libro é considerado como un prototipo tanto da literatura feminista como do realismo.

***

Louisa May Alcott, a autora, comezou a escribir desde moi nova para axudar a súa familia a superar a súas dificultades económicas. Alcott formouse en casa, mais tomou clases con grandes figuras da literatura e filosofía como Henry D. Thoreau,  Ralph Emerson e Margaret Fuller. Ademais, esta escritora norteamericana foi abertamente abolicionista e feminista, e estivo activa en moitos movementos vinculados co sufraxio feminino.

Mociñas, na súa produción literaria, en realidade, foi un imprevisto para ela, pois a escribiu por encargo do seu editor, quen lle pediu un libro de nenas que servise como un manual de valores e comportamento. Ela fíxoo sen moito entusiasmo e o manuscrito final non rematou de compracer nin a autora nin ao seu editor. Se non fose pola sobriña do editor, quen leu o libro con satisfacción, quizabes o manuscrito nunca sairía do prelo. Mociñas foi publicada por primeira vez en 1868 e tivo un éxito inmediato e abraiador.

Mociñas converteuse nun acompañante de millóns de nenas ó longo dos anos. Foi un referente fundamental para varias mulleres, ó grao que autoras como Simone de Beauvoir, Margaret Atwood ou Patti Smith declararon que, se non fose polo libro de Louisa May Alcott, quizabes nunca concibirían a idea de converterse en escritoras.

“Envolvendo a súa cabeza no xornal, Jo deleitouse coa súa primeira historia publicada cunhas poucas bágoas porque ser independente e gañarse o eloxio daqueles aos que amaba eran os máis queridos desexos do seu corazón”.

Esta historia segue ás irmás March, (Meg, Jo, Beth e Amy) ó longo dos anos, xusto durante a súa transición á vida adulta. Este bildungsroman feminino está composto por máis dunha vintena de capítulos nos que vemos episodios da vida desta familia nos que aprenden leccións e se constitúen como individuos. Pois en Mociñas non lemos sobre catro nenas do século XIX cuxa perspectiva de vida esta centrada en contraer matrimonio, como se podería chegar a pensar. Non: son catro personaxes perfectamente deliñados, con intereses e paixóns propias que traballan polo benestar individual e colectivo nun ambiente coidadoso e rodeado de afecto.

Por outra banda, é innegable que a novela ten un claro carácter didáctico que se fai presente, sobre todo, a través da figura da nai, quen guía e aconsella ás súas fillas. Sen dúbida, a perspectiva xeral que seguen as personaxes está relacionado cunha moral cristiá que responde, á vez, ás normas sociais da época na que foi escrita. Con todo, o feito de que sexan personaxes con características, personalidades e ambicións tan distintas, fai que ese didactismo quede un tanto velado, pois a vida en comunidade fainos lembrar que non hai unha soa maneira de afrontar a vida.

“A riqueza é certamente unha cousa moi desexábel, pero a pobreza ten o seu lado asollado, e un dos doces usos da adversidade é a xenuína satisfacción que provés do traballo da cabeza ou da man e á inspiración da necesidade debemos a metade das sabias, belas e útiles beizóns do mundo Jo deixou de envexar ás mozas máis ricas, sentíndose cómoda ao saber que podía satisfacer as súas propias necesidades e non tiña que pedir un céntimo a ninguén”.

Louisa May Alcott logra profundizar nese xeito de “habitar” e a súa narrativa reconcilia a realización individual e as normas sociais: a súa mirada feminista logra facerse presente en medio de todas as normas patriacais nas que sitúa a diéxeses. Nos momentos nos que se podería considerar que está a facer unha romantización da pobreza, por exemplo, ao mesmo tempo fala e valora o pracer do traballo. Porque, aínda que as irmás March non traballen no sentido que hoxe concibimos o traballo remunerado, cada unha traballa de forma autodidacta, nun pasatempo. Ó final, Alcott amosa que as mulleres, por moi negado que tivesemos o acceso á educación ou ó mundo laboral, atopamos os xeitos de formarnos e de crear espazos de pensamento e reflexión. Tamén, continuamente ó longo do libro, faise fincapé en que o benestar persoal e as relacións afectivas son máis importantes que a riqueza material.

Con todo, non deixa de ser un libro que responde ás regras patriarcais e morais da época, mais por iso é moito máis destacable que a autora lograse abrir unha ventá ás limitacións impostas polo mercado editorial do seu contexto: Louisa May Alcott devela e critica certos mecanismos de opresión de tal xeito que incluso, nalgúns pasaxes da novela, trataos con certa ironía para deixar en evidencia o absurdo de certos ideais sociais.

“Rides de min cando digo que quero ser unha dama, pero refírome a unha verdadeira dama de pensamento e actos. (...) Quero estar por enriba das pequenas mesquindades e parvadas que estragan a tantas mulleres”.

Desta forma, alén da moral cristiá e de ensinar “os xeitos nos que debe comportarse unha dama”, o que realmente transcende na lectura de Mociñas é a importancia da realización individual, da xenerosidade e da empatía, así como a loita por unha independencia e a busca de relacións afectivas baseadas no respecto, no apoio mutuo e o coidado. Neste sentido, podería dicir que Mociñas é un libro revolucionario que abriu un novo horizonte aspiracional ás nenas lectoras, afastado da vaidade. As irmás March son referentes femininos intelixentes, complexos e ambiciosos, non superficiais nin pasivos.

Chama tamén a atención a infinidade de referencias bibliogáficas que o texto contén, que non só comproba a bagaxe cultural da autora, senón que dá carácter ás personaxes principais, cuxas lecturas son, fundamentalmente, a obra de escritoras feministas da súa época.

-Así que debemos tolerar as cousas e as persoas que detestamos, tan só porque non somos belas e millonarias, verdade? Bonito sentido da moralidade! 
-Non cho discuto pero así funciona o mundo. A xente que vai contracorrente só cnsegue que os demais se rías das súas desgrazas. 
-A min gústame e sereino se podo porque, malia que se rían, o mundo nunca prosperará sen eles. Ti conseguirás máis cousas pero eu pasareino mellor.

Mociñas irrompeu nun canon totalmente masculino como unha obra na que, por fin, as mulleres auto-representabanse na literatura. Nesa mesma liña, o libro posiciona o doméstico como escenario dramático posíbel nun sistema no que imperaba o personaxe masculino aventureiro que vai en busca e conquista doutros mundos. Louisa May Alcott dignifica ese espazo aos que se nos relegou ás mulleres e o volve un lugar onde tamén poden suceder cousas que paga a pena contar.

O éxito masivo do libro presionou a autora, quen, para a segunda parte da novela, viuse obrigada a levar ás personaxes a unha dirección máis convencional, afastada das premisas iniciais que nos presentaba no primeiro libro. Con todo, hai que ler por encima destes aspectos, que responden ó seu contexto, e recoñecer o que Mociñas significou na historia para as mulleres.

Agora, a 153 anos da súa primeira publicación, podemos acceder a este gran clásico na nosa lingua grazas á editorial Laiovento e a magnífica tradución realizada por Rocío Viéitez Ferro.  Esta edición de Mociñas, inaugura a nova colección Candemaia, que publicará textos traducidos escritos por mulleres que nos axuden a vivir e nos mostren que pode haber luz aínda nos momentos máis escuros.