O prelo
Antón Lopo: “A nosa vocación é conectar, crear constelacións de minorías, afianzar ámbitos colectivos” 

Como a poesía mesma, Chan da Pólvora muda co corpo, non pode permanecer suxeita a ren. Outra analoxía posible é que a supervivencia desta editorial, como a creación e edición da literatura, depende do acompañamento, da complicidade de ollos e ouvidos alleos. E, para facelo, hai que adoptar múltiples formas, irromper en distintos espazos. A través dos anos, esta editorial independente ten demostrado que a poesía sempre excede o ámbito literario para se converter nun punto de encontro.

Antón Lopo, ademais de ser un artista multidisciplinar, é un dos fundadores desta editorial. Falamos con el sobre poesía, sobre o proxecto editorial de Chan da Pólvora e sobre a particular presencia da lírica na historial da cultura galega.

Nalgunhas entrevistas dixeches que entendes a poesía como algo que transcende o literario e o texto escrito. Baixo esta perspectiva, que é Chan da Pólvora alén dunha editorial?
A poesía non é só, nin estritamente, literatura. O poema é unha 'envolvencia'. Cómpre escoitalo, contemplalo, deixar que transite a través de ti. Pero tamén atravesalo e observalo desde dentro. Ás veces, un poema pode levarte a lugares aos que, doutro xeito, nunca chegarías. Chan da Pólvora pretende explorar latitudes que non se teñen en conta. Queremos darlle identidade e corpo ao que habitualmente se ignora. A capacidade da especie para expulsar o que lle molesta é case perfecta. A nós interésanos estar nese “case”, coarnos pola físgoa que aproxima a imperfección á eficacia. A nosa liña é unha declaración de principios.

Publicamos poetas inéditos como Antón Blanco, Monica Sánchez, Genaro da Silva ou Paula Luís, con libros autenticamente marabillosos. Pero tamén temos espazo para Arcadio López Casanova, para Carlos Lema, Teresa Moure, Antón Reixa ou Xabier Cordal. Esforzámonos para acabar con dez anos de silencio en Pilar Pallarés ou Ana Romaní. Apostamos por voces discordantes como a da asombrosa poesía de Emilio Araúxo. Atraemos cara ao galego poetas que só publicaran en castelán como Miriam Reyes, Pablo Fidalgo ou Constantino Bértolo. Rescatamos testemuños esquecidos de Novoneyra, de Suárez Picallo, de Franco del Carro… Temos unha colección insólita para calquera país do mundo como é Rabo de Egua de poesía LGTBi+ e outra, denominada Areal de Melide, dedicada a poetas que transitan polos vieiros paralelos da poesía que se plasma en imaxes pero tamén na escrita. Abrimos vías de tradución para verquer ao galego textos inéditos de poetas singulares, como Louise Glück, Ferrater ou Andrew McMillan… Fomentamos a poesía para nenas e nenos, con títulos como Tinta da luz, de Pepe e Berta Cáccamo, que obtivo o certificado de honra do Ibby ou Nós outras, de Marica Campo e Menchu Lamas, que logrou o premio Follas Novas ao libro mellor editado do 2020. Unha liña así é impensable para unha editorial pequena con recursos limitados...

Que significa explorar e publicar obras poéticas nun contexto no que a lírica parece perder terreo?
A poesía está en continua transformación. Refírome á poesía como concepción, non aos poetas ou ás editoras, que tamén poden compartir coa poesía esta característica aínda que tenden máis á pregnancia. Nunca é a mesma poesía pero sempre é o mesmo río. A acepción de lírica ven dun momento en que a poesía se interpretaba acompañada dun instrumento musical, concretamente a lira, pero hai moitos séculos que a poesía se independizou da música e da lira. En canto a que a lírica perdese terreo, supoño que te refires ao estrepitoso fracaso da utopía das emocións románticas. Costará moitos anos reconstruír a razón. Ninguén de nós o verá.

Temos interese polos formatos que rebasan a configuración libresca. Un dos principais retos da cultura dixital é crear lugares de encontro á marxe das redes sociais.

Que papel ten no voso proxecto a colaboración con outros selos editoriais?
Un dos nosos primeiros proxectos de Chan da Pólvora Editora foi tender unha alianza con Papeles Mínimos, a editorial madrileña que dirixe Imanol Bértolo, coa que publicamos 13, unha antoloxía da poesía galega “próxima“ realizada por Chus Nogueira. Non existe unha alianza semellante en todo o Estado nin é frecuente atopar libros que usen tres idiomas, como o de Beatriz Chivite que publicamos en vasco, castelán e galego. Esta alianza é unha aposta polo plurilingüismo, concepto que se foi perdendo nas últimas décadas porque a moitos lles repugna a idea da igualdade entre os idiomas do estado. A nosa vocación é converternos en confluencia, conectar, crear constelacións de minorías, afianzar ámbitos colectivos…

Que é Laboratorio de Indagacións Poéticas?, como funciona?, forma parte do voso proxecto?
A finais da década dos noventa, Ana Romaní e mais eu creamos o Laboratorio de Indagacións Poéticas, LIPo, para que servirse de soporte aos nosos proxectos de poesía física, principalmente a performática. Vinte anos despois recuperamos este selo, dentro de Chan da Pólvora, para renovar o noso interese polos formatos que rebasan a configuración libresca. Non se trata dun selo pechado senón dun soporte dixital aberto. Un dos principais retos da cultura dixital é crear lugares de encontro á marxe das redes sociais…

Cales son os criterios editoriais para seleccionar e editar un texto?
Unha vez escoiteille a unha editora de poesía que só publicaba o que a ela lle gustaba. Pareceume unha xenialidade. Eu non son un editor tan sublime nin me podo considerar un editor do hedonismo tecnolóxico. Sen dúbida hai algo que vai máis alá da beleza ou da estética. Aspiro a esculcar esa posibilidade e conformaríame con expoñer, mediante a complexidade dun catálogo, as dúbidas e os procesos desa esculca.

En que radica para vos a importancia de editar en galego nun contexto de conflito lingüístico?
O conflito en Galicia vai máis alá do lingüístico. É un enfrontamento entre formas diferentes de vida: un enfrontamento político. Neste contexto, para nós significa tomar partido por unha conciencia determinada de entender o mundo pero tamén de entender o pasado e o futuro. O feito de falar galego segue a ser un acto de valentía. É algo sorprendente. En ningunha cidade de Galicia se espera que abras a boca e fales en galego. O último que se lles ocorre é que o fagas e cando o fas, a distorsión que provoca o teu idioma crea ondulacións no espazo tempo propias máis dunha novela de ciencia-ficción que da realidade tanxible. Pero xa ves: aí está a xente que de maneira natural ou con vontade premeditada e política segue a falar galego. Nós, como editora, estamos aqui para darlle corpo escrito a ese desafío oral.

Ti cres que no ámbito da normalización lingüística ou da dinamización do galego a edición de poesía cumpre unha función relevante?
A poesía ten un papel decisivo na historia cultural de Galicia. Pero sería un erro pensar que importa só a poesía escrita e a editada. A poesía aliméntase de múltiples fontes e ningunha é menos importante que a outra. Todas achegan os seus nutrientes, tanto a poesía espontánea que xorde na rúa como as regueifas, os torneos, os brindos ao rap e mais o trap, ou os sofisticados verso dos libros… A poesía é o único ámbito onde o galego está normalizado. O seu apoxeo é indiscutible e vai máis alá do noso idioma. E aí están os premios de Pilar Pallarés, de Olga Novo, de Ana Romaní, de Anxo Quintela… Ou o eco que resoa nos máis selectos círculos internacionais cos poemas de Rosalía de Castro, de Chus Pato, de Manuel Rivas, de Méndez Ferrín… Hai unha esixencia e unha forza nas poetas galegas moi difícil de conseguir. A nosa cultura acadou un podería poético extraordinario, superior ao que viviron os cancioneiros na Idade Media. Uns países producen seda e outros tecnoloxía. Nós producimos a mellor poesía do mundo. Mágoa que nin a administración, nin os economistas nin os xestores culturais se decaten do potencial.

A poesía é o único ámbito onde o galego está normalizado. O seu apoxeo é indiscutible e vai máis alá do noso idioma.

Nestes cinco anos de traxectoria, que tipo de estratexias financeiras tedes realizado para continuar editando?
Chan da Pólvora naceu como un ámbito comunal, con diferentes unidades de produción: unha libraría, unha editorial e, pouco despois, un espazo artístico. Os impulsores do proxecto, Alicia Fernández, Eduard Velasco e mais eu –logo uníusenos Gonzalo Hermo– concentramos o noso patrimonio económico na posta en marcha da libraría, que debía ser o eixo visible –e físico– do proxecto. A min encargáronme dirixir a editorial porque levaba máis de vinte anos editando un suplemento cultural onde publicara a práctica totalidade dos poetas galegos e a cambio de asumir esa responsabilidade, pedín que Manolo Martínez se incorporase ao proxecto porque era un dos deseñadores de prestixio do país. Como director da editorial, propuxen por un modelo –nada novidoso por outra parte– de subscricións anuais, co que seguimos ata hoxe. Por suposto, tiñamos tamén as nosas mans e a nosa experiencia, que resultou clave. Pero a estratexia financeira principal foi a acollida dos nosos libros. Iso garantiu a nosa supervivencia.

A libraría en Santiago era tamén un espazo de mediación da lectura. Hoxe, no voso horizonte hai algún outro proxecto que se enfoque en achegar a poesía á xente?
Aos dous anos de botar a andar o proxecto, a libraría traspasouse. Foi un golpe duro, ao igual que a desaparición de Muro Dochán, proposta de hibridación artística que dirixiu Juan de Nieves, unha das ideas realmente provocadoras que puxo en marcha Chan da Pólvora. Pero aínda foi máis doloroso, en moitos sentidos, cando a libraría pechou definitivamente. Construiramos aquel espazo entre todos e servía de difusión aos nosos libros, pero grazas ao traballo de xente como Quico Baleiras a libraría era tamén un axente dinamizador na cidade de Compostela e ata atreveríame a dicir que se convertera nun punto de encontro para todos os poetas, non só galegos. Na editora quedamos desorientados, máis aínda porque coincidiu cun grave accidente de Manolo Martínez que case lle costa a vida. Pero contivemos a respiración e nun acto de apaixonamento, creamos a Horta das Chas, tamén no barrio de San Pedro, en Compostela, un espazo que nos serviu de referencia física e que logramos desenvolver aínda baixo as limitacións da pandemia. Tamén tivemos a sorte de que Chan da Pólvora Editora estaba xa consolidada, cunha estética singular e un catálogo expansivo. Colles un libro de Chan da Pólvora e sabes que tes nas mans unha experiencia única.