O prelo
Alejandro Tobar: “A función normalizadora dun corpus serio de tradución nunha lingua minorizada é clara”

Hugin e Munin é unha editorial fundada en 2011 dentro do noso país. A súa aparición forma parte dun importante movemento de tradutores e tradutoras que ata hoxe traballan colectivamente na dinamización da nosa lingua. Falamos con Alejandro Tobar, traductor e editor desta editoral, sobre o catálogo, os seus xeitos de traballar e sobre o que supón editar nunha lingua minorizada. 

Por que a editorial recolle as figuras mitolóxicas de Hugin e Munin? Eses corvos capaces de recoller novas e información inesperada.
Pola similitude cos tradutores e coas empresas de tradución. A idea de ir peneirar linguas e literaturas estranxeiras, como fan un pouco os corvos de Odín saíndo pola mañá, volvendo pola noite, pousándose nos sombreiros e contando historias. Algo parecido cos tradutores que van buscando outras linguas para traelas ao idioma propio. No momento de eu volver a Galicia, –levaba 4 anos en Dinamarca- alieime cun lugar común.  Dicir alí Hugin e Munin é dicir aquí Follas Novas, porque alí é algo que coñece todo o mundo. En cambio en Galicia, son dous personaxes moi descoñecidos. Entón funcionaba  ben aquí o que alá sería un nome un pouco vulgar.

Hai algo no mundo editorial danés ou mesmo na literatura danesa que foi relevante para a fundación da editorial?
Non tanto na dinamarquesa en concreto, coma na escandinava en xeral. Nós temos agora cinco ou seis obras de literatura sueca, unha de literatura dinamarquesa, hai tamén un dano-noruegués que escribiu en latín e mesmo estamos agora considerando a posibilidade de traer unha autora contemporánea de Ibsen. Entón diría que si. O que pasa é que eu vexo Escandinavia como un contínuum cultural, coas súas diferenzas e linguas distintas. Non penso tanto en Dinamarca como penso en Escandinavia e iso si que ten peso no noso proxecto. Mesmo iso está no catálogo ben reflectido.

Si, é dicir que si hai un vínculo cultural importante con esa gran unidade cultural escandinava na editorial.
Si que o hai. E logo os escritores e escritoras de esas zonas son de primeirísimo nivel. Estou pensando nun autor que trouxemos recentemente e que a min me gusta moito:  August Strindberg. Esa liña  marca a calidade do catálogo: pensar en literatura centroeuropea e tamén escandinava. Interésanos cubrir un oco que había no mercado en Galicia. É certo que Rinceronte trouxera a Sofi Oksanen, que é finesa, pero no noso país está menos representada a literatura escandinava na parte de Suecia e Dinamarca. Tamén é verdade que agora temos Pippi Långstrump, que está traducida por David Álvarez e sacou Kalandraka os tres volumes. Creo que hai algunhas cousas tamén de Jostein Gaarder co Mundo de Sofía, pero si: faltaba por traer máis.

Sabemos que a editorial divídese en dúas coleccións importantes. Unha é a colección principal e a outra é a colección “Vólvense os paxaros contra as escopetas”. Cal é a diferenza entre ambas coleccións?
Unha é de pura loxística. Nós temos o compromiso de entregar oito libros ao ano ou dous libros por trimestre aos subscritores. Entón, nós entregamos  unicamente os libros da colección principal, que foi coa que comezamos. E logo, temos a colección secundaria, que non quere dicir que teñan menos calidade, senón que son libros menos extensos ou non son a primeira espada dun autor. Así é como temos un ritmo perfectamente continuo. Cada tres meses, de maneira puntual, como un reloxo suízo, sacamos dúas obras na principal. Na paralela non temos esa obriga. Podemos sacar un ano tres, outro anos cinco, outro ano unha... mentres que na outra temos que sacar oito si ou si.

Que representa para vós traballar na tradución dunha lingua minorizada como o galego? Que supón en varios ámbitos, mesmo o político?
Supón ante todo, un orgullo. A lingua é nosa. Se vas a outra latitude, ao País Vasco, vanche  dicir o mesmo. Pero eu non entendo, non se me ocorrería montar unha editorial dentro de Galicia en castelán. Antes toleo, antes marcho, antes emigro. Nós, tanto a miña compañeira da editorial coma min, somos tradutores profesionais en dúas linguas. Nós facemos ao redor de 20 e 30 libros ao ano para diferentes editoriais. E traballamos mais ou menos o 50% para o galego e  50% para o castelán. No caso dela, tamén coas linguas italiana e francesa e, no meu caso, o 90% está feito desde o inglés. Pero, quero dicir con isto que Hugin e Munin é unha parte do noso traballo profesional en Galicia. Logo tamén colaboramos en Bruño, en Xerais ou Edelvives. Sempre entran encargos, co cal temos dous traballos en paralelo: un excepcional en que temos a capacidade de escolla total que é Hugin e Munin, e outro que é o traballo de cada un de nós noutras editoriais. Para a primeira, contratamos tradutores externos porque unicamente facemos traducións directas. Non utilizamos linguas ponte en ningún dos casos. Entón, iso implicou que até agora, que levamos case dez anos, traballamos cunhas 25  ou 28 persoas.

Seguramente coñecedes con detalle cal é o contexto propio da tradución do galego en Galicia. Gustaríame saber, respecto á túa consideración, cal é a realidade actual da tradución ao galego, polo menos no mercado editorial literario.

A realidade é que a tradución, dentro do mercado editorial galego, representa a mesma porcentaxe que outras linguas en España ou na media europea: un 20%. Pero as tiraxes demostran outro  problema. Están a ser mínimas, son case de autoedición respecto a outros contextos. Por exemplo, as editoriais especializadas en tradución no ámbito español -xa non me meto no ámbito hispánico, que poden vender en México ou en Arxentina- centrado no Estado, tiran polo menos 1,000 ou 1,200 exemplares, mentres que no noso caso, en Galicia,  a media de vendas está en 400 exemplares. E no noso caso  particular temos tiraxes pequenas que non superan os 300 exemplares. O truco dos números non esta no 20%, que é certo que a editorial galega ten un 20% de tradución, senón en que ese 20% en verdade ten unhas tiraxes que, visto con ollos de fóra, son ínfimos. Eu creo que temos unha situación de resistencia.

É certo tamén que, para ampliar a resposta, estamos cada vez mellor e que a tradución vive un bo momento. Hai un boom e creo que a profesionalización mellorou nos últimos dez anos. Os libros que se fan, polo xeral, son moi bos e hai uns plans editoriais claros do que se quere traducir e do que non. Por outra banda, son perversas as axudas á tradución. Alí non me meto porque máis do 90% do noso catálogo non ten ningún tipo de axuda pública. Co cal, nese caso concreto, somos unha editorial independente a todos os efectos.

Ti cres que no ámbito da normalización lingüística ou da dinamización do galego a práctica da tradución cumpre unha función relevante?
Absolutamente. A función normalizadora dun corpus serio de tradución nunha lingua minorizada é clara. No noso caso, somos conscientes de que hai que tratar moi ben as traducións. Mentres que non podemos, por unhas cuestións económicas e do propio sistema galego, aspirar a facer grandes libros con tapas durísimas e ilustradas por unha ilustradora recoñecida. O que tratamos de mirar é que os textos, os interiores, as tripas, vaian perfectamente traducidas, corrixidas e recorrixidas. Ese punto da normalización para nós é esencial. Creo que estamos a facer un bo traballo en xeral todos os que facemos tradución literaria en Galicia a nivel de normalizadores e normalizadoras da lingua.

Respecto ao voso catálogo, chámanos a atención a variedade de sistemas literarios cos que traballades. Queremos saber un pouco os criterios editoriais para seleccionar estas obras que son, insisto, desde Kobayashi até Strindberg...
O que tratamos é de cubrir todos os campos. Tratamos de que haxa unha variedade de gustos, pois alí podes atopar  novela negra,  novela de reflexións persoal, literatura nórdica e tamén penso na ciencia ficción, que está bastante ben representada. Entón, traemos a xente que está consagrada. É difícil que poidamos traer nós, a menos que nos guste moito, a unha persoa que o ano pasado en Francia fixo unha primeira novela e foille ben. Deixemos pasar uns anos para ver se a cousa ten pouso. Nós non somos esa editora. Temos unha especie de equilibrio entre autores  e autoras clásicas, como pode ser Camus ou  Mary Wollstonecraft e tamén moderna como Siri Hustvedt, que gañou o premio Princesa de Asturias. Nós estamos continuamente pendentes dese equilibrio. Tamén tratamos de que as linguas hexemónicas -o inglés, o alemán, o francés, o italiano- teñan espazo porque teñen grandes literaturas, pero que non lle coman demasiado ás linguas minorizadas ou  minoritarias como pode ser o serbio. Hai un equilibrio continuo, iso é difícil de cadrar. De feito, o proceso más complicado  é facer as escollas. Eu creo que de cada 20 ou 25 libros que lemos ou que nos propoñen ao final un acaba caendo. Pero digamos que temos unha listaxe enorme tanto de futuribles coma de descartados.

Na vosa páxina web mencionades que utilizades ferramentas de software libre. Parecese que hai unha postura xa desde o feito mesmo de traducir ou de producir no ámbito editorial.
Usamos software libre por unha cuestión económica e porque somos unha editorial reducida. Nós tratamos de reducir gastos ao máximo. O 70% do noso gasto vai en comprar traducións, pero facemos nós mesmos a maquetaxe, que xa aforra moito. Facemos tamén a distribución e a ilustración -hai tres ou catro libros que as súas cubertas están feitas por deseñadores, pero non é o caso do resto.