O prelo
“Os que se queixan pola comida nunca serán grandes persoas”, un achegamento ao Caranguexeiro de Kobayashi

Xa a crítica sinalara con sorpresa a nova recepción de O caranguexeiro  no 2008. A novela, publicada en 1929, viviu un momento de gran aceptación durante o ano da crise global. A interpretación xeral asumiu que o motivo era evidente: a crise financeira levou ás lectoras a atender un texto que falara da explotación e a organización proletaria nun barco-factoría. Parecía, entón, que existía un xogo de similitudes que o texto facía explícito entre  os traballadores do navío e a nova clase traballadora precarizada no mundo do capital financeiro.

O xogo de equivalencias xustifica dalgún xeito a nova actividade lectora, pero tamén pode pasar por alto o sutil xogo de experiencias que constitúe a prosa de Takiji Kobayashi.

O caranguexeiro fala dun barco-factoría que navega nas augas da na península Kamchatka despois da chamada guerra ruso-xaponesa. Alí, os traballadores son sometidos a condicións de traballo miserables e sofren o sometemento e as torturas de Asakawa, o superintendente do navío. Xa que logo, o corpo heteroxéneo de traballadores decide mobilizarse para reclamar condicións xustas de vida e castigar así a quen os atenazou durante meses.

A reiteración do sometemento dialoga con formas de exhibición da violencia que tamén serven como expresións que procuran o medo e o desencanto da dimensión transformadora da realidade.

A historia está construída como unha relación de episodios que describen momentos de castigo e medo. Aínda que escritas de forma lineal, cada escena goza de certa autonomía, como se mantivesen una relación apenas suxerida polo feito de suceder no mesmo espazo. Iso anima a idea de que cada unha delas ben podería ocupar un lugar distinto no relato de Kobayashi.  O efecto de autonomía non é só un recurso formal. Posibilita atender cada acontecemento cunha forma de predisposición especial: non é relevante o que sucedeu ou o que sucederá, senón o que sucede agora. O efecto de singularidade está vinculado con atender só e unicamente o presente do que se narra. Apenas importan algúns antecedentes para construír o significado da escena.

O sentido de presente, que Kobayashi mantén case durante toda a obra, tamén está relacionado cun recurso que fundamenta moita da prosa da súa xeración e que animou sen dúbida a atención das lectoras contemporáneas: unha especie de estética da indignación. Kobayashi fai explícita e detallada a tortura cara á clase oprimida:

“Á maña seguinte, cando os grumetes baixaron á fabrica, viron o estudante do día anterior amarrado á columna de ferro do torno mecánico. A cabeza penduráballe sobre o peito, como a un galo co pescozo retorto, de tal modo que se lle marcaban as vértebras”.

Hai nas palabras do narrador unha exposición cruel do castigo e o medo. A indignación, motivada pola violencia da súa descricións é unha forma de animar a furia. Supón que a potencia mobilizadora da escrita está relacionada coa forza dunha estética da crueldade. O valor literario suporía, para a tradición literaria de Kobayashi, a preparación das chamadas condicións subxectivas da revolución obreira, representadas nas palabras de Lenin.

A reaparición do Caranguexeiro supón unha lembranza de aquel primeiro movemento literario que estivo animado pola revolución de outubro. Pero tamén se integra a un debate contemporánea sobre o falso poder liberador da exposición da violencia e o medo.

Sumada á exposición da violencia e o terror, o relato preocupase tamén por ilustrar a Asakawa, o superintendente e xefe supremo da embarcación, como un home atroz e desapiadado. Pouco se pode saber del e apenas é recoñecible polos seus castigos e o seu cinismo:

“Asakawa puxera un aviso segundo o cal, alén dos premios, habería “ferro”  para os que menos rendesen. O castigo consistía en quentar unha vara de ferro até que virase vermella e en marcarlles con ela o corpo.”

Asakawa non é o patrón atormentado pola súa vida íntima nin tampouco o suxeito que foi sometido ao mesmo traballo en tempos anteriores. É, por se mesmo, un ser perverso. O superintendente é visible polo que fai, case determinado pola súa propia condición de xefe. Así, é unha representación máis do xogo da indignación. Un personaxe que cumpre a única función de animar o sufrimento.

O efecto da estética cruel non sempre está vinculada coa organización popular. Aínda que en Kobayashi, no seu momento máis didáctico, mesmo procura ilustrar formas de organización colectiva como nunha especie de guía para o lector. O sometemento explícito tamén dialoga con afectos íntimos e solitarios. No 2008, a indignación solitaria foi sintomática e só en importantes ocasións foi capaz de colectivizarse. A reiteración do sometemento dialoga con formas de exhibición da violencia que tamén serven como expresións que procuran o medo e o desencanto da dimensión transformadora da realidade.

A prosa de Kobayashi, desde os primeiros momentos, tamén establece o que sería un anonimato colectivo. Dos personaxes que traballan no navío apenas se saben os nomes. A súa singularidade é a singularidade da masa traballadora. Interesa entón a resposta colectiva e a organización. Parece dalgún xeito que o poder desdebuxa a súa singularidade, pero tamén o fai a tradición de Kobayashi. Son, neste caso, corpos que deben nutrir a brutalidade do efecto estético.

A reaparición do Caranguexeiro supón unha lembranza de aquel primeiro movemento literario que estivo animado pola revolución de outubro. Pero tamén se integra a un debate contemporánea sobre o falso poder liberador da exposición da violencia e o medo. O Caranguexeiro foi publicado por Hugin e Mumin e a tradución estivo a cargo de Gabriel Álvarez Martínez. Foi publicado neste ano e forma parte da súa colección XX.